BibTex RIS Kaynak Göster

TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜK GELENEĞİ AÇISINDAN OSMANLI DÖNEMİ SÖZLÜKLERİ VE ŞEMSEDDİN SÂMÎ’NİN KÂMÛS-I TÜRKÎ’Sİ

Yıl 2004, Cilt: 44 Sayı: 2, 185 - 202, 01.01.2004

Paşa Yavuzarslan

Öz

Bu yazıda, Tanzimat ve sonrasında yazılan sözlüklerin leksikografik prensipleri işlenmiştir. Tanzimat’tan sonra Arapça-Türkçe ve Farsça-Türkçe sözlükler yerine Türkçe açıklamalı sözlüklerin yazılması ihtiyacının nasıl doğduğu ve geliştiği kronolojik olarak işlenmiştir. Bununla birlikte Arap sözlükçülük geleneğinden Batı sözlükçülük geleneğine geçiş olan Şemseddin Samî’nin Kâmûs-ı Türkî’sinin Türk leksikografisindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır. Kâmûs-ı Türkî’yle Ş. Sâmî’nin Türk sözlükçülüğüne getirdiği yeniliklerin neler olduğu örnekleriyle ortaya konulmuştur. Türk sözlükçülüğünün geçirmiş olduğu evreler tespit edilmeye çalışılmış ve bugünkü Türkçe sözlüklerin temeli olan Kâmûs-ı Türkî’nin döneminde yazılan diğer Osmanlıca sözlüklerden ayrıldığı leksikografik prensipleri ayrıntılı olarak izah edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sözlük Bilimi Türk Sözlük Bilimi Türk Sözlükçülük Tarihi Osmanlı Sözlükçülüğü Kamus-ı Türkî Tarihî Sözlükçülük Ansiklopedik Sözlük İki Dilli Sözlükler

