SAFEVÎ ÇAĞINA AİT ÜÇ TÜRKÇE MEKTUP VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2013, Cilt: 53 Sayı: 2, 411 - 420, 01.01.2013

Cihat Aydoğmuşoğlu

Öz

Safevi Devleti 1501-1736 , 16. yüzyılın başında Türkmen aşiretlerinin desteğini arkasına alan İsmail Mirza tarafından kurulmuştur. Ak Koyunlu mirası üzerine başkent Tebriz’de hâkimiyetini ilan eden ve “Şah” unvanını alan İsmail Bahadır Han, On İki İmam Şiiliğini resmi din olarak seçmiştir. Bu tarihten itibaren İran’ı Şiilik şemsiyesi altında birleştirmeye çalışan Şah İsmail, doğuda Özbek ve batıda Osmanlılarla mücadele halinde olmuştur. Bu mücadele, Şah İsmail’in halefleri Şah Tahmasb ve Şah Abbas devirlerinde zirve noktasına ulaşmış ve pekçok kanlı muharebe yapılmıştır. Büyük Şah Abbas 1587-1629 ile ordu ve idare sistemininde birtakım düzenlemelere giden ve güçlenen Safevi Devleti, onun mirası üzerinde 17. yüzyılda bir müddet daha rahat yaşayacaktır. 18. yüzyılın ilk yarısında ise Safevi Devleti, Afgan istilaları sonucu tarihe karışacaktır .Biz bu makalede, Safevi çağına ait üç Türkçe mektubu ortaya koyarak yazılış devreleri itibariyle bir değerlendirme yapmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

İran, Safevi Devleti, Şah İsmail, Büyük Şah Abbas, Abdülmümin Han

Three Turkish Letters in the Age of Safavids and Their Evaluation

Öz

Safavid Empire 1501-1736 was founded by Mirza Ismail who took the support of the Turkmen tribes at the beginning of the 16th century. Ismail Bahadur Khan declared his kingdom at Tabriz former Aq Qoyunlu capital. After that Shah Ismail chosed the Twelve Imam Shi'ism as a official religion. From this date, Shah Ismail tried to unite the Iran under the umbrella of Shi'ism. He has fighted the Uzbeks in the east and the Ottomans in the west. This struggle has continued in the period of Shah Tahmasb and Shah Abbas. Especially Shah Abbas the Great has made many bloody combat with his enemies. Shah Abbas the Great 1587-1629 has made some arrangements in the army and the government system of the Safavid Empire. By this reforms Safavid Empire become more stronger. Safavid Empire lived more comfortable life for a while on his legacy in the 17th century. After that the Safavid Empire was destroyed by Afghan invasions in the first half of the 18th century. In this article, we put forward three Turkish letters of the Safavid era and we also try to make an assessment on them.

Anahtar Kelimeler

Iran, Safavid Empire, Shah Ismail, Shah Abbas the Great, Abdul-Mo’min Khan

Kaynakça

• Allouche, Adel. Osmanlı-Safevî İlişkileri (Kökenleri ve Gelişimi), Çev: A. Emin Dağ, İstanbul: Anka, 2001.
• Aydoğmuşoğlu, Cihat. Şah Abbas ve Zamanı (1587-1629). Ankara: Berikan, 2013.
• Gündüz, Tufan. “Safeviler”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi 35 (2008): 451-457.
• Gündüz, Tufan. Son Kızılbaş Şah İsmail. İstanbul: Yeditepe, 2010.
• Karadeniz, Yılmaz. İran Tarihi (1700-1925). İstanbul: Selenge, 2012.
• Natanzî. Nekâvetü’l Âsâr fi Zikri’l Ahyâr. Yayına Hazırlayan: İhsan İşrâki, Tahran: Şirket-i İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî, 1373.
• Sâbityan, Z. Esnâd ve Nâmehâ-yı Târihî (Devre-i Safevîye). Tahran: Kitâbhâne-i İbn-i Sina, 1343.
• Sümer, Faruk. Oğuzlar, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1999.
• Sümer, Faruk. Safevî Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999. Sümer, Faruk.
• “Safevî Tarihi İle İlgili İncelemeler: I. ve II. Abbas Devirleri”,
• Türk Dünyası Araştırmaları 69 (1990): 9-32.
• Sümer, Faruk. “Turgutlular”, İslâm Ansiklopedisi 12/2 (1988): 120-122.
• Rıza Kulu Han Hidâyet. Târih-i Ravzatü’s Safâ-yı Nâsîrî. Tahran: Kitâb Fürûşhâ-yı Merkezî, 1339.
• Rıza Kulu Han Hidâyet. Târih-i Ravzatü’s Safâ-yı Nâsîrî. Yayına Hazırlayan: Cemşîd Kiyânfer, Tahran: İntişârât-ı Esâtir, 1385.
• Tekindağ, Şehabeddin. “Yeni Kaynak ve Vesîkaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi”, Tarih Dergisi 17. 22 (1967): 49-78.
• Veli Kulu Şamlu. Kısasü’l Hâkânî. Yayına Haz: Hüseyin Sâdât Nâsırî, Tahran: Vezâret-i Ferheng ve İrşâd-i İslâmî, 1371.
• Yazıcı, Tahsin. “Safeviler”, İslâm Ansiklopedisi 10 (1979): 53-59.