Tasmasor ve İkiztepe Arkeolojik Topluluklarında Mine Hipoplazilerinin İncelenmesi

Yıl 2012, Cilt: 52 Sayı: 2, 1 - 17, 01.01.2012

Ali Metin Büyükkarakaya

Öz

Eski insan topluluklarında mine hipoplazileri, bireylerin bebeklik ve erken çocukluk aşamasında karşılaşmış oldukları beslenme yetersizlikleri ve hastalıkların ortaya çıkarılmasında faydalanılan bir stres göstergesi olarak bilinmektedir. Bu çalışmada, Anadolu’da yaşamış iki eski insan topluluğuna ait dişler incelenerek, topluluklarda bireylerin bebeklik ve erken çocukluk dönemlerinde karşılaşmış oldukları streslerin yaygınlığı ve ortaya çıkış zamanları belirlenmeye çalışılmıştır. Ele alınan topluluklardan ilki, Bakü-TiflisCeyhan Boru Hattı kazı çalışmaları sırasında yapılan kurtarma kazıları çerçevesinde ortaya çıkarılmış Tasmasor topluluğudur. Tasmasor mezarlığı, Erzurum İli’nde bulunmuş ve Yakın Çağ’a tarihlendirilmiştir. Diğer topluluk ise Samsun İli Bafra İlçesi’nde bulunan İkiztepe höyüğü mezarlık alanından ele geçirilmiş İkiztepe topluluğudur. İkiztepe insanları Erken Tunç Çağı’na tarihlendirilmektedir. Yapılan çalışma sonucunda, Tasmasor topluluğu bireylerinde mine hipoplazilerinin yaygınlığı % 56,7, İkiztepe topluluğunda ise % 43,2 olarak tespit edilmiştir. Topluluklar arasındaki fark istatistiki açıdan anlamlıdır P< 0,05 . Tasmasor topluluğunda bireylerde gözlenen mine hipoplazilerinin daha fazla oluşu bu toplulukta bebeklik ve erken çocuklukta karşılaşılan stres koşullarının İkiztepe’deki akranlarına göre farklı olmasıyla, bunun altında yatan nedenler ise beslenme biçimi ve sağlık koşullarını belirleyen farklı çevrelere uyum stratejileriyle ilişkilendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mine Hipoplazisi, Tasmasor, İkiztepe, Beslenme, Hastalık, İskelet Topluluğu, Yaşam Biçimi, Stres

An Examination of Enamel Hypoplasias Among Tasmasor and İkiztepe Populations

Öz

Enamel hypoplasia in ancient populations is known as an indication of stress that is used to identify the malnutrition and diseases in infancy and early chilhood. In this study, the prevalance of stress in infancy and early chilhood, and the time of their occurance are tried to be identified by examining the teeth of two ancient Anatolian populations. The first of examined population is Tasmasor which was unearthed during the excavations in Baku-Tıflis-Ceyhan pipe line. Tasmasor graveyard was found in Erzurum and dated to Modern Age. The other population is İkiztepe dated to Early Bronze Age and which was unearthed from the graveyard of İkiztepe Hoyuk in district of Bafra, Samsun. The results of the study demonstrate that the frequency of enamel hypoplasia in Tasmasor population is %56,7 and %43,2 in İkiztepe. The difference between populations is statistically significant P<0,05 . That the frequency of enamel hypoplasia in Tasmasor population is higher is related to the differences in stress conditions in infancy and early childhood. Furthermore, the reasons of this are identified with different adaptational strategies determining nutrition and the health status.

Anahtar Kelimeler

Enamel Hypoplasia, Tasmasor, İkiztepe, Nutrition, Disease, Skeletal Population, Life Style, Stress