Kaynakça

  • ALİ NAZİMA-FAİK REŞAD. (1900).Mükemmel Osmânlı Lügati. İstanbul.
  • BIANCHI et J. D. Kieffer. (1850). Dictionnaire Turc-Français. Tome II. Seconde Édition, Paris.
  • EBÜZZİYA TEVFİK .(1889-1890). Lügat-i Ebüzziya. 2 cilt. İstanbul.
  • HÜSEYİN REMZÎ (1889). Lügat-i Remzî. İstanbul.
  • MEHMET SALAHÎ. (1895-1904). KÂMÛS-I OSMÂNÎ. İSTANBUL.
  • MUALLİM NACİ-Müstecabizade İsmet.(1891). Lügat-i Nâcî. İstanbul.
  • SAMÎ, Şemseddin. (1317). Kâmûs-ı Türkî. Dersaadet.
  • SAMÎ, Şemseddin. (1303). Usûl-i Tenkît ve Tertîp.İstanbul: Mihran Matbaası.
  • ŞEMSEDDİN. (1891). Lügat-ı Şemseddîn. İstanbul.
  • ŞEVKET. (1851).Eser-i Şevket. İstanbul.
  • ŞEYHÜLİSLÂM MEHMED ESAD EFENDİ. (1796). Lehçetü'l-Lügat (veya Kitâbu Lehçeti'l-Lügat). İstanbul.
  • ZENKER, Julius Theodor. (1866). Türkisch-arabisch-persisches Handwörterbuch. I-II. Leipzig.
  • AKSAN, Doğan. (1998). “Türklerde Sözlükçülük, Bugün Türkiye’de Sözlük”.Kebikeç. Sayı 6, 115-118.
  • AKÜN, Ömer Faruk .(1985). “Hayâtı, Hizmetleri ve Eserleri ile Şemseddin Sâmi”. Temel Türkçe Sözlük –I., İstanbul: Tercüman Gazetesi/Yapı- Kredi Bankası.
  • ATSIZ, Bilgehan-Türkmen, Seyfullah. (2004). Ed-Dürretü’l-Mudiyye Fi’l- Lugati’t-Türkiyye. Ankara: Akçağ,
  • BANGUOĞLU, Tahsin .(1998). Türkçenin Grameri. 2.baskı. Ankara: TDK.
  • BİRİNCİ, Necat, Yetiş, Kâzım, vd. (2002). Ali Nazîmâ-Faik Reşad. Mükemmel Osmanlı Lûgati (Türkiye Türkçesi Sözlükleri Projesi Eski Sözlükler Dizisi: 4). Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • CAFEROĞLU, A. –Taneriç, Özden .(1966). “Yeniçağ Türk Dili Lûgatleri”, TDED-XIV, İstanbul. 9-52.
  • ÇERİ, Bahriye .(1998). “XIX. Yüzyıldan Osmanlıca Bir Sözlük Lehçe-i Osmânî”. Kebikeç. Sayı 6, 169-174.
  • DİLAÇAR, Agop .(1953). “Türkiye Türkçesi Sözlüklerinden Seçme Eserler”. Türk Dili. Sayı 22. Ankara: TDK.
  • ERMERS, Robert .(1999). Arabic Grammars of Turkic. Brill. Leiden. Boston. Köln.
  • FINDLEY, Carter V. (1998). “Sir James W. Redhouse (1811-1892), Mükemmel Bir Doğubilimcinin Öyküsü”. (Çev. Nuray Şimşek). Kebikeç. Sayı 6, 211-245.
  • GÖKÇE, Aziz (1998). Türkiye Türkçesinin Tarihî Sözlükleri. Ankara.: Kebikeç Yayınları.
  • HAYWOOD, John A. (1960). Arabic Lexicography. Kebikeç (1998). Sayı 6, 109-245.
  • KIRKKILIÇ, H. Ahmet. (1999). Şeyhülislâm Mehmed Esad Efendi: Lehcetü’l-Lügat, (Türkiye Türkçesi Sözlükleri Projesi Eski Sözlükler Dizisi) Ankara: TDK.
  • MUHTAR, Cemal .(1993). İki Kur’an Sözlüğü Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat- ı Kânûn-ı İlâhî. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
  • ÖLMEZ, Mehmet. (1994). “Türk Dillerinin Sözlükleri ve Türk Sözlükçülüğü”. Uygulamalı Dilbilim Açısından Türkçenin Görünümü. Ankara: Dil Derneği Yayınları.
  • ÖNERTOY, Olcay- Parlatır, İsmail .(1987). Tanzimat Sonrası Osmanlıca Metinler. 2. Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
  • ÖZ, Yusuf. (1996). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü. (Basılmamış Doktora Tezi).
  • PARLATIR, İsmail .(1995). “Türkçe Sözlük Çalışmaları ve Sorunlarımız”. Türk Dili. Sayı 517. Ankara: TDK.
  • STEIN, Heidi .(1990). “Lexikographie”. Handbuch der türkischen Sprachwissenschaft, Teil I. (Hrsg. von György Hazai). Wiesbaden: Harrassowitz; Budapest: Akad. Kiadó.
  • TANPINAR, Ahmet Hamdi. (1997). 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 8. Baskı. İstanbul: Çağlayan Kitabevi .
  • TOPARLI, Recep .(2000). Ahmet Vefik Paşa: Lehce-i Osmânî (Türkiye Türkçesi Sözlükleri Projesi Eski Sözlükler Dizisi: 3). Ankara: TDK.
  • TURAN, Fikret .(2001). Bahşayiş Lügati. İstanbul.
  • ÜLKÜTAŞIR, M. Şakir.(1948). “XI.Yüzyıldan günümüze kadar yazılmış başlıca Sözlüklerimiz”. Türk Dili Belleten. Seri: III. Sayı 12-13 Ocak- Aralık Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • YETİŞ, Kâzım. (19962). Nâmık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri Yazıları. İstanbul: Alfa.
  • АГАНИН, Р.А.(1978). «Турецкая Лексикография в СССР (1917-1977)». Советская Тюркология-3. Май-Июнь. Баку.
  • АГАНИН, Р.А.(1979). «Турецкие Словари в СССР». Переводная и Учебная Лексикография. Москва, 343-358.
  • БАСКАКОВ, А.Н. (1958). «О некоторых типах турецких словарей». Лексикографический Сборник 3. Академия Наук СССР Институт Языкознания Москва .
  • РЫБАЛКИН, В.С. (1990). Арабская Лексико-графическая Традиция. Академия Наук Украинской ССР Институт Языковедения им. А.А.Потебни Киев Наукова Думка.
  • Тюркская Лексикология и Лексикография.(1971). Академия Наук СССР Иститут Языкознания (Научный Совет по Лексикологии и Лексикографии), Издательство «Наука», 312 с. [доктор филол.наук Н. А. Баскаков (ответственный редактор), доктор филол. наук А.А. Юлдашев, кандидат филол.наук А.А. Коклянова, кандидат филол. наук Л. С. Левитская].

