Eski Türk Şehri Özkent

Yıl 2013, Cilt: 53 Sayı: 1, 117 - 134, 01.01.2013

Gülnisa Aynakulova

Öz

Kara Derya nehrinin sağ yakasındaki tepelerde Orta Asya’nın en eski sehirlerinden Özkent Özgön sehri yer almıstır. Semanî’nin Türk sehirlerinden diye zikrettiği Özkent’in tarihi iki binden fazla yılı içermektedir. Đslam müelliflerine göre Özkent mamur ve müstahkem bir sehirdir. Sehir Göçebe Türklerin kapısında yer almıs bir ticaret yeriydi. Türkler ticaret yapmak için buraya gelirlerdi. Fergana sehirlerinin Doğu Türkistan, Çin ile olan ticari iliskileri Özkent’in de yer aldığı eski İpek Yolu üzerinden yapılırdı. Fergana zanaatçıların maharetle yaptıkları çesitli mallar bu Os – Özkent - Doğu Türkistan güzergâhı üzerinden sark ülkelerine ihraç edilirdi. Özkent’in en müreffeh ve mamur olduğu devir Karahanlılar’ın devrine rastlamaktadır. Özkent mimarî kompleksi bunun en güzel örneği olup Karahanlı dönemi kültür, sanat ve mimarlığın yüksek seviyesini güzel bir sekilde ortaya koymaktadır. Özkent sehrinin Türk ilim ve kültür tarihine verdiği en büyük armağan kuskusuz en büyük Türk hukukçularından olan Kâzihan al-Hasan el-Uzcandî el- Fergani et-Türkî’dir. Bu durum Özkent’in Ortaçağ’da aynı zamanda ilim, kültür ve eğitim merkezlerinden biri olduğunu da göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Ortçağ Fergana, Türkistan, Özkent / Özgön, Orta Asya, Kırgızistan, İpek Yolu

Old Turkish City Ozkent

Öz

The city Ozkent, one of the oldest settlements of Central Asia, is located on the hills which are on the right banks of River Qaradarya. The history of Ozkent, which is regarded as one of the Turkish cities by Semanî, covers a period of more than two thousand years. According to Islamic authors, Ozkent was a prosperous and fortified city. Ozkent was a trade center located on the gates of nomadic Turks. They visited the city for commercial purposes. The commercial relations of Fergana cities and China and East Turkestan were carried out via Silkroad which also included Ozkent. Various types of skillfully produced goods of artisans of Fergana were exported to the eastern lands through Osh-Ozkent-East Turkestan route. During the Karakhanid period, Ozkent lived through its heyday in terms of prosperity. Undoubtedly, the greatest contribution of medieval Ozkent to the Turkish history of scholarship and culture was Kazihan al-Hasan el-Uzcandi el-Ferganî, one of the most prominent jurists of Turkish world. This fact further showed that Ozkent was one of the centers of scholarship, culture and education.

