MUHACERATTAKİ BİR ÖZBEK TÜRKÜ’NÜN MEKTUPLARINA GÖRE TÜRK DÜNYASI - ABDÜLVAHAP OKTAY VE MEKTUPLARI

Yıl 2013, Cilt: 53 Sayı: 2, 563 - 584, 01.01.2013

Ryosuke Ono

Öz

19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, özellikle Dünya Savaşları ve Rus Devrimi’nden sonra Rusya’da yaşayan Türkistanlılar gibi Türk kökenli topluluklar çeşitli sebeplerle Türkiye, Orta Doğu, Avrupa ve Uzak Doğu’ya göç etmişler, yerleştikleri bölgelerde toplulukları örgütleyerek birbirleriyle sıkı bağlar kurmuşlardır. Bu makale Dış Türkler muhacirlerinden Abdülvahap Oktay 19041968 isimli bir Türkistanlının veya Özbek Türkü 1940-50’li yıllar arasındaki faaliyetlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Almanya’da eğitim görmüş olan Oktay, Türkiye’ye geldikten sonra da muhacir Türkistanlılar arasında önemli bir yer tutmuştur. Yazarın tesadüfen bulduğu Oktay ile arkadaşları arasındaki mektuplaşmalar, topluluğun iç ve dış ilişkilerini göstermektedir. Mektupların konularından birisi Oktay'ın yayın faaliyetleridir. Adana’ya göç eden bir Türkistanlının mektubunda Oktay’ın katkılarıyla yayınlan Türkistan Dergisi 1953 ile ilgili bilgiler yer almaktadır. Belgemizde yer alan önemli olaylardan birisi de Temmuz 1954’te vefat eden İdil-Ural Türklerinin lideri Ayaz İshakî’nin son günleridir. Bazı mektuplarda yeni lideri seçme sürecini görmek mümkündür. Bu mektuplarda anlatılan şekliyle Oktay’ın 1958 yılında uluslararası Anti-Sovyet toplantılarına Türkistanlıların temsilcisi olarak katılmak üzere Münih’e geçtiği görülmektedir. Eşine yazdığı mektuplarda, İdil-Ural Türkleri, Azeriler gibi muhacir örgütleriyle birlikte Türk Cephesi sıfatıyla Amerikalılarla temasta bulunduğu anlatılmaktadır. Bunların dışında, Oktay'ın eski arkadaşlarının mektupları genel olarak Finlandiya’da yaşayan Türklerin durumları ile ilgilidir. Oktay’ın mektuplarında muhacirlerin Türk Dünyası ile ilişkilerinin yanında topluluklar aralarındaki kavgalar da görülebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkistanlı Muhacirler, Abdülvahap Oktay, Mektuplaşma, Yayın Faaliyetİ, Türkistan Dergisi, Ayaz İshaki, Türk Cephesi, Amerikan Komitesi, Finlandiya Türkleri

Turkic World as to the Letters of an Emigrant Uzbek Turk - Abdülvahap Oktay and His Letters

Öz

Since the late 19th century, especially after both the world wars and Russian Revolution, Turkestanis and other Turks in Russia emigrated to Turkey, the Middle East, Europe, and the Far East for various reasons. They organized their own communities and kept in touch with each other. This paper focuses on the activities of Abdülvahap Oktay, a Turkestani or Uzbek émigré during the 1940s and 1950s. Oktay was educated in Germany and his importance among Turkestani émigrés was maintained even after his emigration to Turkey. The correspondence between Oktay and his friends/colleagues, which was incidentally found by this author, illustrates his contacts within and outside the community. Oktay’s publication is one of the subjects. For example, a Turkestani emigrant to Adana mentioned in his letter the journal Türkistan 1953 , with which Oktay engaged. Another important subject is the last days of Ayaz Đshaki, who was leader of the Volga-Ural Turks and passed away in July, 1954. One letter explains the process of electing a new leader. This letter also describes the international anti-Soviet meetings in Munich, in which Oktay participated as a Turkestani delegate in 1958. According to a letter to his wife and colleague, Oktay kept in touch with Americans in the Turkish Front in accordance with émigré organizations in Idil-Ural, Azerbaijan, among others. In addition, we read about situations of Turks in Finland in letters from his old friends. Although Oktay’s correspondence tells us about the “Turkic World” of émigrés, some struggles existed within their communities.

