Ankara Hacı İvaz Mescidi

Yıl 2007, Cilt: 47 Sayı: 1, 179 - 201, 01.01.2007

Mustafa Beyazıt

Öz

Erken Osmanlı Devri mimari eserlerinden biri olan yapı, Ankara’da Oğuz Mahallesi’nde yer almaktadır. Daha önceleri birçok yayında bahsedilen bina çalışmamızda, mimari ve süsleme özellikleriyle ayrıntılı bir biçimde tanıtılmıştır. Mescit süsleme özelliklerine dayanılarak araştırmacılar tarafından, 14.yy’ın sonları ile 15.yy’ın başı arasındaki döneme tarihlendirilmektedir. Mescidin banisinin, ünlü devlet adamı ve aynı zamanda da mimar olan Hacı İvaz Paşa olduğu kabul edilir. Ankara’daki ev görünümlü mescitlerden biri olan Hacı İvaz Mescidi’nin zeminden tavana kadar yükselen asıl mihrabı, tamamen alçı malzeme ile yapılmış, geometrik ve bitkisel tezyinata sahiptir. Binada ahşap direklerle taşınan ahşap tavan kurgusu ve tavanda yer alan süslemeleri ile de yapı, büyük bir önem arz etmektedir. Ayrıca mescidin alçı süslemelerinde kullanılan geometrik bezemeler Anadolu Selçuklu Dönemi, bitkisel bezemeleri ise Erken Osmanlı Dönemi tezyinatı özelliklerini taşır. Ankara’daki Anadolu Selçuklu, Anadolu Beylikler Dönemi ve Erken Dönem Osmanlı yapılar zincirinin bir parçası olan mescit, kendinden öncekiler ve kendinden sonrakiler arasında bağ kurması dolayısıyla da Türk Sanatı açısından önemli bir yere sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Hacı İvaz, Mescit, Ankara, Erken Osmanlı Mimarisi, Alçı Süsleme, Mihrap, Ahşap Tavan, Geometrik ve Bitkisel Süsleme

Ankara Haji İvaz Masjid

Öz

Hacı İvaz masjid, which is located in Ankara in the Oğuz neighbourhood, belongs to the early period of Ottoman architecture. The masjid, which was subject to a number of earlier studies, studied in detail from architectural perspective and ornamental characterisrics in this article. According to its ornamentative traits, it was dated by the researchers as the period between the end of the 14th century and at the begining of the 15 th century. The founder of the masjid was accepted as Haji İvaz Pasha, who was a prominent statesman and also an architect. The masjid appears from the outside like an house, and its mihrab, which extends from the ground to the ceil like all of the Ankara mihrabs, consisted of completely, stucco materials and it has geometrical ornamentations and vegetal designs. The formation of wooden ceiling which stands on the wooden pillars and ceiling ornamentations have great importance. The geometrical designs in the stucco ornamentations belong to the Anatolian Seljukids period’s while the vegetal designs bear the traits of early Ottoman ornamentation. The masjid, which is a part of the Anatolian Seljukids, the Anatolian Principalities and early Ottoman period construction chains in Ankara, has a special value because its bridges the earlier constructions with the later ones.

Anahtar Kelimeler

Haji İvaz, Masjid, Ankara, Early Ottoman Architecture, Stucco Ornamentation, Mihrab, Wooden Ceiling, Geometrical Ornamentations and Vegetal Designs

