Ulema, Göç ve Devlet: Kırım Harbi’nden Sonra Osmanlı Ülkesine Göç Eden Ulemanın İskânına Dair Bazı Bilgiler

Yıl 2012, Cilt: 52 Sayı: 1, 173 - 194, 01.01.2012

Ahmet Yüksel Zafer Karademir

Öz

Yıllarca yaşadığı topraklardan göç ettirilmek, insanoğlunun yaşamı süresince karşılaşabileceği en talihsiz olaylardan birisidir. Bu çalışmadaki anlamıyla göç; her türlü askerî, ekonomik ve kültürel baskıya maruz kalan insanların başvuracakları en son çarelerden birisidir. Çünkü göçerken hatıralarından başka bir de taşınabilir mal varlıklarını yanlarına alabilme imkânı bulunan insanlar geride bunlardan daha fazlasını bırakırlar. Altı asır gibi uzun bir tarih ve üç kıta gibi geniş bir coğrafyaya sahip olan Osmanlı İmparatorluğu da göç hadisesi ile sık sık karşılaşmak durumunda kalmıştır. Ancak söz konusu karşılaşma hiçbir zaman Kırım Harbi’nden 1853–1856 sonraki kadar sık yaşanmamıştır. Harpten sonra Kafkasya ve Balkanlar’dan Osmanlı ülkesine doğru başlayan göç dalgası imparatorluk idarecileri için ayrıca mesai, çaba ve para sarfını gerektiren yeni bir mesele halini alacaktır. Bu çalışmada, bazı örnek hadiselerden hareketle Kırım Harbi sonrasında Osmanlı ülkesine sığınan göçmenler arasında bulunan ulemâ sınıfının imparatorluk sınırları içerisinde yerleştirilmelerinde nasıl bir yöntemin izlenildiği ve kendilerine ne tür yardımlarda bulunulduğu açıklanmaya çalışılacaktır. Ayrıca bu süreçte karşılaşılan güçlüklere de dikkat çekilecektir. İmam, şeyh, müftü gibi İlmiye’ye mensup zümrelerden başka daha ziyade müderrislerin inceleneceği bu çalışmada son olarak muhacir ulemânın Osmanlı toplumsal ve kültürel yaşamına nasıl bir katkıda bulunmuş olduklarına da değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Ulemâ, Göç, Muhacir, İskân, Problem, Yardım, Etkileşim

Ulemâ, Immigration and the State: Some Information About the Settling of Ulemâ Who Immigrated to the Ottoman Country After the Crimean War

Öz

Having to emigrate from one’s land is one of the most unfortunate events a person can face during his life time. Immigration, as it used in this study, is one of the last resources for people who only have the chance to carry with them their memories and moveable goods,leave much more than these behind. The Otoman Empire with its history spanning six hudret years and with its territory expanding into three continents had to face immigration rather frequently. This meeting, however, had never been as much frequent as it was after the Crimean War 1853-1856 . The immigration wave following the war from Caucasia and the Otoman country became a new problem that needed to be addressed with more effort, struggle, and Money fort he administrators of the empire. Therefore, this study aims at explaining the ways in which the ulemâ class, who were among the imigrants who took refuge in the Otoman country, was settled within the borders of the empire and what kind of assistance was provided fort them. Further, problems that arose during this process will be handled. This study evaluates the müderris rather than the groups belonging to the ilmiye like the imam, sheikh, and mufti and lastly focses on the king of the immigrant ulemâ to the Otoman social and cultural life.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Ulemâ, Migration, Immigrant, Settling, Problem, Aid, Interaction

