Xuan Zang’ın Orta Asya İzlenimleri

Yıl 2013, Cilt: 53 Sayı: 1, 63 - 84, 01.01.2013

Gürhan Kırilen

Öz

Budist rahip Xuan Zang 596?-664 uzun yıllar süren Hindistan yolculuğundan döndüğünde Çin Hükümdarına sunmak üzere “Batı Bölgeleri Kayıtları” adlı bir rapor hazırlamıştır. Bir seyahatname niteliğinde olan bu eser, 645-646 tarihleri arasında kaleme alınmıştır. On iki bölümden oluşmaktadır ve birinci ve on ikinci bölümler Orta Asya ile ilgili kayıtları içermektedir. Eserde “34 Ülke” başlığı altında verilen birinci bölüm Xuan Zang’ın Hindistan’a gidiş yolculuğu boyunca gördüğü ve bilgi edindiği Orta Asya’daki ülke ve kentler hakkında anlatıları içermektedir. On ikinci bölüm ise “22 Ülke” adını taşır ve Xuan Zang’ın yine Orta Asya üzerinden farklı bir güzergâhı izleyerek gerçekleştirdiği yolculuğun anlatısıdır. Xuan Zang, Asya’da geniş bir coğrafyayı kat etmiştir. Orta Asya’da dönemin önemli bey ve hükümdarıyla ilişki kurmuş, Batı Göktürk Kağanı Tong yabgu’nun otağına kadar girmiştir. Xuan Zang, dönem hakkında önemli bilgiler derleyen bir gezgin, gözlemci ve din adamıdır. Bugün Orta Asya halklarının o günkü yaşantılarını, inançlarını, geleneklerini, tarım ürünlerini, el sanatlarını, siyasi ve idari yapılarını araştırırken, O’nun yazdığı eserden, hatıratından ve kendisi hakkında kaydedilmiş belgelerden yararlanılmaktadır. Xuan Zang’ın tanıklığı ilk elden bilgiler içermesi bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Xuan Zang, Orta Asya, Budizm, Göktürkler, Tong Yabgu, Tardu Şad

Xuan Zang’s Impressions of the Middle Asia

Öz

“The Great Tang Records of the Western Regions”, is a report written by the Buddhist monk Xuan Zang 596?-664 was prepared to be presented to the Chinese Emperor Taizong. After his long journey to India, when Xuan Zang came back to China, has completed his work within a year time. This work consists of 12 chapters; the First and the 12th chapters are on Central Asia. The first chapter bears the title of “34 Countries” and includes the records about Central Asian countries and cities which Xuan Zang personelly visited or had knowledge about on his way to India. The 12th chapter has the name of “22 Countries” and also in this chapter he narrates some other countries which he had visited on his way back to China. He travelled through a vast part of Asia and established relations with many local rulers in Central Asia and India. He even visited Gokturk Khan Tong Yabgu in his marquee. His works made it possible for us to have detailed information on Gokturk Khan Tong Yabgu and his elder son and about some different parts of Central Asian countries. Xuan Zang was a Buddhist pilgrim but in the mean time he was an observer, a traveller, a reporter and a translater. In these two chapters he has depicted the people of Central Asia, foods, art crafts, religion, traditions and political structures in detail. Modern scholars studying in this field by referring to his works and some other related documents about him, could shed light on some diputed subjects. So he and his works are of great importance especially for including first hand information.