Anahtar Kelimeler

Turkestan Immigrants, Abdülvahap Oktay, Correspondence, Publication, Journal Türkistan, Ayaz İshaki, Turkish Front, American Committee, Turks in Finland

Kaynakça

• Ahmet Temir, 60 Yıl Almanya, Ankara, 1998, 131-162.
• Abdülhamit Koçar, Esaretten Hürriyete, İstanbul, 2010, 165-171.
• A.Oktay, “Mustafa Çokay’ın Arşiv ve Kitapları,” Türkistan, S. 6 (1953), 22-24.
• Ahat Andican, Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi, İstanbul, (2003), 333, not 56.
• Ali Akış, “Mustafa Veli Aytugan,” Türk Kültürü, S. 42 (1966), 53, 87-88;
• Ali Merthan Dündar, Japonya’da Türk İzleri, Ankara, 2008, s. 104-105.
• A.Merthan Dündar, “Japon Resmî Belgelerine göre Ayaz İshakî ve Japonya’daki Faaliyetleri,” Türk Yurdu, S. 287 (2011), 100-105.
• Aysu Erinç, Çocukluğumun Öyküsü, İstanbul, 2009, 63-68.
• Charles T. O’Connell, The Munich Institute for the Study of the USSR, Pittsburgh, (1990), 1-4, 30-31.
• Elena Remilev-Schlüter, “The Role of Women in the Oirat-Kalmyk Society,” Veronika Veit (ed.), The Role of Woman in the Altaic World, Wiesbaden, 2007, 139.
• Foreign Service Journal, vol. 49, no. 10 (1972), 40; A Fresh Look at Liberation, New York, 1957.
• Godfrey Lias, Mehmet Çağrı (çev.), Göç, İstanbul, 1973; Hasan Oraltay, Kazak Türkleri, İstanbul, 1976.
• Hakkı Abdullah Meçik, Bulgaristan Türklerinin Durumu, İzmir, 1984, 3-4.
• Hızır Bek Gayretullah, Altaylarda Kanlı Günler, İstanbul, 1977.
• -- Uzaklara Balam, İstanbul, 2009.
• İdil Dim, “Dr. Ahmed Lebib Karan,” Kazan, S. 20 (1977), 34-39.
• İhsan Işık, Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi, Ankara, 2002 (2. baskı), 632.
• “İdil-Ural Millî Merkezi Başkanı Mecit Sakmar Vefat Etti,” Emel, S. 107 (1978), 16.
• İskender Gilyazov, “Alimcan İdrisi”nin Hayatı,” Emel’imiz Kırım, S. 41-44 (2003), 82-90.
• İsmail Otar, Ömer Özcan (haz.), Cafer Seydahmet Kırımer’in Günlüğü 1954-1960, Ankara, 2003, 74, not 136.
• “İdaremize Gelen Mektuplar,” Türkistan, S. 3-4 (1953), 50.
• “Kayıplarımız,” Dergi, S. 41 (1965), s. 70-71.
• “Kayıplarımız,” Azerbaycan, S. 32 (1966), 36.
• Kazan, S. 23 (1980), 66.
• M. Abramtchik, “League for the Liberation of the Peoples of the USSR,” Problems of the Peoples of the USSR, No. 1 (1958), 5-7.
• M. Ertuğrul Düzdağ, Üstad Ali Ulvi Kurucu Hatıralar, c. 3, İstanbul, 2007, 239-240, 249-251, 254-256.
• Matsunaga Akira, “Ayaz İshaki and Turco-Tatas in the Far East,” Selçuk Esenbel; Inaba Chiharu (eds.), The Rising Sun and the Turkish Crescent, İstanbul, 2003, 202-211.
