KUBAD ABAD KAZISINDA BULUNAN BİR GRUP KÜREVÎ KONİK KAP

Yıl 2013, Cilt: 53 Sayı: 2, 345 - 363, 01.01.2013

Muharrem Çeken

Öz

Kubad Abad, Konya’nın Beyşehir ilçesi sınırları içerisinde Beyşehir Gölünün güneybatı k ıyısında küçük bir yarım ada üzerinde yer alan Anadolu Selçuklu Dönemi’nden kalma saray külliyesidir. I. Alaeddin Keykubad’ın yaptırdığı bu saray külliyesi, otuz yılı aşkın bir süredir devam eden bilimsel kazılarla aydınlatılmaya çalışılmaktadır. Türkiye’de uzun soluklu Orta Çağ kazılarından birisi olan Kubad Abad kazısında çok sayıda farklı türden önemli buluntu gün yüzüne çıkartılmıştır. Bunların içerisinde dönemi için kayda değer çok sayıda seramik buluntu da yer almaktadır. Bu çalışmada 2012 yılında yapılan kazılar sırasında Büyük Saray hamamının su deposu ve külhan kısmının güneyinde kayalıklar arasında toplu halde bulunan 11 adet kürevî konik kap ele alınacaktır. Bilim dünyasına ilk kez tanıtılacak olan bu kapların Hamam yakınında aynı yerde birlikte bulunması üzerine bazı hipotezler geliştirilecektir. Sanat tarihi literatüründe formu dolayısıyla kürevî konik kap olarak tanımlanan bu türden seramiklerin fonksiyonu konusunda araştırmacılar tarafından farklı görüşler ortaya konulmaktadır. Civa kabı, bira/malt kabı, el bombası, neft kabı, parfüm kabı, tütün veya esrar kabı, kandil topu, ateş körüğü gibi fonksiyonlara sahip oldukları ifade edilen kürevî konik kapların Türk ve İslam coğrafyasında geniş bir alana yayıldıkları ve form bakımından çok çeşitlilik gösterdikleri tespit edilmektedir. Sırlı veya sırsız olarak karşılaşılan bu seramiklerin çoğunluğu sırsızdır. Sık dokulu kalın ve sert bir hamur yapısıyla malzeme açısından ortak özellikler gösterirler. Bu bakımdan kolayca kırılmadan uzun yolculuklarda içerisinde sıvı, değerli toz veya maden taşımaya elverişli gibi görünen bu kapların pek çok fonksiyonu üstlendikleri söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Kürevî-Konik Kap, Kubad Abad Sarayı, Seramik, Anadolu Selçuklu Dönemi, Ortaçağ Arkeolojisi

A Group Of Sphero-Conical Vessels Found In The Kubad Abad Excavation

Öz

Kubad Abad is a palace complex on a small peninsula at the southwest bank of Beyşehir Lake in Beyşehir District of Konya. This palace complex, which was built by I. Alaeddin Keykubad, is being enlightened with the excavations going for over thirty years. Important findings varying in a lot of types had been surfaced with the Kubad Abad excavations, which is one of the long-running Medieval excavations in Turkey. Among these are ceramics which are important for their period. In this work, 11 pieces of sphero-conical vessels found at the south of the reservoir and the furnace part of the Great Palace’s Turkish bath, among the rocks, during the 2012 excavations will be held. Some hypotheses will be improved about these vessels being found altogether at the same place near the Turkish bath, and they will be introduced to the scientific circle for the first time. Different ideas have been put forward by the researchers about the functions of these types of ceramics, which are called sphero-conical vessels in the art historian literature because of their form. It had been detected that these sphero-conical vessels, which are denoted as mercury cup, beer/malt cup, hand grenade, naphtha cup, perfume cup, tobacco or hashish cup, oil lamp ball, fire bellow, have spread to a large area in the Turkish and Islamic geography and they vary in form. These ceramics, could be found glazed or unglazed, are generally unglazed. They show common features in material with their dense texture, thick and hard clay mould. With this aspect they could be seen as suitable for carrying liquid, valuable powder or mineral in long journeys easily, without breaking, thus it could be said that these vessels have many functions.

