Nuşirvan Yaushev’in Verdiği Bilgilere Göre Uygurlar

Yıl 2013, Cilt: 53 Sayı: 1, 41 - 52, 01.01.2013

Ömercan Nuri

Öz

XIV. yüzyıldan itibaren, yeni deniz yollarının keşfedilmesi ve yeni sınırların çizilmesi nedeniyle, Uygurların dış dünya ile olan ilişkisi kesilmiştir. Dünya kamuoyu, Uygurların varlığından habersizdi. XX. yüzyılın ilk çeyreğinde Doğu Türkistan’da seyahatte bulunan ceditçi Nuşirvan Yaushev ilk olarak Uygurlar hakkında kapsamlı yazılar yazarak, Uygurların kendi coğrafyası ve milli kimlikleri hakkında bilgi sahibi olmalarını sağladı. Bu çalışmamızda Nuşirvan Yaushev’in hayatı ve onun Uygurlar bölgesinden gönderdiği 90’dan fazla yazının içeriği ve önemi ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nuşirvan Yaushev, Seyahat, Uygurlar, Ceditçilik

Uighurs According to the Account of Nuşirvan Yaushev

Öz

From the 14th century, by the reason of the exploration of the new sea route and drawing of the new lines, Uighurs’ connection was disconnected from the external world. The world was unaware of the existence of Uighurs. Đn the first quarter of 20th century, The person who was travelling, reformist Nuşirvan Yaushev’in Eastern Turkistan wrote the detailed writings about the Uighurs for the first time and he provided that Uighurs got the informations about their own geography and national identity. Nuşirvan Yaushev’s life and the contents of his writings he sent from Uighurs region those are above 90, will be studied on this essay.

Anahtar Kelimeler

Nuşirvan Yaushev, Travel, Uighurs, Jedidism

Kaynakça

• ABDÜLKADİR Damolla: Bayanı Hakıkat, Şura, 01.12.1915, Sayı 23. Шах Махмуд ибн Фазил чорас, Хроника, Критический текст, Лер, Комм, иссл, иуказ. О. Ф. Акимишкина, Москва, 1976.
• EBEYDULLAH, Hüseyin: Nuşurvan Yaushev Uygurlar hakkında, Şincan Tezkireçiliği, 1995-4.
• HİKMET BEY, Adil: Asyada beş Türk, sayfa 239-240, 1999, İstanbul.
• İLKUL, Ahmet Kemal: Çin-Türkistan hatıraları-Şanghay hatıraları, sayfa 138-139, İstanbul, 1997.
• KURBAN, Nurahmet: Çağdaş Uygur İslam Düşüncesinin Önderi Abdulkadir Damolla, Bilig, 2010, Sayı 53, sayfa 167-182.
• M. EMİN, Abdüşükür: Uygur felsefe tarihi, sayfa 272, Şincan Halk neşriyati, Urumçi, 1997.
• M. H. Hesenıf(Baş Müherrir), Tatar İnsklopediye sözlüğü, Tatar İnsklopediyesi İnstituti, sayfa 815, Kazan, 2002.
• OİSHİ, Shinchiru: Nuşurvan Yaushev’ın seyahati hakkında, (Japoncadan çev: Ömercan NURİ), Şincan Tezkireçiliği, 2004- 2.
• SADRUDDİN (Sabık Buhara Müderrisi), Merhum Nuşurvan Yaushev hakkında hatıratım, Şura, 1917.12.31.
• SAYRANİ, İlçi: tarakkıperver zat- Heyder Sayranı, Şincan Tezkiriçiliki, 2000, Sayı 1, sayfa 58-68.
• SKRINE,C.P, Nightingale, P: Macartney at Kashgar, London, 1973.
• XİE Bin: Xin-jiang You-ji, Xin-jiang Ren-min Chu-ban-she, 2001, Urumçi, Çince.
• XUE Zong-zheng: Tu-ju shi, Zhong-guo She-hui Ke-xue Chu-ban-she, s 28, 1992, Pekin.
• TÜRKÖNE, Mümtaz’er: İslamcılığın doğuşu, sayfa 142, Lotus yayınevi, 2003, Ankara.
• Uygurlarnıng kıskıçe tarihini yıziş guruppisi: Uygurların kıskıçe tarihi, sayfa 416, Şincan Halk neşriyati, Urumçi, 1989.
• VELİHANOF, Çokan: KaşgarEhvali. (Wei Cang-hong, He Han-min bian: Wai-guo Tan-xian-jia Xi-yu You-ji, Xin-jiang She-ying Mei-shu Chu-ban-she, 1994, Urumçi).
• YANG Fa-ren (Zhu-bian): Fan Yi-si-lan-zhu-yi, Fan Tu-jue-zhu-yi Yan-jiu, s 71, 1994, Urumçi.
• YAUŞIV, Nuşurvan: Türki İmlani Birlikke Keltürü Toğrisinda , Şura, 1913.4.15.
• İmla Meselesi Şura, 15.08.1913.
• Tilni Birlikke Keltürü, Şura, 01.09.1913.
• Ortak Til Ve Büyük Sözlük , Şura, 01.10.1913.
• Bir Esir Arılıkıdaki İmla, Şura, 01.03.1914.
• Ortak Til, Şura, 01.11.1914.
• İlim taratu, Şura, 01.05.1915. s. 8-9.
• Altı şeher mektupleri -4, Vakit, 29.11.1915.
• Altı şeher mektupleri -7, Vakit, 17.01.1916.
• Altı şeher mektupleri –Kiriye’de mektep açılu, Vakit, 19.04.1916.
• Kaşgar müslümanlar halıdan-Kaşgarda ilk Türkçe ezan, Vakit ,24.07.1915.
• Hotanda okul açma tarihi, Vakit ,29.11.1915.
• Kiriye’de mektep açıldı Vakit,19.04.1916.
• Seyahetten bir parçe, 01.07.1917. Şura, S 10-13.
• Altışeher Tarihinden Bir Parçe, Şura, 15.05.1917. s. 10-10.
• ZENG Wen-wu: Zhong-guo Jing-ying Xi-yu shi, s. 643, 1936, Şhanghay.