Türk Dil Birliğinin Sonbaharı 1926- 1941 Latin Alfabesi Dönemi

Yıl 2014, Cilt: 54 Sayı: 2, 1 - 18, 01.01.2014

Abdullah Gündoğdu

Öz

Türk halklarının belli zamanlarda yaşadıkları siyasi ve kültürel yakınlaşmalarının en büyük sonucu, bu halklar arasında doğan dil benzeşmesidir. Benzeşmelerin en üst düzeyde yaşandığı zamanları, mevsimlerin dönüşümü ören alarak Türk dil birliğinin yaz dönemi olarak adlandırmak mümkündür. Türk halkları, 20. Yüzyıl başında, Ceditçiliğin etkisi ile millî uyanışa ve aydınlanmaya yöneldiler. Böyle bir yakınlaşma dönemi ardından, Türk halkları arasında bu kez farklı bir tecrübe yaşanmıştır. Türk dillerinin Arap ve Kril alfabeleri ile yazıldığı iki geniş dönemin arasındaki kalan ve Latin alfabesinin yaygın olarak kullanıldığı, 1926- 1941 dönemi üzerinde yeterince durulmamıştır. Diğerlerinden farklı olarak Türkiye’nin yoluna devam ettiği bu dönemi, bir bütün olarak ele almak gereği vardır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dünyası, Ceditçilik, İsmail Gaspıralı, Çağatayca, Osmanlıca, Bolşeviklik, Bakü Türkoloji Kurultayı, Bekir Sıtkı Çobanzâde, Repressiya

The Fall Season of the Turkic Linguistic Unity The Period of Latin Alphabet: 1926- 1941

Öz

At certain times, the biggest result of the political and cultural rapprochement of the Turkic peoples were the emergence of linguistic affinity among these peoples. When the affinity of the highest level, it is possible to call the summer season of the Turkish linguistic unity, which using the example of the change of the seasons. At the beginning of the 20th century under the influence of Jadidism, Turkic peoples have been turned to national awakening and enlightenment that after such an affinity process, Turkic peoples have been a different experience that except the period of Turkic languages written with the Arabic and the Cyrillic alphabets, between 1926 and 1941, the period, which use the Latin alphabet has not been enough emphasis. However, unlike the others, Turkey have been continued that its same path, further this short period should be considered as a whole.

Anahtar Kelimeler

Turkic World, Jadidism, Ismail Gasprinski, Chagatai, Ottoman, Bolshevism, Baku Turcology Congress, Bekir Sıtkı in Çobanzâ, Repression