Kaynakça

• Alkım, Uluğ B., Handan Alkım, ve Önder Bilgi, ed. İkiztepe I, Birinci ve İkinci Dönem Kazıları, The First and Second Seasonn’s Excavations (1974-1975). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Behrman, Richard E. ve Robert M. Kliegman. Nelson Essentials of Pediatrics. Çev. Muzaffer Tuzcu, Çev. Ed., Suna Tuzcu. Dördüncü Edisyon. İstanbul: Tavaslı, 2003.
• Bilgi, Önder (a). “İkiztepe Kazıları.” Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi. Ed. Oktay Belli. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Yayın No:4242, 2000. 111-117.
• (b). Protohistorik Çağ’da Orta Karadeniz Bölgesi Madencileri, Hind-Avrupalıların Anavatanı Sorununa Yeni Bir Yaklaşım. İstanbul: TASK Vakfı 4, Monografi Serisi:1. 2001.
• Blakey, Michael L., Teresa E. Leslie, ve Joseph P. Reidy. “Frequency and chronological Distribution of Dental Enamel Hypoplasia in Enslaved African Americans: A Test of the weaning hypothesis.” American Journal of Physical Anthropology 95 (1994): 371-383.
• Bouville, Claude, Trinette S. Constandse-Westermann, ve Raymond R. Newell. “Les restes humins mesolithiques de l’Abri Corbille, Istres (Bouches-du-Rhone)”. Bull. Et Mem. de la Soc. d’anthrop. de Paris. 13 (1983): 89-110.
• Büyükkarakaya, Ali M. (a). Anadolu Erken Neolitik Topluluklarında Mine Hipoplazilerinin Epidemiyolojik Açıdan İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2004.
• Büyükkarakaya, A.M. (2011) (b). Eski İnsan Topluluklarında Stres Göstergelerinin İncelenmesi: İkiztepe ve Tasmasor Örnekleri. Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2011.
• Büyükkarakaya, Ali M. ve Yılmaz S. Erdal. “Çayönü ve Aşıklı Toplumlarında Büyüme Bozuklukları.” Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 20 (2006): 63-72.
• Cohen, Mark N. ve George J. Armelagos. “Paleopathology at the Origins of Agriculture: Editors’ Summation.” Paleopathology at the Origins of Agriculture Ed. Mark N. Cohen ve George J. Armelagos. Orlando: Academic, 1984. 585-601.
• Cucina, Andrea ve Mehmet Y. İşcan. “Assessment of Enamel Hypoplasia in High Status Burial Site”. American Journal of Human Biology 9 (2) (1997): 213-222.
• Enwonwu, Cyril O. “Influence of Socioeconomic Conditions on Dental Development in Nigerian Children”. Archieves of Oral Biology 18 (1973): 95-107.
• Erdal, Yılmaz S. (2012). “Tasmasor Yakınçağ Nekropolü ve İskeletlerinin Antropolojik Açıdan Değerlendirilmesi.” Tasmasor .Ed.Süleyman Y. Şenyurt. Ankara: Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı Projesi Arkeolojik Kurtarma Kazıları 4. 2012. 329-458.
• Federation Dentaire International (FDI). “An Epidemiological Index of Developmental Defects of Dental Enamel (DDE Index)”. International Dental Journal 32 (1982):159-167.
• Goodman, Alan H. ve Jerome C. Rose (a). “Assessment of Systemic Physiological Perturbations from Dental Enamel Hypoplasias and Associated Histological Structures.” Yearbook of physical Anthropology 33 (1990):59-110.
• Goodman, Alan H. ve Jerome C. Rose (b). “Dental Enamel Hypoplasias as Indicators of Nutritional Status.” Advances in Dental Anthropology. Ed. Mark A. Kelley ve Clark S. Larsen. New York: Wiley-Liss, 1991. 279-293
• Goodman, Alan H., George J. Armelagos ve Jerome C. Rose. “Enamel Hypoplasias as Indicators of StresS in Three Prehistoric Populations from Illionis.” Human Biology, September, Vol.52, No.3 (1980):515-528.
• Goodman, Alan H., Celia Martinez ve Adolfo Chavez. “Nutritional Supplementation and The Developmental of Linear Enamel Hypoplasias in Children from Tezonteopan, Mexico”. American Journal of Clincal Nutrition 53 (1991):773-81.
• Goodman, Alan H., ve ark. (a). “Prevalence and Age at Development of Enamel Hypoplasias in Mexican Children.” American Journal of Physical Anthropology 72 (1987): 7-19.
• Goodman, Alan H., ve ark. (b). “Health Changes at Dickson Mounds, Illionis (A.D. 950-1350).” Paleopathology at the Origins of Agriculture Ed. Mark N. Cohen ve George J. Armelagos. Orlando: Academic. 1984. 271-305.
