Eski Bulgar Yazarı Konstantin Kosteneçki ve İlk Slav Grameri

Yıl 2008, Cilt: 48 Sayı: 2, 1 - 16, 01.01.2008

Hüseyin Mevsim

Öz

Gizemli kişilikli ve yaratısal açıdan yenilikçi Bulgar yazarı Konstantin Kosteneçki’nin yaşamıyla ilgili bilgiler son derece kısıtlı olup, bunlara “Harfler Hakkında Açıklamalı Anlatı” ve “Stefan Lazareviç’in Yaşamöyküsü” başlıklı özgün yapıtlarından, çoğu kez varsayımlar üzerinden hareket ederek ulaşırız. Bugün neredeyse kesin olarak Kosteneçki’nin 1373–1378 yılları arasında Kostenets’te dünyaya geldiği, Baçkovo Manastırı’nda eğitim gördükten sonra 15. yüzyıl başlarında Sırbistan’a kaçarak Despot Stefan Lazareviç’e sığındığı, buradan Sırp patriğinin yanına eğitime ve daha sonra Kudüs’e geziye gönderildiği, yaşamının büyük bir kısmında öğretmenlik, yazarlık ve çevirmenlik etkinliklerinde bulunduğu ve 1431’den sonra izlerinin yittiği bilinir. Ruhanî bir sanı olmayan Kosteneçki, çağının eğitimli, çok bilgili ve örneklerine ender rastladığımız dünyevi yaratıcıları arasında yer alır. Balkan Yarımadası veya Avrupa Güneydoğusu’nun tarihsel açıdan çok çalkantılı bir dönemi sayılan 14. yüzyıl sonu ve 15. yüzyıl başında yaşamış olup Osmanlı Türklerinin Balkanlara yerleşmesi, Kosova Meydan Savaşı, Ankara Savaşı, Timur, Fetret Devri, Jan Hus hareketi gibi dünya tarihinde izler bırakan önemli olaylara tanıklık etmiş ve bunları “Stefan Lazareviç’in Yaşamöyküsü” başlıklı yapıtında yansıtmaya çalışmıştır. “Harfler Hakkında Açıklamalı Anlatı” başlıklı diğer özgün yapıtıyla, Kosteneçki, pratik dil yönetmeliği veya yazım kılavuzu hazırlamayı değil, o çağdaki Sırp yazımının eksiklikleri ve yetersizliklerini öne çıkarmayı ve eleştiriye tutmayı amaçlamıştır. Kuşkusuz, bu yenilikçi yapıtın tarihsel ve yazınsal açıdan büyük değeri, Kosteneçki’nin yaşamı ve o çağdaki gramer bilgileri, ayrıca Stefan Lazareviç dönemi Sırp toplumsal yaşamı ve aydınların kültürel ilgileri hakkında eşsiz bilgiler içermesinde yatar.

Anahtar Kelimeler

Eski Bulgar Edebiyatı, Konstantin Kosteneçki, Balkanlar, Osmanlı İmparatorluğu, Fetret Devri, Sırplar, Stefan Lazareviç

Old Bulgarian Writer Konstantin Kostenechki and the First Slavonic Grammar

Öz

The knowledge about the mysterious charactered and reformer of creationary Bulgarian writer Konstantin Kostenechki is so limited, we can only estimate this knowledge with assumptions by examining his original compositions named “Annotated Narration About Letters” and “The Agiography of Stefan Lazarevich”. Today, we almost know that, Kostenechki was born in Kostenets between the years 1373–1378, after he educated at Bachkovo Monastery, he escaped to Serbia in early 15th century and to took shelter in despot Stefan Lazarevich, and then he was sent to Serbian patriarch for education and to Jerusalem for sightseeing, he was a teacher, writer and translator during his life and he disappeared after 1431. Kostenechki hadn’t got a spiritual fame, but he was one of the educated, well informed and selected creatives in his age. He has lived in late 14th and early 15th century, which was a historical surging period for Balkan Peninsula or the South-Eastern Europe, he was a witness of some universal historical events such as Ottoman Turks’ emplacement to Balkans, Pitched Battle of Kosovo, Ankara Battle, Timur, The Ottoman Interregnum, Jan Hus reform, and he tried to image them in his composition “The Agiography of Stefan Lazarevich”. By his other original work “Annotated Narration About Letters”, Kostenechki hasn’t tried to set an orthographic guide or a practical language ordinance, he aimed to point and criticize the absences and failures of Serbian orthography at that age. Definitely, the historical and literary importance of this modernist composition comes from Kostenechki’s life and his grammatical knowledge at that age, and also it has got unique informations about the Serbian social life of Stefan Lazarevich’s period and the cultural interests of intellectuals.

Anahtar Kelimeler

Old Bulgarian Literature, Konstantin Kostenechki, The Balkans, Ottoman, Interregnum, Serbian, Stefan Lazarevich

Kaynakça

• İSLÂM ANSİKLOPEDİSİ (1988). İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 1988.
• MEVSİM (2008). Mevsim, H. Stefan Lazareviç: Yıldırım Bayezid’in Emrinde Bir Sırp Despotu / Konstantin Kosteneçki, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2008.
• OSMANLI (1999).Osmanlı, 12. Cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999.
• ÖZTÜRK (2002). Öztürk, N. Fetret Devri ve Osmanlı Hakimiyetinin Yeniden Tesisi, Türkler, 9. Cilt, Yeni Türkiye Yayınları, 221–251, Ankara, 2002.
• ВЕЛЧЕВ (2005). Велчев, Й. Градът или Между Изтока и Запада, XIV– XVIII век, Издателска къща «Жанет 45», Пловдив, 2005. ГЪЛЪБОВ (1980). Гълъбов, Ив. Старобългарски език с увод в славянското езикознание, София, 1980.
• ДУЙЧЕВ (1954). Дуйчев, Ив. За книжoвното наследство на Константин Костенечки, Известия на Института за българска литература, 223–231, София, 1954.
• ИЗ СТАРАТА БЪЛГАРСКА ЛИТЕРАТУРА (1972). Из старата българска литература, Издателство «Български писател», София, 1972.
• ИСТОРИЯ НА БЪЛГАРСКАТА ЛИТЕРАТУРА (1962). История на българската литература в 4 тома, том 1, Старобългарска литература, Издателство на Българската академия на науките, София, 1962.
• ПЕТКАНОВА (1987). Петканова, Д. Старобългарска литература, част II (XIII–XVIII век), Издателство «Наука и изкуство», София, 1987.
• РЕЧНИК НА БЪЛГАРСКАТА ЛИТЕРАТУРА (1977). Речник на българската литература, Издателство на Българската академия на науките, София, 1976–1982.
• РЕЧНИК НА ЛИТЕРАТУРНИТЕ ТЕРМИНИ (1980). Речник на литературните термини, Издателство «Наука и изкуство», София, 1980.
• СВАНЕ (1978). Сване, Г. Константин Костенечкий и его биография сербского литература, 4, 21–38, София, 1978. Стефана Лазаревича, Старобългарска
• СТАНЧЕВ (1982). Станчев, Кр. Поетика на старобългарската литература (основни принципи и проблеми), Издателство «Наука и изкуство», София, 1982.
• СТАРА БЪЛГАРСКА ЛИТЕРАТУРА (1983). Стара българска литература, в седем тома, Издателство «Български писател», София, 1983.
• СТОЯНОВ,ЯНАКИЕВ (1976). Стоянов, Старобългарски език, текстове и речник, София, 1976. С., М. Янакиев.
• СТОЯНОВА (2001). Стоянова, К. Старобългарска литература, Издателство «Компас», Варна, 2001.
• ТРИФОНОВ (1943). Трифонов, Ю. Живот и дейност на Константин Костенечки, Списание на Българската академия на науките и изкуствата, LXVI–5, Печатница Книпеграф, София, 1943.
• ТРИФОНОВА (2006). Трифонова, Р. Книжовната дейност в двора на деспот Стефан Лазаревич, Електронно списание Литернет, 18.11.2006, 11 (84), Варна, 2006.