TANZİMAT DÖNEMİNDE YOL YAPIM ÇALIŞMALARINA BİR ÖRNEK: İZMİR-BİRUNÂBÂD ŞOSESİ İNŞA VE İŞLETME İMTİYAZI

Yıl 2013, Cilt: 53 Sayı: 2, 145 - 164, 01.01.2013

Emrah Çetin

Öz

İzmir-Birunâbâd1 yolu, XIX. yüzyılda büyük bir değişim göstererek önemli bir ticaret yolu haline gelen Gebze-Dil İskelesi-Gemlik-Mudanya-Uluabad-ÇanakkaleSusığırlığı-Manisa-İzmir-Urla güzergahı üzerinde bulunuyordu. Bu yolun inşası bölge ticareti için oldukça önemli idi. Yolun inşasının tamamlanmasının ardından iç kesimlerden ve civar ilçelerden İzmir limanına getirilen mallar daha kolay taşınabilecek, İzmir ve ilçelerinin refahının artması da sağlanabilecekti. Bu yolun önemini artıran bir başka özellik ise, İzmir-Birunâbâd şosesi için verilen imtiyazın Tanzimat sonrası dönemde bu alandaki ilk örneklerden birisi olmasıydı. Yolun yapımı ve bunun karşılığında 25 yıllık işletme imtiyazını almak için hükümete başvuran kişi Mösyö Şarno idi. Osmanlı Devleti ile Şarno'nun kumpanyası arasında yapılan antlaşma ile yolun inşa ve işletme imtiyazı Mösyö Şarno'ya verilmişti. Bu çalışmada, İzmir-Birunâbâd şosesi inşası için hükümet ile kumpanya arasında hazırlanan mukavelenâmenin şartları, Mösyö Şarno'ya verilen inşa ve işletme imtiyazı ile yolun yapım serüveni açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İzmir, Birunâbâd, Karayolu, Mösyö Şarno, Nafia Nezareti, Osmanlı İmparatorluğu, Şose, Tanzimat

A Case Study of Road Building Work in Tanzimat Period: İzmir-Birunâbâd Macademized Road Building and Management Dispensation

Öz

İzmir-Birunabad road was on the route of Gebze-Dil İskelesi -Gemlik - Mudanya - Uluabat - Çanakkale - Susığırlığı - Mainsa - İzmir - Urla which became an important trade route with a big change in XIX century. Construction of this road had an high importance for the trade of the region. After the construction of the road, the goods traffic to İzmir port from interior and surrounding districts would be easier and there would be an increase on İzmir and its districts' prosperity. Another point raising this road's iportance was that: the concession given for İzmirBirunabad macadamized road was one of the first samples in this area after post tanzimat reform era. It was Monsieur Şarno who aplied to the government for the construction of the road and its concession of management for 25 years in return. Concession of construction and management of the road was given to Monsieur Şarno according to the agreement between Ottoman Empire and Monsieur Şarno's company. In this study, the conditions of the agreement made between government and company, concession of construction and management which was given to Monsieur Şarno and the story of the road's construction are tried to be explained.

Anahtar Kelimeler

İzmir, Birunâbâd, Road, Monsieur Şarno, The Ministry of Public Works, Ottoman Empire, Macademized Road, The Tanzimat Periot