Anahtar Kelimeler

Medieval Fergana, Turkistan, Ozkent (Özgön), Central Asia, Kyrgyzstan, Silk Road

Kaynakça

• AHMEDOV B. A. (Redaktör) (1988) Materialı po Đstorii Sredney i Tsentralnoy Azii X-XIX vv. Taşkent: ĐZDATELSTVO “Fan” Uzbekskoy SSR.
• Al-Istahrî Ebu Đshak el-Farisi. (1967) Surat al-Ard (Viae Regnorum). (Ed. M. J. De Goeje) Yyy, Lugduni Batavorum apud E. J. Brill (BGA, I).
• Al-Samanî. Al-Ansab. (Haz. Abdarrahman al-Muallimi al-Yamani) Beyrut: 1980- 1982. (XII cilt)
• BARTOLD V. V. (1963) “Đstoriya Turkestana (Konspekt Lektsiy)”. Soçineniya. T. II (1). Moskva: Đzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı.
• ____________. (1990) Moğol Đstilasına Kadar Türkistan. (Hazırlayan H. D. Yıldız) Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ____________. (1963) “Oçerk Đstorii Turkmenskogo Naroda”. Soçineniya. T. II (1). Moskva: Đzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı.
• BERNŞTAM A. N. (1941) Arheologiçeskiy Oçerk Severnoy Kirgizii. Frunze, yy.
• ____________. (1950) Arhiyekturnıye Pamyatniki Kirgizii. AN SSSR ĐĐMK.
• Moskva-Leningrad: Đzdatelstvo AN SSSR.
• ____________. (1951) Drevnyaya Fergana (Nauçno-Populyarnıy Oçerk). Taşkent: Đzdatelstvo AN UzSSR.
• COHN Wiener E. (1930) Turan. Đslamische Baukunst in Mittelasien. Berlin, yy.
• ÇOROTEGĐN T. K. (1995) Etniçeskiye Situatsii v Tyurkskih Regionah Tsentralnoy Azii Domongolskogo Vremeni. Bişkek: Fond Sorosa.
• DAVĐDOVĐÇ Ye. A. (1952) “Numizmatiçeskaya Kollektsiya Leninabadskogo Oblastnogo Đstoriko-Krayevedçeskogo Muzeya”. Đzvestiya AN TadjSSR Otdeleniye Obşestvennıh Nauk. T. II. Duşanbe: Đzdatelstvo AN TadjSSR.
• _______________. (1954) “Numizmatiçeskiye Materialı Dlya Đstorii Razvitiya Feodalnıh Otnoşeniy v Sredney Azii Pri Samanidah”. Trudı Đnstituta Đstorii, Arheologii i Etnografii AN Tadjikskoi SSR. T. XXVII. Duşanbe: Đzdatelstvo AN TadjSSR.
• _______________. (1977) “Voprosı Hronologii i Geneologii Karahanidov Vtoroy Polovinı XII v.”. Srednyaya Aziya v Drevnosti i Srednevekovye (Đstoriya i Kultura). Moskva: Đzdatelstvo AN SSSR.
• GAFUROV B. G.(1949) Đstoria Tadjikskogo Naroda v Kratkom Đzlojenii (S Drevneyşih Vremen do Velikoy Oktyabrskoy Sotsialistiçeskoy Revolyutsii 1917 g.). T. I. Moskva: Gosudarstvennoe Đzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı.
• GENÇ R. (2002) Karahanlı Devlet Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ________. (1997) Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Hudûd al-Alam. The Regions of the World, (1937) A Persian Geography 372 A.H. - 982 A.D. (Translated and Explained by V. Minorsky with the Preface by V. V. Barthold, Translated from the Russian) London.
• HURDADBĐH. (1967) Kitab al-Masalik va’l-Mamalik. (Ed. M. J. Goeje) Lugduni Batavorum apud E. J. Brill. (BGA, VI)
• ĐBN HAVKAL. (1967) Surat al-Ard (Opus Geographicum). (Ed. M. J. De Goeje) Lugduni Batavorum apud E. J. Brill. (BGA, II)
• KARAYEV O. (1983) Đstoriya Karahanidskogo Kaganata (X-naçalo XII vv.). Frunze: Đlim, 1983.
• KAŞGARLI Mahmud. (1998) Divanu Luğati’t-Türk. (Çeviren Besim Atalay) I. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KAŞGARLI Mahmud. (1999) Divanu Luğati’t-Türk. (Çeviren Besim Atalay) III. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KAVAKÇI Y. Z. (1975) XI-XII. Asırlarda Karahanlılar Devrinde Mavara al-Nahr Đslam Hukukçuları. Ankara: Sevinç Matbaası.
• KORNĐLOV P. E. (1931) Uzgen i Yego Pamyatniki. Kazan, yy.
• KUDAMA B. (1967) Cafar. Kitab al-Harac (Accedunt Excerptae Kitab alKharadj). Uactore Kodama Đbn Dja’far, (Ed. De Goeje) Lugduni Batavorum apud E. J. Brill. (BGA, VI)
• MASSON M. Ye. (1953) K Đstorii Gornogo Dela na Territorii Uzbekistana. AN UzSSR Đnstitut Đstorii i Arheologii. Taşkent: Đzdatelstvo AN UzSSR.
• MEZ A. (1966) Musulmanskiy Renessans. Moskva: Đzdatelstvo “Nauka” Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturı.
• MUKADDASÎ. (1967) Ahsan al-Takâsim fi Marifat al-Akâlim (Descriptio Đmperii Moslemici). (Ed. M. J. De GOEJE) Lugduni Batavorum apud E. J. Brill. (BGA, III)
• NEGMATOV N. N. (1977)Gosudarstvo Samanidov (Maverannahr i Horasan v IXX vv.). Duşanbe: Đzdatelstvo “Doniş”.
• NUSOV V. Ye. (1971)Arhitektura Kirgizii s Drevneyşih Vremen do Naşih Dney. Frunze: Kirgosizdatelstvo
• _____________. (1963).Pamyatniki Arhitekturı Kirgizstana, Frunze: Kirgosizdatelstvo.
• PRĐTSAK O. (1993) “Karahanlılar”. Đslam Ansiklopedisi VI. Đstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• ROMODĐN V. A. (Redaktör) (1973) Materialı po Đstorii Kirgizov i Kirgizii. Vıp. 1. Moskva: Nauka.
• SÜMER F. (1992) Oğuzlar (Türkmenler). Tarihleri-Boy teşkilatı-Destanları. Đstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı.
• LE STRANGE G. (1930) The Lands of the Eastern Caliphate (Mesopotamia, Persia and Central Asia from the Moslem Conquest to the Time of Timur). Cambridge: at the University Press.
• ŞEŞEN R. (1985) Đslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• TOGAN Z. V. (1942-1947) Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi. Batı ve Kuzey Türkistan. I. Cilt. Đstanbul: Arkadaş, Đbrahim Horoz ve Güven Basımevi.
• UMNYAKOV Đ. Đ. (1929) Arhitekturnıye Pamyatniki Sredney Azii. Taşkent.
• YÂKÛT Al-Hamavi Al-Rumi. (1906) Mucam al-Buldan. Kahire, yy. (VIII cilt)
• ZASIPKĐN B. N. (1948) Arhitektura Sredney Azii. Moskva: Novıy Vostok.
• ZASIPKĐN B. N. (1925) Đzuçeniye Drevnih Soorujeniy Sredney Azii X-XI. Moskva: Novıy Vostok.