Kaynakça

• Sadaret Divân (Beylikçi) Kalemi Belgeleri (A.DVN)
• /69; 28 Zilkade 1263/7 Kasım 1847.
• /15; 21 Zilkade 1276/10 Haziran 1860.
• Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM)
• /52; 1 Muharrem 1273/1 Eylül 1856.
• /28; 11 Cemaziyülevvel 1273/7 Ocak 1857.
• /88; 12 Cemaziyelâhir 1273/7 Şubat 1857.
• /92; 9 Ramazan 1273/3 Mayıs 1857.
• /26; 10 Şevval 1273/3 Haziran 1857.
• /27; 17 Recep 1275/20 Şubat 1859.
• /74; 11 Ramazan 1277/23 Mart 1861.
• /42; 28 Şevval 1277/9 Mayıs 1861.
• /39; 7 Şevval 1279/28 Mart 1863.
• /59; 1 Rebiyülâhır 1281/3 Eylül 1864.
• /85; 29 Şevval 1283/6 Mart 1867.
• /92; 16 Zilkade 1285/28 Şubat 1869.
• /79; 30 Recep 1290/23 Eylül 1873.
• /44; 23 Ramazan 1290/14 Kasım 1873.
• Sadaret Mektubî Kalemi Meclis-i Vâlâ (A.MKT.MVL)
• /61; 25 Rebiyülâhır 1275/2 Aralık 1858.
• /46; 23 Rebiyülâhır 1278/28 Ekim 1861.
• Sadaret Mektubî Kalemi Nezaret ve Devâir Yazışmalarına Ait Belgeler (A.MKT.NZD)
• /63; 4 Şevval 1277/15 Nisan 1861.
• /57; 14 Rebiyülâhır 1278/19 Ekim 1861.
• /87; 14 Rebiyülâhır 1278/19 Ekim 1861.
• Sadaret Mektubî Kalemi Umum Vilayet Yazışmalarına Ait Belgeler (A.MKT.UM) 546/66; 7 Ramazan 1278/8 Mart 1862.
• Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO)
• /8185; 1 Cemaziyülevvel 1310/21 Kasım 1892.
• /14681; 22 Şevval 1310/9 Mayıs 1893.
• /15216; 4 Zilkade 1310/20 Mayıs 1893.
• /197174; 23 Cemaziyülevvel 1323/26 Temmuz 1905.
• /198679; 22 Cemaziyelâhir 1323/24 Ağustos 1905.
• Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT)
• /97; 21 Safer 1320/30 Mayıs 1902.
• /31; 27 Şevval 1320/27 Ocak 1903.
• /58; 21 Rebiyülevvel 1321/17 Haziran 1903.
• /56; 26 Şevval 1324/13 Aralık 1906.
• /71; 22 Recep 1298/20 Haziran 1881.
• /57; 8 Zilhicce 1306/5 Ağustos 1889.
• /78; 16 Zilkade 1309/12 Haziran 1892.
• Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH.TMIK.M)
• /38; 15 Cemaziyelâhir 1313/3 Aralık 1895).
• Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF.MKT)
• /119; 28 Cemaziyelâhir 1295/29 Haziran 1878.
• /143; 24 Recep 1310/11 Şubat 1893.
• /57; 19 Recep 1310/6 Şubat 1893.
• /66; 25 Cemaziyelâhir 1328/4 Temmuz 1910.
• /30; 22 Zilhicce 1306/19 Ağustos 1889.
• Zaptiye Nezareti (ZB)
• /78; 9 Haziran 1323/22 Haziran 1907. Hatt-ı Hümayun
• /44553-C; 25 Muharrem 1237/22 Ekim 1821.
• Meclis-i Vâlâ İradeleri (İ.MVL)
• /17728; 17 Rebiyülâhır 1275/24 Kasım 1858.
• /70; 4 Muharrem 1280/21 Haziran 1863. Şura-yı Devlet (ŞD)
• /1; 24 Şaban 1318/17 Aralık 1900.
• Yıldız Komisyonlar Maruzatı (Y.PRK.KOM)
• /70; 10 Recep 1297/18 Haziran 1880.
• BİCE, Hayati. (1991). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, Ferit. (1996). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara.
• FAROQHİ, Suraiya. (2004). “Krizler ve Değişim 1560-1610” Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt II. (Editör: Halil İnalcık- Donald Quataert). İstanbul: Eren Yayınları.
• GÖKBİLGİN, M. Tayyip. (1997). “Ulemâ”. İ.A. XIII. Eskişehir: MEB Yayınları. 23-26.
• GÜNDOĞDU, Raşit. (2006). “Arşiv Belgeleri Işığında Kırım ve Çerkes Göçleri”, Uluslararası Göç Sempozyumu, Zeytinburnu Belediyesi, 8-11 Aralık 2005. İstanbul. 122-126.
• İPEK, Nedim. (1999). Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877–1890). Ankara: TTK Yayınları.
• İPŞİRLİ, Mehmet. (1999). “Osmanlı Ulemâsı”. Osmanlı. VIII. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 71-78.
• KARPAT, Kemal H. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
• MEYER, James H. (2007). “Immigration, Return, and the Politics of Citizenship: Russian Muslims in the Ottoman Empire, 1860–1914”. International Journal of Middle East Studies. 39. 15–32.
• SAYDAM, Abdullah. (1999). “Kırım ve Kafkasya’dan Yapılan Göçler ve Osmanlı İskân Siyaseti (1856–1876). Osmanlı. IV., Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. 677-686.
• ŞEMSEDDİN SAMİ. (1317). Kâmus-i Türkî. Dersaadet.
• ŞİMŞİR, Bilal N. (1989). Rumeli’den Türk Göçleri Belgeler-Documents. III. Ankara: TTK Yayınları.
• YILMAZ, Mehmet. (1996). Konya Vilâyetinde Muhacir Yerleşmeleri 1854-1914. Konya, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Basılmamış Doktora Tezi).
• YILMAZ, Mehmet. (1999). “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Muhaciri İskân Politikası”.Osmanlı. IV. Ankara. 587–602.