NAMIK KEMAL’DE “TERAKKİ” VE “MAARİF” DÜŞÜNCESİ

Yıl 2013, Cilt: 53 Sayı: 2, 451 - 477, 01.01.2013

Mithat Aydın

Öz

Osmanlı tarihinin son yüzyılı, Türk modernleşme sorununun Osmanlı aydınları arasında yoğun bir şekilde tartışılmasına tanıklık etmiştir. Bu aydınların önde gelenlerinden biri de “vatan ve hürriyet şairi” namıyla şöhret bulan Namık Kemal’dir. Namık Kemal, vatan, hürriyet, eşitlik, halk egemenliği, hukukun üstünlüğü, parlamenter sistem gibi modern çağın kavramlarını Türk toplumuna işlenmesi ve sonraki dönemlere etkisiyle bir devre damgasını vurmuştur. O, bütün bu kavram ve değerleri “medeniyet” dairesi içinde ele almıştır. Ona göre “medeniyet” insanlığın bilimde, teknikte, düşüncede, hukukta, sanayide, idarede ulaşmış olduğu ortak ve ileri değerler bütündür. Medeniyetçe ileri gitmiş olan Batı dünyası, dünyanın diğer kısımlarına öncülük edebilecek güçtedir. Bir ayağı Avrupa kıtasında olan Osmanlı Devleti’nin terakkisi, Batı medeniyetini kavramak ve yararlanmakla mümkün olacaktır. Gelişmek, kalkınmak, ilerlemek anlamında kullanılan terakki ancak “maarifle” başlayabilir, maarifle sürdürülebilirdi. Bu çalışma, Kemal’in medeniyet, terakki ve maarif tasavvurunu, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu durumun, fert, toplum ve devlet düzeni açısından Batı medeniyetiyle mukayesesini ele almaktadır. Kemal’in çalışmamıza konu olan görüşleri, İbret, Hürriyet, Hadika ve Diyojen gibi dönemin gazetelerinde yer alan makalelerinden istifade edilerek değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Namık Kemal, Maarif Nizamnamesi, Terakki, İstikbal, İbret, Diyojen, Medeniyet, Maarif

Namık Kemal’s Idea of Progress and Education

Öz

The last century of Ottoman history witnessed the discussion between Ottoman intellectuals about Turkish modernization. One of the foremost intellectuals is Namık Kemal being famous with the fame ‘nation and liberty’. He had an impact on century using the modern era concepts like nation, liberty, equality, popular sovereignty, parliamentary system. He was deal with all these concepts and values in the civilization circle. According to him, civilization is the common set of values that mankind reaches at science, practice, thought, law, industry and administration. The Western World being forward at civilization is powerful to lead other parts of world. The development of Ottoman which has a part on Europe was possible when the western civilization was realized and comprehended. The development means ‘to protect and reconstruct’ can start and continue only with education. This study deals with Kemal’s thought about development and education and comparison of person, society and government order between Ottoman and Western civilization. The Kemal’s thoughts in this study were evaluated making use of his essays in newspapers like İbret, Hürriyet, Hadika and Diogenes.

Anahtar Kelimeler

Namık Kemal, Regulation of Education, Development, Future, İbret, Diogenes, Civilization, Education