Kaynakça

• Abdürreşidov, Zeynelabidin (2008). İsmail Gaspirinski ve Türkistan’da Cedidçilik. Taşkent:, 12- 21.
• Axundov, Mirze Feteli (1988). Mirze Feteli Axundov Eserleri. Cilt 3. Bakü: Elmler Akademiyası.
• Buran, Ahmet (2009). Sovyet Türkolojisi ve Birinci Kurultayı”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 4/3 Spring: 430- 444.
• Demirci, Ümit Özgür (2011) “Türk Dünyasında Latin Alfabesine Geçiş Süreci (Geçmişten Günümüze )”. Türk Yurdu Dergisi. 31/ 287: 225-229.
• Demirel, Ömer Faruk (1999). “1. Türkoloji Kongresi ve Menzel”. 1926 Bakü Türkoloji Kongresinin 70. Yıl Dönümü Toplantısı. Ankara: TDK. 27- 65.
• Devlet, Nadir (1999). Rusya Türklerinin Milliî Mücadele Tarihi (1905-1917). Ankara: TTK Yay.
• Devlet, Nadir(2011). İsmail Gaspıralı Unutturulan Türkçü, İslamcı, Modernist. İstanbul: Başlık Yay.
• Devlet, Nadir (1998). 1917 Ekim İhtilali ve Türk-Tatar Millet Meclisi (İç Rusya ve Sibirya Müslüman Türk-Tatarlarının Millet Meclisi -1917-1919). İstanbul: Ötüken Yay.
• Devletşin, Tamurbek (1981). Sovyet Tataristanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Fierman, W. (2006). On Uzbek “Nationalization”. Anthropology & Archeology of Eurasia, vol. 44, no. 4.80-105.
• Fring, Andreas (2005).“Sorevnovanie Modeley: Tatarskaya Delegatsiya na Turkologiçeskom S’ezde v Baku v 1926 godu”. Etnografiçeskoe Obozrenie. 6: 46- 51.
• Garibova, Jale (2010).“TÜRK Dilleri Birleşmesinin Oluşumu Ve Yeniden Doğuşu: İki Çağın Altın Rüyası”. Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl konulu 3. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu: 373- 384.
• Gaspıralı, İsmail (2003). Seçilmiş Eserleri:1 Roman ve Hikâyeleri. (Hzl: Yavuz Akpınar-Bayram Orak-Nazım Muradov). İstanbul: Ötüken Neşriyatı.
• Gaspıralı, İsmail (2004). Seçilmiş Eserleri:2 Fikri Eserleri. (Hzl: Yavuz Akpınar). İstanbul: Ötüken Neşriyatı.
• Geldiev M. ve Alparov, G. (1929). Türkmen Dilinin Gramatikası. Aşgabat: Türkmenistan Devlet Neşriyatı.
• Gündoğdu, Abdullah (2007), Ümmetten Millete: Ahmet Ağaoğlu’nun Sırat-ı Müstakim ve Sebilürreşad Dergilerindeki Yazıları Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İQ Kültür Sanat Yayınları.
• Güngör, Ebubekir (2013). Kırgızistan’da Yeni Eğitim Sistemi Ceditçilik ve İşenaali Arabaev. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, (Doktora Tezi).
• Hansuvarov İ. (1932), Latinizatsia- Orudie Leninskoy natsionalnoy politiki, Moskva.
• Köprülü, Mehmet Fuad (1980). Türk Edebiyat Tarihi, İstanbul: Ötüken Yay.
• LEWIS, G. (1999). The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success, Oxford: Oxford University Press.
• Maraş, İbrahim (2002). Türk dünyasında Dini Yenileşme. İstanbul: Ötüken Yay.
• Milli Muhtariyet: İçki Rusya Müselmânları içün millî ve medenî muhtariyet esâsları üçün birleşgen siyezdniñ kararı (1917). Kazan: İçki Rusya Müselmânlarınıñ muhtariyet heyeti neşri. 22 iyül.
• Nerimanoğlu, Kamil Veli ve Öner, Mustafa (2008). 1926 Bakü Türkoloji Kurultayı Tutanakları. Ankara: TDK Yay.
• Nugaybek, Gimad (1926). Latinçelekka Kuçeruçe Gamiller. Kazan: Yanıalif.
• Özönder, F. Sema Barutcu (2002).“Türk Dilinin Tarihî Dönemleri Üzerine Birkaç Söz”. Türkbilig, 2002/3: 203-210.
• Şamil, Ali (2012). “Birleşik Türk-Tatar Devleti Yaratmak Uğrunda Şehit Olan Bekir Sıtkı Çobanzâde” Ученые записки Таврического национального университета им. В. И. Вернадского Серия «Филология. Социальные коммуникации». Том 25 (64). № 3, ч. 1. С. 79- 87.
• Tacemen, Ahmet (1994). Rus Egemenliğindeki Türklerin Alfabelerinin Değiştirilmesi 1769-1740). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yay.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2006). XIX Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Togan, Zeki Velidi (1977). Türklüğün Mukadderatı Üzerine. İstanbul: Yağmur yay.
• Xandemir (1941). Mekarimül Ahlak. Haz. S. Mutallibov, Taşkent: Ozfan Neşriyatı.