Yıl 2004, Cilt: 44 Sayı: 2, 185 - 202, 01.01.2004

Paşa Yavuzarslan

Öz

In this article the principle of lexicography of dictionaries written in the period of Tanzimat administrative reforms period of Ottoman period and after that period has been evaluated. After the period of Tanzimat how the requirements for dictionaries written and explained in Turkish language were occured and developed instead of Arabic-Turkish and Persian-Turkish dictionaries, has been given chronologically. In addition to that identification and place of Şemseddin Samî’s Kâmûs-ı Türkî transition period from Arabic lexicography tradition towards Western lexicography tradition has been sought out. The examples of the new things and ideas brought by Kâmûs-ı Türkî and other Turkish dictionaries of of Şemseddin Samî has been given. The result is that the different stages of Turkish lexicography has been evaluated and the details of the principle different between Kâmûs-ı Türkî which is the base of today’s Turkish language and the other dictionaries written at the same time has been explained.

Anahtar Kelimeler

Lexicography Turkish Lexicography History of Turkish Lexicography Ottoman Lexicography Kamus-ı Türkî Historical Lexicography Explanatory Dictionary Bilingual Dictionary

Kaynakça

  • ALİ NAZİMA-FAİK REŞAD. (1900).Mükemmel Osmânlı Lügati. İstanbul.
  • BIANCHI et J. D. Kieffer. (1850). Dictionnaire Turc-Français. Tome II. Seconde Édition, Paris.
  • EBÜZZİYA TEVFİK .(1889-1890). Lügat-i Ebüzziya. 2 cilt. İstanbul.
  • HÜSEYİN REMZÎ (1889). Lügat-i Remzî. İstanbul.
  • MEHMET SALAHÎ. (1895-1904). KÂMÛS-I OSMÂNÎ. İSTANBUL.
  • MUALLİM NACİ-Müstecabizade İsmet.(1891). Lügat-i Nâcî. İstanbul.
  • SAMÎ, Şemseddin. (1317). Kâmûs-ı Türkî. Dersaadet.
  • SAMÎ, Şemseddin. (1303). Usûl-i Tenkît ve Tertîp.İstanbul: Mihran Matbaası.
  • ŞEMSEDDİN. (1891). Lügat-ı Şemseddîn. İstanbul.
  • ŞEVKET. (1851).Eser-i Şevket. İstanbul.
  • ŞEYHÜLİSLÂM MEHMED ESAD EFENDİ. (1796). Lehçetü'l-Lügat (veya Kitâbu Lehçeti'l-Lügat). İstanbul.
  • ZENKER, Julius Theodor. (1866). Türkisch-arabisch-persisches Handwörterbuch. I-II. Leipzig.
  • AKSAN, Doğan. (1998). “Türklerde Sözlükçülük, Bugün Türkiye’de Sözlük”.Kebikeç. Sayı 6, 115-118.
  • AKÜN, Ömer Faruk .(1985). “Hayâtı, Hizmetleri ve Eserleri ile Şemseddin Sâmi”. Temel Türkçe Sözlük –I., İstanbul: Tercüman Gazetesi/Yapı- Kredi Bankası.
  • ATSIZ, Bilgehan-Türkmen, Seyfullah. (2004). Ed-Dürretü’l-Mudiyye Fi’l- Lugati’t-Türkiyye. Ankara: Akçağ,
  • BANGUOĞLU, Tahsin .(1998). Türkçenin Grameri. 2.baskı. Ankara: TDK.
  • BİRİNCİ, Necat, Yetiş, Kâzım, vd. (2002). Ali Nazîmâ-Faik Reşad. Mükemmel Osmanlı Lûgati (Türkiye Türkçesi Sözlükleri Projesi Eski Sözlükler Dizisi: 4). Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • CAFEROĞLU, A. –Taneriç, Özden .(1966). “Yeniçağ Türk Dili Lûgatleri”, TDED-XIV, İstanbul. 9-52.
  • ÇERİ, Bahriye .(1998). “XIX. Yüzyıldan Osmanlıca Bir Sözlük Lehçe-i Osmânî”. Kebikeç. Sayı 6, 169-174.
  • DİLAÇAR, Agop .(1953). “Türkiye Türkçesi Sözlüklerinden Seçme Eserler”. Türk Dili. Sayı 22. Ankara: TDK.
  • ERMERS, Robert .(1999). Arabic Grammars of Turkic. Brill. Leiden. Boston. Köln.
  • FINDLEY, Carter V. (1998). “Sir James W. Redhouse (1811-1892), Mükemmel Bir Doğubilimcinin Öyküsü”. (Çev. Nuray Şimşek). Kebikeç. Sayı 6, 211-245.