Kaynakça

• “Bazı Mülâhazât Devlet ve Millet”, İbret, Nu.27, 27 Eylül 1288/6 Şaban 1289.
• “Bizde Efkâr-ı Terakki”, Diyojen, Nu.152, 19 Teşrin-i evvel 1288.
• “Efkâr-ı Cedide”, Hadika, Nu.14, 27 Teşrin-i sâni 1288/26 Ramazan 1289
• “Efkâr-ı Umûmiye”, İbret, Nu.40, 26 Şaban 1289/16 Teşrin-i evvel 1288.
• “Fransa İhtilâli”, Hürriyet, Nu.52, 21 Haziran 1869.
• “Hasta Adam”, Külliyât-ı Kemâl: Makâlât-ı Siyâsiye ve Edebiye, Selanik Matbaası, İstanbul, 1327 [1911].
• “Hürriyet”, Hürriyet, Nu.57, 2 Ağustos 1286.
• “Hürriyet-i Efkâr”, Hadika, Nu.3, 12 Teşrin-i sâni 1288/11 Ramazan 1289.
• “İbret”, İbret, Nu.3, 11 Rebiülahir 1289/5 Haziran 1288.
• “İmtizâc-ı Akvâm”, İbret, Nu.14, 26 Rebiülahir 1289/20 Haziran 1288.
• “İstikbal”, İbret, Nu.1, 7 Rebiülahir 1289/1 Haziran 1288.
• “Maarif”, İbret, Nu.16, 28 Rebiülahir, 1289/ 22 Haziran 1288.
• “Maarife Dair Bir Makale”, Hadika, Nu.2, 11 Teşrin-i sâni 1288/10 Ramazan 1289.
• “Medeniyet”, İbret, Nu.84, 2 Zilka‘de 1289/ 20 Kânun-ı evvel 1288.
• “Memâlik-i Osmaniye’nin Yeni Mukâsemesi”, Hürriyet, Nu.20, 9 Kasım 1868.
• “Mes’ele-i Müsâvât”, Nu.15, Hürriyet, 5 Ekim 1868.
• “Meyelân-ı ‘Âlem”, İbret, Nu.17, 30 Rebiülahir 1289/24 Haziran 1288.
• Renan Müdâfaanâmesi, İstanbul, 1326 [1910].
• “Sanat ve Ticaret”, İbret, Nu.57, 19 Ramazan 1289/8 Teşrin-i sâni 1288.
• “Tanzimat”, İbret, Nu.46, 4 Ramazan 1289/24 Teşrin-i evvel 1288.
• “Terakki”, İbret, Nu.45, 3 Ramazan 1289/23 Teşrin-i evvel 1288.
• “Usûl-i meşveret hakkında dördüncü nüshamızda…”, Hürriyet, Nu.12, 14 Eylül 1868, s.5.
• “Usûl-i meşverete dair geçenki nüshada yazılan mektubun ikincisi”, Hürriyet, Nu.13, 21 Eylül 1868, s.6.
• “Usûl-i meşverete dair geçen numrolarda münderic mektubun üçüncüsü”, Hürriyet, Nu.14, 29 Eylül 1868, s.5.
• “Usûl-i meşverete dair geçen numrolarda münderic mektubun dördüncüsü”, Hürriyet, Nu.16, 12 Ekim 1868, s.7.
• “Usûl-i meşverete dair geçen numrolarda münderic mektubun beşincisi”, Hürriyet, Nu.17, 19 Ekim 1868, s.6.
• “Usûl-i meşverete dair geçen numrolarda münderic mektubun altıncısı”, Hürriyet, Nu.18, 26 Ekim 1868, s.6.
• “Usûl-i meşverete dair geçen numrolarda münderic mektubun yedincisi”, Hürriyet, Nu.20, 9 Kasım 1868, s.8.
• “Usûl-i meşverete dair geçen numrolarda münderic mektubun Nihâyeti”, Hürriyet, Nu.21, 28 Kasım 1868, s.6.
• “Ümmetimin İhtilâfı rahmettir”, Hadika, Nu.20, 10 Kanun-ı evvel 1288/9 Şevvâl 1289.
• “Vatan”, İbret, Nu.121, 22 Muharrem 1290/10 Mart 1289.
• “Veşâvirhüm fi’l-emr”; Hürriyet, Nu.4, 20 Haziran 1868. Aktaş, Şerif. (1993). “Namık Kemal ve İnsan”, Doğumunun Yüz Ellinci Yılında Namık Kemal, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, sa. 67, 1-12.
• Akün, Ö.Faruk. (1993). “Namık Kemal”, İslam Ansiklopedisi, c.9.
• Bolayır], Ali Ekrem. (1998). Namık Kemal, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları: 2133.
• Cebesoy, Ali Fuad. (Tarihsiz). Sınıf Arkadaşım Atatürk, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Dizdaroğlu, Hikmet. (1995). Namık Kemal/Hayatı, Sanatı, Eserleri, İstanbul: Milliyet Varlık Yayınları.
• Ebuzziya Tevfik. (1304). Namık Kemâl: Cümel-i Müntehibe-i Kemâl, İstanbul: Matbaa-i Ebüzziya.
• Ebuzziya Tevfik. (2006). Yeni Osmanlılar/ İmparatorluğun Son Dönemindeki Genç Türkler, Günümüz Türkçesine Çeviren: Şemsettin Kutlu, İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Göçgün, Önder. (1987). Nâmık Kemâl, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları:838.
• ----------------- .(1991). “Namık Kemâl’in Devlet İdeali ve Devletler Arası Münasebetler Hakkındaki Görüşleri”, Türk Edebiyatı Araştırmaları, c.1, Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları No:90.
• Kaplan, Mehmet. (1948). Namık Kemal: Hayatı ve Eserleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Karal, Enver Ziya. (1988). Osmanlı Tarihi-Islahat Fermanı Devri (1361-1876), c.XVII, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kuntay, Midhat Cemal. (1944). Namık Kemal: Devrinin insanları ve olayları arasında, Cilt I: Politika: Namık Kemal’in Sofya dönüşünden Avrupa dönüşüne kadar 1857-1870, Maarif Vekaleti.
• Lewis, Bernard. (1998). Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev: Metin Kıratlı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Namık Kemal-Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri/Bütün Makaleleri 1. (2005). Haz: Nergiz Yılmaz Aydoğdu, İsmail Kara, İstanbul: Dergâh Yayınları: 297.
• Nazif, Süleyman. (1340). Namık Kemal, Dersaadet.
• Sungu, İhsan. (1999). “Yeni Osmanlılar”, Tanzimat, c.2, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları: 3275.
• Tütengil, Cavit Orhan. (1985). “Yeni Osmanlılar”dan Bu Yana İngiltere’de Türk Gazeteciliği (1867-1967), İstanbul: Belge Yayınları:31.
• Ülken, Hilmi Ziya. (2005). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları.