Macarca Mektuplarıyla Budin Beylerbeyi Sokullu Mustafa Paşa 1566-1578

Yıl 2009, Cilt: 49 Sayı: 2, 157 - 171, 01.01.2009

Yasemin Altaylı

Öz

Temeşvar Temesvár , Fülek, Kilis, Segedin Szeged ve Bosna beyliklerinin ardından 1566 Zigetvar Szigetvár seferi sırasında Arslan Paşa’nın 1565-1566 idamından sonra onun yerine Budin beylerbeyi tayin edilen Sokullu Mustafa Paşa, Budin’e atanan 12. beylerbeyi olup 12 yıllık görev süresiyle Budin’de en uzun süre görev yapan beylerbeyi idi. Görevi sırasında Budin’in ekonomik olarak kalkınmasına, özellikle tacir ve bezirganların yabancı dahi olsalar korunmalarına ve Budin halkının her türlü tehdit ve tehlikeden uzak kalmasına çalışmış, Macaristan’da çeşitli imar hareketlerinde bulunmuştur. İstanbul-Viyana arasındaki barışın bozulmamasına da gayret gösteren Mustafa Paşa, zaman zaman, Viyana tarafından İstanbul’a gönderilen hediye ve vergilerin gecikmesi, sınırlardaki huzursuzlular, çapul ve yağma gibi nedenlerle oldukça güç durumda kalmış, ancak iyi bir idareci ve siyasetçi olması nedeniyle bu meselelerin üstesinden gelmeyi başarmıştı. Ancak Mustafa Paşa’nın bu başarısı 1578’de Budin’de çıkan yangın ve neticesinde şehrin harap olmasıyla yok oldu. Bu olay bahane edilerek, İstanbul’da uzun süredir Mustafa Paşa’nın aleyhine yapılan çalışmalar, sadrazam Sokullu Mehmed Paşa’nın da etkisiz kalmasıyla sonuç verdi ve Budin’in Büyük Mustafa’sı 30 Eylül 1578’de İstanbul’dan gönderilen cellatlar tarafından idam edildi. Mustafa Paşa, 1566-1578 yılları arasındaki beylerbeyliği döneminde Viyana’ya ve Macarlara çok sayıda Macarca mektup göndermiştir. Paşa’nın kâtip ve tercümanları aracılığıyla kaleme aldığı bu mektuplar, onun Budin’deki yaşamını, vazifesinde karşılaştığı güçlükleri ve kendisinin nasıl bir beylerbeyi olduğunu objektif bir şekilde görmemizi sağlamaktadır. Çalışmamızda Budin beylerbeyi Sokullu Mustafa Paşa’yı kendisinin yazdırdığı bu Macarca mektuplardan da yararlanarak tanıma, Paşa’nın yaptıklarını kendi ağzından öğrenme ve konuyu objektif olarak değerlendirme imkanı bulmuş oluyoruz.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Paşa, Sokullu, Budin, Macarca, Beylerbeyi, Mektuplar, Viyana

Sokullu Mustafa Pasha, Beglerbeg of Budin with His Letters in Hungarian Language 1566-1578

Öz

Sokullu Mustafa Pasha, who had been appointed as Beglerbeg of Budin in place of Arslan Pasha 1565-1566 after his execution during Szigetvar War in 1566, was the 12th beglerbeg of Budin after his duties in Temesvár, Fülek, Kilis, Szeged and Bosnia and there had been nobody who performed this duty as long as he did. He tried to achieve the economic development of Budin, especially protection of merchants even if they were foreigners and he tried to keep peoples of Budin away from all kinds of threats and dangers and also he worked for public improvement in Hungary during his duty as a beglerbeg. Although Mustafa Pasha who struggled to keep peace between Istanbul and Vienna faced with some difficulties due to some reasons such as delays of presents and taxes sent to Istanbul, problems, pillage and booty at border, he was able to cope with these problems since he was a good manager and politician. However, success of Mustafa Pasha had been destroyed with a big fire in 1578 in Budin and ruin of the city as the result of this fire. As a result of efforts against Mustafa Pasha carried out for a very long time and Sokullu Mehmed Pasha’s being unsuccessful to protect him and finally together with this big fire, Mustafa the Great of Budin was executed by the executioners sent from Istanbul on 30th of September, 1578. Mustafa Pasha had sent too many letters in Hungarian language to Vienna and Hungary during this duty in 1566-1578. These letters written via his clerks and translators indicate objectively his life in Budin, difficulties he faced with during his duty and his duty as a beglerbeg. By examining Sokullu Mustafa Pasha beglerbeg of Budin via his letters in Hungarian language in our study, we have the opportunity to listen to him by his own words and also to make an evaluation from a different and impartial perspective.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Pahsa, Sokullu, Buda, Hungarian, Beglerbeg, Letters, Vienna

Kaynakça

• ACSÁDY, Ignácz. (1897). A Magyar Nemzet Története, Magyarország Három Részre Oszlásának Története 1526-1608.(Haz.: Sándor Szilágyi). c. V. Budapest: Az Athenaeum Irodalmi és Részvénytársulat.
• ÁGOSTON, Gábor. (2004). “XVI.Yüzyılda Macaristan’da Osmanlı Barut Üretimi: Budin Baruthânesi”. (Çev. Zafer Gölen). Belleten 67(249):541-552.
• ALTAYLI, Yasemin. (2006). “Budin Beylerbeyi Arslan Paşa (1565-1566)”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 19:33- 51.
• BÁCSKAİ, Vera, Gábor Gyáni, ve András Kubinyi. (2000). Budapest Története, a Kezdetektől 1945-ig. Budapest.
• BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ. (1999). 7 Numaralı Mühimme Defteri, Divân-ı Hümâyûn Sicilleri Dizisi: V, Ankara.
• GÉVAY, Antal. (1841). A Budai Pasák, Bécs.
• GÖKBİLGİN, Tayip. (1975). “Türk İdaresinde Budin”. Atatürk Konferansları. c. V. 1971-1972. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• KÁLDY-NAGY, Gyula. (1990). “Budin Beylerbeyi Mustafa Paşa (1566-1578)”. Belleten 54(210).
• ÖZEL, Mehmet. (1995). Doğumunun 500. Yıldönümünde Zigetvar’da Kanunî Anıtı. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü.
• PEÇEVÎ İBRAHİM EFENDİ. (1999). Peçevî Tarihi. (Haz. Bekir Sıtkı Baykal). c.II. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• SÜREYYA, Mehmed. (1996). Sicîll-i Osmanî. (Yayına Haz. Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman). c. IV. İstanbul: Kültür Bakanlığı- Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• SZÖRÉNYİ, László. (1993). Zrínyi Miklós Szigeti Veszedelem Hősköltemény. Budapest: Ikon.
• TAKÁTS, Sándor. (tarihsiz) A Török Hódoltság Korából. Budapest: Genius Kiadás.
• TAKÁTS, Sándor. (1970) Macaristan Türk Âleminden Çizgiler. (Çev. Sadrettin Karatay). İstanbul: MEB.
• TAKÁTS, Sándor, Ferenc Eckhart, ve Gyula Szekfű. (1915). A Budai Basák Magyar Nyelvű Levelezése. Budapest: A Magyar Tudományos Akadémia.