Anahtar Kelimeler

Sphero-Conical Vessel, Kubad Abad Palace, Pottery, Anatolian Seljuk Period, Medieval Archaelogy

Kaynakça

• ADALH, K. (1997), “Seven Sphero-Conical Vessels in the Stockholm Museum”, Medelhavsmuseet Bulletin, Vol.30, 58-69.
• ARIK, Rüçhan (2000), Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, İstanbul.
• ARIK, Rüçhan - ARIK, Oluş (2007), Anadolu Toprağının Hazinesi ÇiniSelçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri, İstanbul.
• BULUT, Lale (2007), “Samsat kazısı Buluntuları”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (Ed.G.Öney-Z.Çobanlı), İstanbul, (173-197).
• ÇEKEN, Muharrem (2007),“Kubad Abad Sarayı Kazısı Selçuklu Seramikleri”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (Ed.G.Öney-Z.Çobanlı), İstanbul, (111-122).
• ÇORUHLU, Yaşar (2002), “Göktürk Devri Keramik Sanatı Üzerine Bir Deneme”, VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu (08-10 Nisan 2002) Bildiriler, (Ed. M. DenktaşY. Özbek-A. Sağıroğlu Arslan), Kayseri: 299-319.
• ÇORUHLU, Yaşar (2010), “Orta Asya’dan Anadolu’ya Kürevî-Konik Kaplar ve Yeni Dönem Kars/Ani Kazılarından Elde Edilen Örnekler”, Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ 4, Ankara: 123-158.
• ETTINGHAUSEN, Richard (1965), “The Uses of Sphero_Conical Vessels in The Muslim East”, Jornal of Near Eastern Studies, C.XXIV, No.3, Chicago: 218-229.
• GÖK-GÜRHAN, Sevinç, “Akşehir Kurtarma Kazısı Seramikleri”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (Ed.G.ÖneyZ.Çobanlı), İstanbul, 157-169.
• GUHOUCHANI, A. – ADLE, C., “A Sphero-Conical Vessel as Fuqqâ’a or A Gourd for “Beer””, Muqarnas, Vol.IX, 72-92.
• İBN-İ BİBİ (1996), (El-Hüseyin B.Muhammed b.Ali El-Ca‟feri Er-Rugadi), El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l- Ala’iye (Selçuknâme), (Haz.M.Öztürk), C.I-II (II), Ankara: 362-363.
• MERCIER, Maurice (1952), Le feu Grégeois, les feux de guerre depuis l’antiquité, la poudre à canon, Paris.
• ÖNDER, Mehmet (1977), “Türk ve İslâm Sanatında Kürevî Konik Şeklinde Seramik Kaplar Üzerinde Bir Araştırma”, Türk Etnografya Dergisi, S. XVI, Ankara: 73-81.
• SAVAGE-SMITH, Emilie (1997), “Sphero-Conical Vessels: A Typology of Forms and Functions”, Science, Tools and Magic, Part II: Mundane Worlds [The Nasser D. Khalili Collection of Islamic Art, XII], Oxford, (324-337).
• SEYRIG, Henry (1959), “Falcons? Grenades? Éolipiles”, Syria, 36, Paris: 81-89.
• SEZGİN, Fuat (2007), İslam’da Bilim ve Teknik Cilt V, Ankara.
• SHARVIT, Lacob (2008), “The Sphero-Conical Vessels”, Paneas II Beit She'an A (IAA Report , Israel Antiquities Authority 2007), 101-112
• TUNÇEL, Gül (2006), “Sısrsız Seramik Sanatı”, Anadolu Selçuklu ve Beylikler Devri Uygarlığı 2, (Ed. A.U. Peker-K. Bilici), Ankara, (525- 541).
• UYSAL, Ali Osman (2006), "Kubad-Abad Hamamları", I. Uluslararası Beyşehir ve Yöresi Sempozyumu (11-13 Mayıs 2006, Beyşehir),Beyşehir: 85-96.
• UYSAL, Ali Osman (2007), “Konya’daki İnşaat Hafriyatlarında Ele Geçen Sırsız Selçuklu Seramikleri”, Konya Kitabı X Rüçhan Arık-M.Oluş Arık’a Armağan (Ed. H. Karpuz-O. Eravşar), Konya, (711-724).
• WATSON, Oliver (2004), Ceramics from Islamic Lands, New York.
• WILKINSON, Charles K. (1973), Nishapur: Pottery of the Early Islamic Period, New York.