HOLLANDA CUMHURİYETİ’NDE VE ANADOLU’DA BİR YURTSEVER: HEKİM BAŞI MURAT EFENDİ YA DA PIETER VAN WOENSEL 1747-1808

Yıl 2013, Cilt: 53 Sayı: 2, 105 - 134, 01.01.2013

Mustafa Güleç

Öz

Tarihsel ve kurmaca metinlerde gerçeklik değerleri; biçem, bağlam ve yorum gibi etkenlerin sayesinde değişiklik gösterir. Bu durumun kurmaca metinlerde olması çok olağanken ya da tam tersi hiç aranmazken, tarihsel metinlerde yaşamsal önem kazanır ve bu metinlerin geçerlilik ve güvenirlik ölçütlerini oluşturur. Bu çalışma, Hollandalı seyyah, hekim, yurtsever ve cumhuriyetçi Pieter van Woensel’ın 18. yüzyılda Osmanlı topraklarında yaptığı gözlemlerin kendi çağında ve 20. yüzyıl Hollanda’sında nasıl yorumlandığı ile ilgili 21. yüzyıl Türkiye’sinden bakarak karşılaştırmalı bir çözümleme yapmayı amaçlamıştır. Bu süreçte, gerçeği arama sevdalısı Aydınlanmacı yurtsever Van Woensel; yaşadığı çağı, bağlamı, uluslararası koşulları ve zamanın ruhunu hesaba katarak tanıtılmaya çalışılırken tarihsel metinlerdeki yorum bilgisinin gerçeklik değerine etkisi de irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kültürlerarası Toplumbilim, Şarkiyatçılık, Osmanlı İmparatorluğu, Hollanda, Pieter van Woensel, Yorum Bilgisi, Gerçeklik, Kültürel Önyargı

A Patriot in the Dutch Republic & in Asia Minor: Amurath Effendi, Hekim Bachi or Pieter van Woensel and the Interpretation of His Texts

Öz

Reality values in historical and fictitious texts demonstrate significant differences basically owing to factors as style, context and interpretation. Whilst this case is considered as a very usual one in so far as fictitious texts are concerned or perhaps on the contrary, it is by no means expected to occur, it surely gains a vital importance and determines the validity and reliability criteria of those texts. Thus this study aims primarily to conduct a comparative analysis from the perspective of Turkey of the 21st century concerning how the observations of the Dutch traveller, military doctor, patriot, republican, Pieter van Woensel in the Ottoman territory in the 18th century had been interpreted in his own era and in the Netherlands of the 20th century. In this process, Van Woensel, who is a patriot and a supporter of the Enlightenment, affected to search the reality, has been introduced to readers by taking into account his era, context, international political conditions and zeitgeist, whilst also the impact of the hermeneutics on the reality value in historical texts has been evalauted.

Anahtar Kelimeler

Cross-Cultural Sociology, Orientalism, The Netherlands, Ottoman Empire, Cultural Bias, Pieter van Woensel, Hermeneutics, Reality

Kaynakça

• BROECHELER, Meike. (1995). Staat der Geleerdheid in Turkijen (1791), Pieter van Woensel. Duivelshoeksreeks, no: 3, gözden geçiren A. J. Hanou ve M. van Vliet. Leiden: Uitgeverij Astraea.
• GIJSWIJT-HOFSTRA, Marijke. (1989). “Toverij en Tolerantie: Reacties op Toverij in Nederland van de Zestiende Eeuw tot in de Achttiende Eeuw”. Een Schijn van Verdraagzaamheid: Afwijking en Tolerantie in Nederland van de Zestiende Eeuw tot Heden. (yay. haz. Marijke Gijswijt-Hofstra). Amsterdamse Historische Reeks, Grote Serie, Deel VI. Hilversum: Uitgeverij Verloren.
• GOODY, Jack. (2012). Tarih Hırsızlığı (Çev. Gül Çağalı Güven). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• IRWIN , Robert. (2008). Oryantalistler ve Düşmanları. (Çev. Bahar Tırnakcı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2759 – Tarih Kitapları: 44.
• MERİÇ, Cemil. (2010). Kırk Ambar: Lehçe-t-ül Hakayık. (yay. haz. Mahmut Ali Meriç). Cilt II. Bütün eserleri 10. İstanbul: İletişim Yayınları. 3. baskı.
• ÖZTUNA, Yılmaz. (1986). Osmanlı Devleti Tarihi. II. Cilt. İstanbul: Faisal Finans Kurumu Yayınları
• RICOEUR, Paul. (2012). Zaman ve Anlatı: III, Kurmaca Anlatıda Zamanın Biçimlenişi. (Çev. Mehmet Rifat). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• SAID, Edward W. (1994). Culture and Imperialism. Londra: Vintage Publishing / The Random House Group Limited.
• SAID, Edward W. (1998). Oryantalizm (Doğubilim): Sömürgeciliğin Keşif Kolu. İstanbul: İrfan Yayımcılık & Tanıtım. 4. Baskı.
• TODERİNİ, Giambattista. (2012). Türklerin Yazılı Kültürü (Türklerin Edebiyatı). (Çev. Ali Berktay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 3533 – Edebiyat Kitapları: 1015.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. (1988). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı. VIII. Dizi, III. Baskı. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. (1995). Osmanlı Tarihi: Karlofça Anlaşmasından XVIII. Yüzyılın Sonlarına Kadar. IV. Cilt, 1. Kısım. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• WESSELO, J. J. (1972). Pieter van Woensel. Amurath-Effendi, Hekim Bachi. Klassiek Letterkundig Pantheon, gözden geçiren: Dr. W. A. Ornée ve Dr. N. C. H. Wijngaards. Zutphen: B. V. W. J. Thieme & CIE.
• WOENSEL, Pieter van, (1791-1795). Aanteekeningen, gehouden op eene reize door Turkijen, Natoliën, de Krim en Rusland in de jaaren 1784 – 1789. II deelen, Constantinopolen, van de Hegira 1206 – 1209. Amsterdam: W. Holtrop (1792 – 1795).