• Gözlük, Pınar. Van-Karagündüz Populasyonunun Dişlerinin ve Çenelerinin Paleopatolojik Açıdan İncelenmesi. DoktoraTezi. Ankara Üniversitesi, Ankara. 2004.
• Güleç, Erksin ve İzzet Duyar. “Panaztepe M.Ö. II. Bin ve Roma Dönemi İskeletlerinin Antropolojik Analizi.” Antropoloji 13(1998): 179-206.
• Hillson, Simon. Dental Anthropology, Cambridge: Cambridge University. 1996.
• Hillson, Simon ve Sandra Bond. “Relationship of Enamel Hypoplasia to The Pattern of Tooth Crown Growth: A Discussion.” American Journal of Physical Anthropology, 104 (1997): 89-104.
• Köksal, Gülden ve Hülya G. Özel. Bebek Beslenmesi. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 726, Ankara: Klasmat. 2008.
• Kreshover, Seymour J. “Metabolic Disturbances in Tooth Formation.” Annals of NewYork. Academy of Science 85 (1960):161-167.
• Lanphear, Kim M. “Frequency and Distribution of Enamel Hypoplasias in a Historic Skeletal Sample.” American Journal of Physical Anthropology 81(1990): 35-43.
• Larsen, Clark S. (a). “Health and Disease in Prehistoric Georgia: The Transition to Agriculture.” Paleopathology at the Origins of Agriculture Ed. Mark N. Cohen ve George J. Armelagos. Orlando: Academic. 1984. 367-389.
• Larsen, Clark S. (b). Bioarchaeology, Interpreting Behavior from the Human Skeleton. Cambridge Studies in Biological Anthropology 21, Cambridge: Cambridge University. 1997.
• Lewis, Mary E. “Impact of Industrialization: Comparative Study of Childhealth in Four Sites from Medieval and Postmedieval England (A.D. 850-1859)”. American Journal of Physical Anthropology 119 (2002): 211-223.
• Lewis, Mary E. ve Charlotte Robrets. “Growing Pains: The Interpretation of Skeletal Stress”. International Journal of Osteoarchaeology, Vol.7 (1997): 581-586.
• Lukacs, John R. ve Lori L. Minderman. “Dental Pathology and Agricultural Intensification From Neolithic to Chalcolithic Periods at Mehrgarh (Baluchistan, Pakistan).” South Asian Archaeology, Madison: Prehistory Press (Monographs in World Archaeology, No. 14), 1992. 167-179.
• Lukacs, John R. ve Virendra D. Misra. “The People of Lekhahia: A Biocultural Portrait of Late Mesolithic Foragers of North India.” South Asian Archaeology, Vol.2. Ed. Raymond Allchin ve Brisget Allchin. New Delhi: Oxford-IBH. 1995. 873-889.
• Martin, Debra L., ve ark. The Effects of Socioeconomic Change in Prehistoric Africa: Sudanese Nubia as a Case Study.” Paleopathology at the Origins of Agriculture. Ed. Mark N. Cohen ve George J. Armelagos. Orlando: Academic. 1984.193-213.
• Martin, Sarah A., ve ark. “Brief Communication: Comparison of Methods for Estimating Chronological Age at Linear Enamel Formation on Anterior Teeth”. American Journal of Physical Anthropology 135 (2008): 362-365.
• Maunders, John, Alan H. Goodman, ve Alain Froment. “The Ecology of Dental Enamel Hypoplasias Among Seven Cameroonian Groups.” Journal of Human Ecology, Special issue 2 (1992): 109- 116.
• May, Richard.L., Alan H. Goodman ve Richard S. Meindl. “Response of Bone and Enamel Formation to Nutritional Supplematation and Morbidity among Malnourished Guatemalan Children.” American Journal of Physical Anthropology 92 (1993): 37-51.
• Moggi-Cecchi, Jacopo, Elsa Pacciani ve Juan Pinto-Cisternas. “Enamel Hypoplasia and Age at Weaning in 19th-Century Florence, Italy.” American Journal of Physical Anthropology, 93 (1994): 299-306.
• Moorrees, Coenraad F.A., Elizabeth A. Fanning ve Edward E. Hunt. “Age Variation of Formation Stages for Ten Permanent Teeth.” Journal of Dental Research, 42 (1963): 1490-1502
• Özbek, Metin. Çayönü’nde İnsan, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat. 2004.
• Özdemir, Kameray. İkiztepe Tunç Çağı Topluluğunda Element Analiziyle Beslenme Yapısının Belirlenmesi. Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.2008.
• Özdemir, Kameray ve Yılmaz S. Erdal (a). “Erken Tunç Çağı İkiztepe Topluluğunda Stronsiyum- Kalsiyum Oranı ile Sütten Kesme Yaşının Belirlenmesi.” Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 52 (2009): 128-140.