Anahtar Kelimeler

Xuan Zang, Central Asia, Buddhism, Göktürks, Tong Yabgu, Tardu Şad

Kaynakça

• BAN, Gu班固(2007). Han Shu 漢書(Han Tarihi). Beijing. Zhonghua Shuju.
• BAXTER, William, H. Baxter-Sagart Old Chinese reconstruction (Version 1.00, 20 Feb. 2011). http://crlao.ehess.fr/document.php?id=1217. Gör. Tar. 24.09.2012
• BEAL, S. (1884). Hiuen Tsiang. Si-Yu-Ki: Buddhist Records of the Western World. London: Trubner, 1884.
• CHAVANNES, Édouard. (1969). Documents sur les Tou-kiue (Turcs) occidentaux. Taipei: Cheng Wen Publishing Co. (Reprint).
• CHEN, K.K.S. (1964). Buddhism In China A Historical Survey. New Jersey: Princeton University Press.
• EBERHARD, Wolfram. (1946). “Toba Devrinde (385-550) Buddhist Kilisenin Ekonomik Önemi”. D.T.C.F. Dergisi. C.4. p. 297-311.
• ENOKI, Kazuo. (1957). “The Yueh-Shih Scyhians Idendity a Hypothesis”, International Symposium on History of Eastern and Western Cultural Contacts; Collection of Papers. Tokyo-Kyoto.
• ERGÜVEN, İsmail Hakkı “Hsüan-Tsang'ın seyahatnamesi (7. yüzyıl) metin çevirisi ve değerlendirme”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans çalışması.
• EKREM, Erkin (2003). Hsüan-Tsang Seyahatnamesi'ne Göre Türkistan, Yayımlanmamış Doktora tezi, Hacettepe, Üniversitesi, Ankara.
• EKREM, Erkin, (2007). “Kao-Ch'ang Devleti: Kuruluşu ve Yıkılışı” Türkiyat Araştırmaları 4/7 Güz, p. 5-33.
• FA, Xian法顯 (2004). Fo Guo Ji佛國記. Yang Weizhong 楊維中 (ed.). Taipei: Sanmin Shuju.
• FITZGERALD, C.P. (1961). China A Short Cultural History. London: The Cresset Press.
• HAYASHI, Toshio. (1997). “Sedentaries In the Nomadic States”. The Silk Roads of Sanzo-Hoshi Xuanzang: Climate and His Foot-Steps, The Silk Roads Nara International Symposium’97. Nara.
• KIRİLEN, Gürhan. (2012). Çin Klasik Metinlerinde Yabancılar: Yi, Di, Rong ve Hu Terimleri. Ankara: Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• LI, Xianlin季羡林(ed.). (2000). Da Tang Xi Yu Ji Jiao Zhu 大唐西域記校注 (Büyük Tang Hanedanlığı Batı Bölgeleri Kayıtları Notlandırılmış Neşri), Beijing: Zhonghua Shuju.
• LIN, Gan. 林幹 (ed.). (1987). Tujue Yu Huihe Lishi Lunwen Xuanji 突厥與回紇歷史論文選集 (Göktürkler ve Uygurlar Tarihi, Makaleler Derlemesi: 1919-1981). Beijing: Zhonghua Shuju.
• LIN, Kuan-Hua. (1988). “Hsüan-Tsang'ın Seyahatnamesi Ta-t'ang-si-yü-chi üzerine bir çalışma”, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi.
• LIU, Xinru. (2001). “Migration and Settlement of the Yuezhi-Kushan: Interaction and Interdependence of Nomadic and Sedentary Societies”. Journal of World History. Fall. Vol. 12, Issue 2.
• LIU, Xun. (1975). Jiu Tang Shu 舊唐書 (Eski Tang Tarihi) Beijing: Zhonghua Shuju.
• LUSTHAUS, Dan. (1998). “Buddhist Philosophy, Chinese”. E. Craig (Ed.). Routledge Encyclopedia of Philosophy. London: Routledge.
• MORI, Masao. (1983). “Soğdluların Orta Asya’daki Faaliyetleri”. Belleten. XLVII/185, Ocak 1983, 339-351.
• OTKAN, Pulat. (1985). T’o-balar: Boylar Birliğinden Devlete, Doğu Dilleri Dergisi IV. Cilt. S. 1. p. 69-82.
• OUYANG XIU歐陽脩(vd.). (2003). Xin Tang Shu 新唐書 (Yeni Tang Tarihi). Beijing Zhonghua Shuju.
• Ölmez, M. (1994). “Hsüan-Tsang'ın Eski Uygurca Yaşamöyküsü VI. Bölüm”. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
• ROUX, Jean, Paul. (2001). Orta Asya: Tarih ve Uygarlık (çev.) Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yay.
• SEN, Tansen. (2001). “In Search of Longevity and Good Karma: Chinese Diplomatic Missions to Middle India in Seventh Century”. Journal of World History. Spring. Vol. 12, Issue 1. p. 1-28.
• SINOR, Denis. (der.) (2000). (Kök) Türk İmparatorluğu: Erken iç Asya Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• SIMA, Guang司馬光. (1992). Zizhi Tongjian资治通鉴 (ZZTJ). Beijing. Zhonghua Shuju.
• SIMA, Qian 司馬遷 (2003).Shi Ji史記 (Tarih Kayıtları). Beijing. Zhonghua Shuju.
• SHI, Huijiao. 释慧皎 (1983). Toshio Tripitaka Gaoseng Zhuan, Da Siensi San Zang Fashi Zhuan (DCESFSZ). Tokyo: TaishoTripitaka Publication Association.
• TANG, Yongtong 湯用彤 (1988). Sui Tang Fojiao Shigao 隋唐佛教史稿 (Sui ve Tang Döneminde Budizm). Taibei: Muduo Chubanshe. UHLIG, Helmut. (2000). İpek Yolu (çev.) Alev Kırım. İstanbul: Okyanus Yayınları.
• XUAN, Zang.玄奘 (1977). Da Tang Xiyu Ji 大唐西域记 (Batı Bölgeleri Kayıtları). Shanghai: Shanghai Renmin Chu Ban She.
• ZGFJ. (1984). Zhongguo Fojiao 中国佛教 (Çin Budizmi II Cilt)”. Zhongguo Fojiao Xiehui Bian. Beijing: Remin Chubanshe.