Türkçede Üçüncü Kişi Buyrum Yapıları

Yıl 2007, Cilt: 47 Sayı: 1, 151 - 163, 01.01.2007

Özgür Aydın

Öz

Alanyazınında üçüncü kişi buyrum yapısı çekimi içinde yer alan –sIn biçimbirimi kimi zaman sadece uyum kategorisini gösteren bir ek olarak, kimi zaman da hem uyum hem de kip ekini gösteren portmanto bir ek olarak ele alınmaktadır. Bu yazıda,–sIn biçimbiriminin, alanyazınında belirtildiği gibi uyum kategorisi yansıtan bir biçimbirim olup olmadığı tartışılmakta ve buna bağlı olarak ikinci ve üçüncü kişi buyrum yapılarının alanyazınında aynı dizi içinde ele alınması durumuyla ilgili sorunlar ortaya konmaktadır. Çalışmada, Türkçe üçüncü kişi buyrum yapılarının ikinci kişi buyrum yapılarından biçimbilimsel ve sözdizimsel kimi farklılıkları bulunduğu, –sIn biçimbiriminin uyum kategorisini içermediği ve diğer dillerdeki üçüncü kişi buyrum yapılarıyla karşılaştırıldığında farklı özne–alıcı ilişkileri yansıttığı gösterilmektedir. Bu gerçeklerden hareketle, bu ekin ikinci kişi buyrum yapılarının bulunduğu diziden farklı bir diziye ait olduğu ve bir kip eki olarak değerlendirilmesi gerektiği ileri sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Emir Tümceleri, Kip, Uyum, Uyum Dizisi, Üçüncü Kişi, Sayı, Özne, Alıcı

The Third Person Imperative in Turkish

Öz

In literature, the morpheme –sIn, which appears in the third person imperative, is sometimes considered as a suffix, only indicating the agreement category and sometimes as a portmanteau morph, indicating both agreement and mood. This paper investigates whether –sIn is a morpheme which indicates agreement category as stated in literature, and introduces the problems, existing as a result of the literature considering the second and the third person imperatives in the same paradigm. Consequently, in this paper it is shown that there are some syntactic and morphological differences between the third and the second person imperatives in Turkish and that the morpheme –sIn does not indicate agreement category. Additionally, it is also inferred that the third person imperative in Turkish indicates some different subject-addressee relations from the third person imperatives of some other languages. Bearing this in mind, it is claimed that this suffix belongs to a paradigm different from that of the paradigm in which the second person imperatives are present and therefore should be regarded as a mood suffix.

Anahtar Kelimeler

Imperative, Mood, Agreement, Agreement Paradigm, Third Person, Number, Subject, Addressee

Kaynakça

• ADALI, O. (1979). Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler. Ankara: TDK Yayınları.
• ALYILMAZ, C. (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• BANGUOĞLU, T. (1974/1986). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• BOZKURT, F. (1995). Türkiye Türkçesi. İstanbul: Cem Yayınevi.
• CHEN-MAIN, J. (2005). “Characteristics of Mandarin Imperatives”. Georgetown University Working Papers in Theoretical Linguistics içinde. Yay. Corinne Brandstetter ve Dominik Rus, volume IV, 1–51. Washington, DC: Georgetown University Department of Linguistics. URL http://www.georgetown.edu/faculty/portnerp/nsfsite/nsfframeset.htm.
• DEMİRCAN, Ö. (1977). Türkiye Türkçesinde Kök-Ek Bileşmeleri. Ankara: TDK Yayınları.
• ERDAL, M. (1998). “Old Turkish”. The Turkic Languages içinde. Yay. Lars Johanson ve Éva Csató, Londra ve New York: Routledge, 138-157.
• ERGİN, M. (1992). Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri için Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Özal Matbaası.
• GABAIN, A. Von (1988). Eski Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• GENCAN, T.N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• GÖKSEL, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish: A Comprehensive Grammar. Londra ve New York: Routledge.
• KORKMAZ, Z. (2003). Türkiye Türkçesinin Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• KORNFILT, J. (1997). Turkish. Londra ve New York: Routledge.
• LYONS, J. (1977). Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
• MAUCK, S. (2005). “Notes on the Typology of Imperatives”. Ms, Georgetown University. URL http://www.georgetown.edu/faculty/ portnerp/nsfsite/nsfframeset.htm.
• MAUCK, S., Pak, M., Portner, P. ve Zanuttini, R. (2005). “Clause Typing in Imperatives: A Cross-Linguistic Perspective”. Georgetown University Working Papers in Theoretical Linguistics içinde. Yay. Corinne Brandstetter and Dominik Rus, volume IV, 1–51. Washington, DC: Georgetown University Department of Linguistics. URL http://www.georgetown.edu/faculty/portnerp/nsfsite/ nsfframeset.htm.
• NÉMETH, J. (1962). Turkish Grammar. (English Adaptation of the Grammar Orginal by T. Halasi-Kun), Mouton&Co.
• ÖZDEMİR, E. (1967). “Türkçede Fiillerin Çekimlenişine Toplu Bir Bakış”. Belleten 1967, 177-203.
• ÖZSOY, A.S. (1988). “On Complementation in Turkish: Possessed Impersonal Infinitives”. Studies on Turkish Linguistics: Proceedings of the Fourth International Conferance on Turkish Linguistics, 17-19 August, 1988. Yay. S. Koç, Ankara: ODTÜ Yayınları, 299-311.
• PAK, M.D. (2006). “Jussive Clauses and Agreement of Sentence Final Particles in Korean”. Jones Proceedings of Japanese/Korean Linguistics 14., Yay. Timothy Vance and Kimberly, Stanford University Center for the Study, 295-307.
• POTSDAM, E. (1996). Syntactic Issues in the English Imperative. Ph.D. dissertation. University of California at Santa Cruz.
• SEZER, F.E. (1991). Issues in Turkish Syntax. Ph.D. Dissertation, Harvard University.
• TEKİN, T. (1988). Orhon Yazıtları, Ankara: TDK Yayınları.