• Özdemir, Kameray ve Yılmaz S. Erdal (b). Element Analizleri ile Erken Tunç Çağı İkiztepe Toplumunun Yaşadığı Ekolojik Ortam ve Besin Kaynaklarının Belirlenmesi Üzerine Bir Deneme. Türkiye’de Arkeometrinin Ulu Çınarları, Prof. Dr. Ay Melek Özer ve Prof. Dr. Şahinde Demirci’ye Armağan. Ed. Ali A. Akyol ve Kameray Özdemir. İstanbul: Homer. 2012. 281-293
• Özdemir, Kameray, Yılmaz S. Erdal ve Ali M. Büyükkarakaya. “İkizepe Çocuklarında Beslenme ve Büyüme.” Arkeometri Sonuçları Toplantısı 25 (2010), Ankara, Ayrı Basım.
• Özmert, Elif N. “Erken Çocukluk Gelişiminin Desteklenmesi-I: Beslenme”. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 48 (2005): 179-195.
• Pearson, Jessica ve ark. “Exploring the Relationship Between Weaning and Mortality: An Isotope Case Study from Aşıklı Höyük and Çayönü Tepesi.” American Journal of Physical Anthropology Vol.143, 3 (2010): 448-457.
• Pechenkina, Ekatarina A., Robert A. Benfer, Jr ve Wang Zhijun. “Diet and Health Changes at the End of Chinese Neolithic: The Yangshao/Longshan Transition in Shaanxi Province”. American Journal of Physical Anthropology 117 (2002):15-36.
• Pindborg, Jens J. “Aetiology of Developmental Enamel Defects Not Related to Fluorosis”. International Dental Journal, 32-2 (1982): 123-135.
• Reid, Don. J. ve M. Christopher Dean (a). “Brief Communication: The Timing of Linear Hypoplasias on Human Anterior Teeth”. American Journal of Physical Anthropology 118 (2000): 135-139.
• Reid, Don. J. ve M. Christopher Dean (b). “Variation in Modern Human Enamel Formation Times”. Journal of Human Evolution, 50 (2006): 329-346.
• Richards, Mark P. ve ark. “Stable Isotope Evidence of Diet at Neolithic Çatalhöyük, Turkey”. Journal of Archaeological Science 30 (2003): 67-76.
• Santos, Ricardo V. ve Carlos E.A. Coimbra. “Hardships of Contact: Enamel Hypoplasias in Tupi Monde Amerindians from the Brazilian Amazonia”. American Journal of Physical Anthropology 109 (1999): 111-127.
• Sarnat, Bernard G. ve Isaac Schour. “Enamel Hypoplasia (Chronic Enamel Aplasia) in Relation to Systemic Disease: A Chronologic, Morphologic and Etiologic Classification”. Jour. A.D.A., Vol.28 (1941): 1999- 2000.
• Schrimshaw, Nevin S. ve John P. SanGiovanni. “Synergism of Nutrition, Infection and Immunity: An Overview”. American Journal of Clinical Nutrition 66 (1997): 464S-477S
• Sciulli, Paul W. “Developmental Abnormalities of The Permanent Dentition in Prehistoric Ohio Valley Amerindians”. American Journal of physical Anthropology 48 (1978): 193-198.
• Stodder, Ann L.W. “Subadult Stress, Morbidity, and Longevity in Late Period Populations on Guam, Mariana Islands”. American Journal of Physical Anthropolog 104 (1997): 363-380.
• Suckling, Grace W. “Developmental Defects of Enamel: Historical and Present-day Perspectives of Their Pathogenesis”. Advances in Dental Research 3 (1989): 87-94.
• Tunçbilek, Ergül, Sunday Üner, Mahir Ulusoy. “Türkiye’de emzirme: demografik, sosyo-ekonomik yönleri ve çocuk ölümleri ile ilişkisi.” Nüfusbilim Dergisi, 4 (1982): 7-39.
• Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Yayın No: NEE-HÜ.09.01. 2009.
• Ünsal, Handan ve ark. “Toplumda Anne Sütü Verme Eğilimi ve Buna Etki Eden Faktörler.” Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 48 (2005): 226-233.
• Van Zeist, Willem. “Crop Plants from İkiztepe.” İkiztepe II, Üçüncü, Dördüncü, Beşinci, Altıncı, Yedinci Dönem Kazıları (1976-1980). Ed. Uluğ B. Alkım, Handan Alkım ve Önder Bilgi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.2003. 167-172
• Wood, Lynda. “Frequency and Chronological Distribution of Linear Enamel Hypoplasia in a North American Colonial Skeletal Sample”. American Journal of Physical Anthropology, 100 (1996): 247-259.
• Zhou, Liming. ve Robert S. Corruccini. “Enamel Hypoplasias related to famine stres in living Chinese.” American Journal of Human Biology 10 (1998): 723-733.