  • GÖKÇE, Aziz (1998). Türkiye Türkçesinin Tarihî Sözlükleri. Ankara.: Kebikeç Yayınları.
  • HAYWOOD, John A. (1960). Arabic Lexicography. Kebikeç (1998). Sayı 6, 109-245.
  • KIRKKILIÇ, H. Ahmet. (1999). Şeyhülislâm Mehmed Esad Efendi: Lehcetü’l-Lügat, (Türkiye Türkçesi Sözlükleri Projesi Eski Sözlükler Dizisi) Ankara: TDK.
  • MUHTAR, Cemal .(1993). İki Kur’an Sözlüğü Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat- ı Kânûn-ı İlâhî. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
  • ÖLMEZ, Mehmet. (1994). “Türk Dillerinin Sözlükleri ve Türk Sözlükçülüğü”. Uygulamalı Dilbilim Açısından Türkçenin Görünümü. Ankara: Dil Derneği Yayınları.
  • ÖNERTOY, Olcay- Parlatır, İsmail .(1987). Tanzimat Sonrası Osmanlıca Metinler. 2. Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
  • ÖZ, Yusuf. (1996). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü. (Basılmamış Doktora Tezi).
  • PARLATIR, İsmail .(1995). “Türkçe Sözlük Çalışmaları ve Sorunlarımız”. Türk Dili. Sayı 517. Ankara: TDK.
  • STEIN, Heidi .(1990). “Lexikographie”. Handbuch der türkischen Sprachwissenschaft, Teil I. (Hrsg. von György Hazai). Wiesbaden: Harrassowitz; Budapest: Akad. Kiadó.
  • TANPINAR, Ahmet Hamdi. (1997). 19 uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 8. Baskı. İstanbul: Çağlayan Kitabevi .
  • TOPARLI, Recep .(2000). Ahmet Vefik Paşa: Lehce-i Osmânî (Türkiye Türkçesi Sözlükleri Projesi Eski Sözlükler Dizisi: 3). Ankara: TDK.
  • TURAN, Fikret .(2001). Bahşayiş Lügati. İstanbul.
  • ÜLKÜTAŞIR, M. Şakir.(1948). “XI.Yüzyıldan günümüze kadar yazılmış başlıca Sözlüklerimiz”. Türk Dili Belleten. Seri: III. Sayı 12-13 Ocak- Aralık Ankara: Türk Dil Kurumu.
  • YETİŞ, Kâzım. (19962). Nâmık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri Yazıları. İstanbul: Alfa.
  • АГАНИН, Р.А.(1978). «Турецкая Лексикография в СССР (1917-1977)». Советская Тюркология-3. Май-Июнь. Баку.
  • АГАНИН, Р.А.(1979). «Турецкие Словари в СССР». Переводная и Учебная Лексикография. Москва, 343-358.
  • БАСКАКОВ, А.Н. (1958). «О некоторых типах турецких словарей». Лексикографический Сборник 3. Академия Наук СССР Институт Языкознания Москва .
  • РЫБАЛКИН, В.С. (1990). Арабская Лексико-графическая Традиция. Академия Наук Украинской ССР Институт Языковедения им. А.А.Потебни Киев Наукова Думка.
  • Тюркская Лексикология и Лексикография.(1971). Академия Наук СССР Иститут Языкознания (Научный Совет по Лексикологии и Лексикографии), Издательство «Наука», 312 с. [доктор филол.наук Н. А. Баскаков (ответственный редактор), доктор филол. наук А.А. Юлдашев, кандидат филол.наук А.А. Коклянова, кандидат филол. наук Л. С. Левитская].
Toplam 41 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Paşa Yavuzarslan Bu kişi benim

Yayımlanma Tarihi 1 Ocak 2004
Yayımlandığı Sayı Yıl 2004 Cilt: 44 Sayı: 2

Kaynak Göster

APA Yavuzarslan, P. (2004). TÜRK SÖZLÜKÇÜLÜK GELENEĞİ AÇISINDAN OSMANLI DÖNEMİ SÖZLÜKLERİ VE ŞEMSEDDİN SÂMÎ’NİN KÂMÛS-I TÜRKÎ’Sİ. Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 44(2), 185-202.

Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi - dtcfdergisi@ankara.edu.tr

Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.   22455