DERECELİ ULAMSAL ÜYELİK YAPISI VE TÜRKÇEDEKİ GÖRÜNÜMLERİ

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 1, 503 - 540, 24.06.2021

Özay Önal

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2021.61.1.21

Öz

Geleneksel Mantık temelli ulamlaştırmanın ulamların üyelik yapılarını ele alış biçiminin
zihnin çalışma ilkeleriyle uyuşmadığı, Zadeh'in kuramsal, Rosch'un ise deneysel
çalışmalarıyla ispatlanmıştı. Konuyu ilk defa dilsel çerçevede ele alan Lakoff, ulamların
üyelik yapılarını düzenleyerek zayıf, ortalama ve tipik üyeleri dilsel olarak kodlama
işlevine sahip geniş bir dilbilgisel sınıfın varlığına dikkat çekmiştir. Derecelendiriciler
(hedges), ulamın üyelik yapısındaki hiyerarşinin vurgulanması, ulam sınırlarının
kesinleştirilmesi veya esnetilmesinde rol oynayan dilsel araçlardır. Deneysel nitelikteki
bu çalışmada, ulamların üyelik yapılarını; üyelerin ulamı temsil yeteneklerini ve
derecelendirici ifadelerin Türkçedeki görünümlerini gözlemlemek amacıyla anadili Türkçe
olan lisans ve yüksek lisans öğrencilerinden oluşan araştırma grubuna bir sormaca
uygulanmıştır. Sormacada, 10 adet ulam ve ulamların her biri için 5'er üye önerilerek
üyelerin ilgili ulamları temsil düzeylerini belirten kısa tümceler yazmaları istenmiştir.
Bulgular, katılımcıların sormaca ulamlarının üyelik yapılarını dereceli; üyelerin ulamı
temsil yeteneklerini ise birbirinden farklı olarak gördüğünü göstermiştir. Bulgularda,
“bulanık üye” olarak adlandırılan ve birden fazla ulamın sınırları içinde görülebilen
üyelere de rastlanmıştır. Bulgular Türkçede derecelendirmenin pek çok dilsel araçla
yapıldığını göstermiştir. Bunların arasında belirteç, sıfat, ilgeç, bağlaç gibi sözcük sınıfları
ve soru, kiplik, edilgen çatı gibi dilbilgisel kategoriler öne çıkmaktadır. Bunlara ek olarak,
daha çok konuşma diline has ünlem, vurgu ve ezgilendirmenin de derecelendirme işleviyle
kullanıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anlam;, Kullanımbilim;, Ulamlaştırma;, Bulanık Mantık, Derecelendiriciler

Kaynakça

• Doyuran, Zeynep. “Önlem Alma Yapılarının Gazete Köşe Yazılarındaki İletişimsel İşlevleri”. Türkbilig 17 (2009):56-68.
• Doyuran, Zeynep. “Conciliation of Knowledge Through Hedging in Turkish Research Articles”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 26.1 (2009): 85-99.
• Ergenç, İclâl. Spoken Language and Dictionary of Articulation Dictionary of Turkish. İstanbul: Multilingual, 2002.
• Gibbs, Raymond W. The Poetics of Mind: Figurative Thought, Language, and Understanding. New York: Cambridge University,1994.
• Göksel, Aslı ve Celia Kerslake. Turkish: A Comprehensive Grammar. London: Routledge,2005.
• Itani, Reiko. “A Relevance-based analysis of Lakoffian hedges; sort of; a typical and technically” UCL Working Papers in Linguistics 7 (1995):87-105.
• Kay, Paul. “The Kind of/Sort of Constructions”. Proceedings of Tenth Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society. Berkeley Linguistic Society, (1984):157-171.
• Kay, Paul. “Linguistic Competence and Folk Theories Of Language: Two English Hedges”. Eds. Dorthy Holland and Naomi Quinn, Cultural Models in Language & Thought. New York: Cambridge University, 1989. 67-77.
• Lakoff, George. “Hedges: A Study in Meaning Criteria”. Journal of Philosophical Logic 2 (1973): 458-508.
• Lakoff, George and Mark Johnson. Metaphors We Live By. Chicago: Chicago University Press, 1980.
• Langacker, Ronald W. Foundations of Cognitive Grammar I. Indiana University Linguistic Club. 1983.
• Löbner, Sebastian. Understanding Semantics. New York: Arnold, 2002.
• Oktay, Suhan Akıncı. “The metadiscursive aspects of advice giving: hedging and boosting in an agony aunt’s column”. Journal of Language and Linguistic Studies 16.3 (2020):1611-1620.
• Önal, Özay. “İngilizce ve Türkçede Ulam içi Derecelendiriciler”. I. Uluslararası Karadeniz Dil ve Dil Eğitimi Konferansı Bildirileri. Ed. İsmail Yaman ve Emrah Ekmekçi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 22-23 Eylül 2017, 416-424.
• Rosch, Eleanor. “On the Internal Structure of Perceptual and Semantic Categories”. Ed. Timothy Moore. Cognitive Development and the Acquisition of Language. New York: Academic Press.1973. 111-144.
• Rosch, Eleanor and B.Carolyn Mervis. “Family Resemblances: Studies in the Internal Structure of Categories”. Cognitive Psychology 7 (1975): 573-605.
• Schmid, Hans-Jörg. “Entrenchment, Salience, And Basic Levels”. Eds. Dirk Geeraerts ve Hubert Cuyckens, The Oxford Handbook of Cognitive Linguisitcs. Oxford: Oxford University, 2007. 117-138.
• Taylor, John R. Linguistic Categorization. Oxford: Oxford University Press, 1995.
• Yalavaç, Çiğdem. Türkçe Araştırma Makalelerinde Vurgulama ve Önlem Alma Yapıları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi 2021.
• Zadeh, A. Lotfi. “Fuzzy Sets”. Information and Control. 8 (1965): 338-353.
• Zadeh, A. Lotfi. “The Birth and Revolution of Fuzzy Logic”. General Systems. 17 (1990):95-105.