• Mehmet Tahir Çağatay, “Kardeşim Oktay’ın Ardından”, Azerbaycan, S. 188, (1968), 26-30.
• Mustafa Canpolat, “Prof. Dr. Saadet Çağatay,” Türkoloji, C. X S. 1 (1992), 1-8.
• Naile Binark, “Finlandiya’da Yaşayan Kazan Türkleri,” Türkler, C. 20, 870.
• “Nurullah Ata,” Emel, S. (1974), 47.
• “Obituaries,” Problems of the Peoples of the USSR, No. 1 (1958), 62.
• Ömer Özcan, “Uzakdoğu’da İdil-Urallıların Varlık Mücadelesi,” Toplumsal Tarih, S. 48 (1997), 41-42.
• -- “Sovyet Mahkûmu Türklerin Muhaceretteki Mücadelelerinden Bir Safha,” Türk Yurdu, S. 187 (2003), 36-42.
• Patrik von zur Mühlen, Gamalıhaç ile Kızılyıldız Arasında, İstanbul, 2006 (1. baskı: Ankara, 1984), 137, 140-141, 186-187, 258.
• Rami Ayas, “Bir Gerçeklik Bilimi Olarak Sosyoloji ve Tahir Çağatay,” Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 33 (1992), 22-27.
• Reşide Arslan, “Doktor Rabia Arat’ın Kısaca Tercümei Hali,” Kazan, S. 13 (1974), 41-42.
• Saadet Çağatay, “Dr. A. Oktay,” Türk Kültürü, S. 69 (1968), 74-76.
• --“Dr. A. Oktay,” Emel, Sayı 47, (1968) 47.
• -- “Meryem Bayçın,” Kazan, S. 22 (1978), 47-48.
• Saadet Çağatay İshakî, “Prof. Dr. Tahir Çağatay,” Türk Kültürü, S. 261 (1985), 55- 58.
• Serpil Vekiloğlu, “Mustafa Vekiloğlu,” Türk Kültürü, S. 39 (1966), 76-78.
• “Sovyetler Birliğini Öğrenme Enstitüsünün 10 Yıllığı,” Dergi, S. 21 (1960), 86-87.
• “Sovyetler Birliğini Öğrenme Enstitüsünün Hayat ve Faaliyetinden,” Dergi, S. 14 (1958), 103-104.
• Tahir Çağatay, “Yakup Elbek’in Ardından,” Azerbaycan, S. 209 (1974), 25-28.
• Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, c. 6, Ankara, 2006, 130-131.
• Yunus Zeyrek, “Ali Akış’a Veda,” Bizim Ahıska, S. 23 (2011), 52.
• Zeki Velidi Togan, Hatıralar, Ankara, 1999 (1. baskı: İstanbul, 1969), 312-313, 318- 322, 381-382, 480-481.
• Zuhur Tahir, “Finlandiya Cemaat-ı İslâmiyesi Reisi Kaleminden Finlandiya Türkleri,” İslâm, Sene 1957, S. 12, s. 18.
• Əхəт Сəлихов. Онотолған Тарих Биттəре. Өфө. бит.2003 (Ahat Salihov, Unutulmuş Tarih Sayfaları, Ufa, 2003, Başkurtça). Roza Kurban,
• “Abdurrahman Şafi Almas’ın (1892-1954) İzlerinden...,”
• safi-almas-in-(1892-1954)-izlerinden&Bil=795 (erişim tarihi: 6.1.2014)
• http://carlbeckpapers.pitt.edu/ojs/index.php/cbp/article/view/47/45(erişim tarihi: 6.1.2014)
• http://www.turkmeclisi.org/?Sayfa=Temel-Bilgiler&Git=Bilgi- Goster&Baslik=abdurrahman
• http://www.ahiska.org.tr/?p=1241 (erişim tarihi: 6.1.2014); Ali Akış, Aklımda Kalanlar, Ankara, 2002