Kaynakça

• BOA, İ.MMS, 24/1021, 8 CA 1278 (11.11.1861).
• BOA. İ.MMS. 42/1748, 13 L 1288 (26.12.1871).
• BOA. İ.MMS. 37/1549, 25 R.Ahir 286 (04.08.1869).
• BOA. İ.ŞD. 2/78, Selh-i Zilhicce 284 (23.04.1868).
• BOA. İ.MVL. , 3597/15749, 5 M 72 (17.09.1855).
• BOA. İ.MVL. , 439/19467, 8 R 1277 (24.10.1860).
• BOA. İ.MVL. , 439/19467, 8 R 1277 (02.10.1860).
• BOA. İ.MVL. , 439/19467, 17 Ra 1277 (25.10.1860).
• BOA. İ.MVL. , 467/21139, 27 Ca 278 (30.11.1861).
• Düstûr, 1. Tertip, 1. Cilt, Matbaa-i Âmire, 1289.
• Düstûr, 1. Tertip, 2. Cilt, Matbaa-i Âmire, 1289.
• Düstûr, 1. Tertip, 4. Cilt, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul, 1299.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Aydın, H. 1308, H. 1313, H. 1326.
• Tasvir-i Efkâr, nr. 270, 5 N 1281/01.02.1865.
• AKYILDIZ, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, Eren Yayıncılık, İstanbul 1993.
• BOZKURT, Rıza, Osmanlı İmparatorluğu’nda Kollar, Ulak ve İaşe Menzilleri, Genelkurmay Başkanlığı Harb Tarihi Dairesi Yayınları, Ankara 1966.
• ÇADIRCI, Musa, “Tanzimat Dönemi’nde Karayolu Yapımı”, Ankara Üniversitesi DTCF, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 15, S. 26, Ankara 1991, s. 153-167.
• __________, Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK Yayınları, Ankara, 1997.
• ÇETİN, Cemal, Anadolu’da Faaliyet Gösteren Menzilhaneler (1690-1750), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Konya 2009.
• EKİN, Ümit, XVII.-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ulaşım ve İletim Örgütlenmesi Üzerine Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara 2002.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, Osmanlı İmparatorluğu’nda Menzil Teşkilatı ve Yol Sistemi, Doçentlik Tezi, İstanbul 1983.
• __________, Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme, PTT Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2002.
• KILIÇ, Rüya, “Osmanlı Devleti’nde Hac ve Hac Yolları”, Tarih Çevresi, S. 18, Eylül-Ekim 1995, s. 34-48.
• MİROĞLU, İsmet, “Osmanlı Yol Sistemine Dair”, Tarih Enstitüsü Dergisi (Prof. Dr. Münir Aktepe’ye Armağan), 15. Sayıdan Ayrıbasım, İstanbul 1997, s. 241- 252.
• MÜDERRİSOĞLU, Fatih, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Menzil Yolları ve Menzil Külliyeleri”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 920-934.
• ORHONLU, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbend Teşkilâtı, Eren Yayıncılık, İstanbul 1990.
• ORTAYLI, İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara 2008.
• ÖZERGİN, M. Kemal, “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul-Şam Yolu”, Karayolları Bülteni, S. 242, Mayıs 1970, s. 34-38.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.
• PİTCHER, Donald Edgar, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
• RAMSAY, W. M. , Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1960.
• SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, “Tanzimat Dönemi İmâr Meclisleri”, Ankara Üniversitesi DTCF, OTAM Dergisi, S. 3, s. 323-332.
• TAESCHNER, Franz, “Muhtelif Devirlerde Anadolu Yolları ve Cihan Münakalatına Nazaran Vaziyeti”, Çev. Hamit Sadi, Darülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, C. 5, S. 1-2, Haziran-Kanun-ı Evvel 1926, Milli Matbaa- İstanbul,1927, s. 96-108.
• __________, Osmanlı Kaynaklarına Göre Anadolu Yol Ağı, Çev. Nilüfer Epçeli, C. I-II, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2010.
• TEKELİ, İlhan-İLKİN, Selim, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ondokuzuncu Yüzyılda Araba Teknolojisinde ve Karayolu Yapımındaki Gelişmeler”, Çağını Yakalayan Osmanlı Osmanlı Devleti'nde Modern Haberleşme ve Ulaştırma Teknikleri, Yay. Hazırlayan: Ekmeleddin İhsanoğlu-Mustafa Kaçar, İstanbul 1995, s. 395-440.
• TOZLU, Selahattin, “Osmanlı Yol Düzenlemeleri (1839-1908)”, Osmanlı, C. 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 644-662. TURAN,
• Şerafettin, “ Osmanlı Teşkilâtında Hassa Mimarları”, Ankara
• Üniversitesi DTCF, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 1, Ankara 1963, s. 159-202.
• YAZICI, Nesimi, “Tanzimat’ta Haberleşme ve Kara Taşımacılığı”, Ankara Üniversitesi DTCF, OTAM Dergisi, S. 3, Ankara 1992, s. 333-377.