Kaynakça

• AKYURT, M. Yusuf. ( 1942 ). Ankara Kitabeleri,(Yazma nüsha Cild XI). Ankara.
• AKGÜN, Nejat. (1996). Burası Ankara. Ankara: Ankara Kulübü Yayınları.
• ANONİM,( 1983 ). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler I, İkinci Baskı. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• ARSEVEN C. Esad vd.( …….). Resimli Yeni Lügat ve Ansiklopedi, C.5, ……..…: İskit Yayın.
• ASLANAPA, Oktay.(1965). Anadolu’da Türk Çini ve Keramik Sanat. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ASLANAPA, Oktay.(1984). Türk Sanatı II. İstanbul: Kervan Yayınları.
• ASLANAPA, Oktay.(1986). Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• AYVERDİ, Ekrem H.(1989). Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855(1403-1451) II. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü.
• DEMİRİZ, Yıldız. (1973).“Mimari Süslemede Renk Unsuru Olarak Kullanılan Keramik Çanaklar”, Sanat Tarihi Yıllığı V 1972-1973. İstanbul, 175-208.
• DEMİRİZ, Yıldız. (1979). Osmanlı Mimarisinde Süsleme I Erken Devir(1300-1453). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ERDMANN, Kurt.(1961) .Das Anatolische Karvansaray des 13. Jahrhunderts, Kataolog Text. Berlin: Verlag Gebr. Mann.
• EMİROĞLU, Yüksel, Türkoğlu Ve Coşkun, (1995). Ankara Vilayeti salnâmesi 1325 (1907). Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları.
• ERGENÇ, Özer. (1995). Osmanlı Klasik Dönemi Kent Tarihçiliğine Katkı XVI: Yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Enstitüsü Yayınları.
• ESKİCİ, Bekir. (2001). Ankara Mihrapları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• EYİCE, Semavi.(1996). “Hacı İvaz Mescidi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.14. İstanbul: TDV Yayınları, 484.
• EYİCE, Semavi.(1988). “Ahi Elvan Camii”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.1. İstanbul: TDV Yayınları, 529.
• GALANTİ, Avram.(2005). Ankara Tarihi I-II. Ankara: Çağlar Yayınları.
• GÂLİB, Mübarek. (1341). Ankara I, Kabristanlar- Mescidler- Camiler. İstanbul.
• GÂLİB, Mübarek. (1996). Ankara Mescidler, Camiler Mezarlıklar, Kitabeler. Ankara: Altındağ Belediyesi Yayınları.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyib. (1977). Osmanlı Müesseseleri Teşkilâtı Ve Medeniyet Tarihine Genel Bakış. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• GÜLEKLİ, N. Can. (1948). Ankara Tarih-Arkeoloji. Ankara: Doğuş Matbaası.
• GÜLEKLİ, N. Can. (1949). Ankara Rehberi The Guide of Ankara. İstanbul: Ankara Kulübü Yayınları.
• KARAKAŞ, Mehmet A., (1966). Ankara Mescidlerindeki Alçı Mihraplar, Ankara Üniversitesi DTCF Yayımlanmamış Lisans Tezi. Ankara.
• KILCI, Ali (1987). “Hacı Bayram-ı Veli Döneminden (1300-1453) Günümüze Kalan Vakıf Eserleri Ve Vakıflar Genel Müdürlüğünün Bunlar Üzerine Yaptığı Çalışmalar”, IV. Vakıf Haftası. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 81-140.
• KONYALI, İ. Hakkı. (1978). Ankara Camileri. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• KÖSE, İbrahim.(1998) Ankara Evkâf Defteri (1571), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• MECDİ Mehmet Efendi.(1989). Hadâikü’l- Şakâik, (Haz. Abdülkadir Özcan). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• OTTO-DORN, Katharina.(1959). “Seldschukishe Holzaulenmoscheen İn Kleinasien”, Festschrift für Ernst Kühnel” Aus Der Welt Der Islamischen Kunst Festschrift Für Ernst Künhel. Berlin: Verlag Gebr. Mann 59-88.
• ÖNEY, Gönül.( 1971). Ankara’da Türk Devri Yapıları Turkish Period Buıldings in Ankara. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• ÖNEY, Gönül.( 1989). Beylikler Devri Sanatı XIV:-XV. Yüzyıl (1300-1453). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• ÖNEY, Gönül.( 1990). Ankara Arslanhane Camii. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÖZCAN,Abdülkadir.(1996). “Hacı İvaz Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.14. İstanbul: TDV Yayınları, 485-486.
• ÖZDEMİR Rifat,(1986) XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara. Ankara: Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• R’EAU L.(1930). Dictionnaire Illustré D’Art et D’Archéologie. Paris.
• RENDA, Günsel vd., (2004). Ankara Başkentin Tarihi, Arkeolojisi ve Mimarisi. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları.
• SÖNMEZ, Zeki.(1989). Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu-Türk İslam Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• SÖNMEZ, Zeki.(1996). “Hacı İvaz Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.14. İstanbul: TDV Yayınları, 486-487.
• SÖNMEZ, Zeki. (2005). “Osmanlı Mimarlığında Sanatçı Profilleri: Mütefekkir, Siyasetçi ve Mimar- Mühendis Hacı İvaz Paşa”, 60. Yaşına Sinan Genim’e Armağan Makaleler. İstanbul s.(577-590).
• SÖZEN, Metin. (1970) Anadolu Medreseleri Selçuklu Ve Beylikler Devri, C.1. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversite Matbaası.
• TOP, Mehmet.( 1997). Erken Dönem Osmanlı Mihrapları(XIV-XV. Yüzyıl), Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Van.
• TURAN, Refik, v.d., (2003). Altındağ’ın Manevi Coğrafyası. Ankara: Altındağ Belediyesi
• UZUNÇARŞILI, İsmail H. (1959). “Hacı İvaz Paşa’ya Dair”, Tarih Dergisi, C.X., S.14. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 25-58.
• VGM Abide Ve Yapı İşleri Dairesi, 06.01.01/13 Nolu Dosya.
• YÜKSEL, Hasan.(2002) “Hacı İvaz Paşa’nın Vakıfları”, XIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara 4-8 Ekim 1999) Kongreye Sunulan Bildiriler, C.III., Kısım III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1845-1852.