SARIKAMIŞ HAREKÂTI ESNASINDA CEPHEDE YAŞANANLAR VE ANADOLU’YA ETKİLERİ

Yıl 2014, Cilt: 54 Sayı: 2, 5 - 32, 01.01.2014

Hümmet Kanal

Öz

Sarıkamış Harekâtı, yapılış zamanı ve askeri taktik yönleriyle 1. Dünya Savaşı’nın en çok tartışılan taarruzlarından birisidir. Bu çalışmada, 22 Aralık 1914 ile 05 Ocak 1915 tarihleri arasında Enver Paşa ve ekibinin gerçekleştirdiği Sarıkamış Harekâtı’nın Anadolu’ya etkileri ve cephede askerlerin yaşadığı ilginç vakalar ilmi bir disiplin içerisinde analiz edilmiştir. Sarıkamış taarruzuna katılmış olan komutanlar, erler ve doktorların anıları bu konuda zengin bir literatür oluşturmaktadır. Yer yer Osmanlı arşiv belgelerinden de yararlandığımız bu çalışmanın büyük çoğunluğunu bu anılar oluşturmaktadır. Anılarda rastladığımız cephede yaşanan ilginç olayların orijinalliğini bozmadan metin içerisine aynen aktarmanın daha etkili olacağı kanaati ile çalışmayı tamamladık.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Rusya, Erzurum, Sarıkamış, Hastane, Tifüs, Kar, Asker

The Livings on the front and their effects to Anatolia during the Sarıkamış operation

Öz

Sarıkamış operation was one of the most discussed attack in the World War I, as planned time and military strateji techniques. In this study, the effects of Sarıkamış operation, planned by Enver Pasha and his team between 22th December of 1914 and 5th January 1915, and interesting events experienced by the soldiers in the fronts have been analyzed. The memories of commanders, soldiers and doctors, taking part in Sarıkamış operation, generate a diverse literature in this subject. Memories generate the majority of this study that we benefit partly from Ottoman archive documents. We completed the study with the opinion that quoting the interesting events that we encountered in memories and lived in the fronts, to the text without breaking originality.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Russia, Erzurum, Sarıkamış, Hospital, Typhus, Snow, Soldier

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hariciye Siyasi, 2412/11.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hariciye Siyasi, 2877/60.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hariciye Siyasi, 2878/30.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hariciye Siyasi, 136, 1919 VII 18.
• Ali Rıza Efendi (2007). Harb-i Umumide Hatırat-ı Askeriyem. Önsöz Yay. İstanbul.
• Armaoğlu, Fahir (1997). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi. Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ankara.
• Ataman, Halil (1990). Esaret Yılları (Bir Yedek Subayın I. Dünya Savaşı Şark Cephesi Hatıraları). (Haz: H. Ferhat Ecer). Kardeşler Matbaası, İstanbul.
• Aziz Samih (1934). Büyük Harpte Kafkas Cephesi Hatıraları. Büyük Erkân-ı Harbiye Matbaası. Ankara.
• Balcı, Ramazan (1999). Sarıkamış Harekâtı. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, İstanbul.
• Balcı, Ramazan (2008). “Sarıkamış Taarruzunda Felaketin Sebepleri”. Sarıkamış Şehitleri Özel, T.C. Kars Valiliği Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü, Aralık 2008, “Türkiye Sarıkamış Şehitlerine Yürüyor” Anma Programı Özel Sayısı ( Editör: Hümmet KANAL), Kars.
• Balkan, Recep (1939).“Azap Muharebelerinde Türk ve Rus Süvarilerinin Oparetif Hareketleri” Askeri Mecmua Mart, ss.91-93.
• Baytın, Arif (2007). İlk Dünya Harbi’nde Kafkas Cephesi Sessiz Ölüm Sarıkamış Günlüğü. (Haz: İsmail Dervişoğlu). İstanbul.
• Bir Doktorun Harp ve Memleket Anıları (2009). (Derleyen: Metin Özata), Genelkurmay yay. Ankara.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3’ncü Ordu Harekâtı I. (1993). Genel Kurmay yay. Ankara.
• Celepyan, Antranik (2004). Antranik Paşa. Peri Yayınları. İstanbul.
• Cömert, Hüseyin (2013). Kayserili Mustafa Remzi Bey’in Hatıraları. Mazaka Yay. Ankara.
• Çakmak, Fevzi (2011). Büyük Harp’te Şark Cephesi Harekâtı. Türkiye İş Bankası Yay. İstanbul.
• Çolak, Mustafa (2008). Enver Paşa Osmanlı - Alman İttifakı. Yeditepe Yayınları. İstanbul.
• Demirel, Muammer (2006). “Sarıkamış’ta Ermeni Olayları”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. Sayı: 31. Erzurum.
• Erickson, Edward J. (2011). Size Ölmeyi Emrediyorum Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu. (Çev: Tanju Akad). Kitap Yayınevi. İstanbul.
• Erdemir, Lokman (2012). “Çanakkale Muharebe Meydanlarından İstanbul Hastanelerine: Sağlık Hizmetleri”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 15, Isparta.
• Goltz Paşa’nın Hatırası ve Hal Tercümesi (1953). K.K.K Askeri Basımevi. İstanbul.
• Göktepe, Cihat (2008). “Sarıkamış Harekâtı ve Şehitlerle İlgili Değerlendirmeler” Sarıkamış Şehitleri Özel, T.C. Kars Valiliği Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü, Aralık 2008, “Türkiye Sarıkamış Şehitlerine Yürüyor” Anma Programı Özel Sayısı ( Editör: Hümmet KANAL), Kars.
• Guze, Felix (1931). “Büyük Harpte Kafkas Cephesindeki Muharebeler”. (Çev: K. Hakkı).Askeri Mecmua Ocak.
• Güngör, Selahattin (1937). Kumandanların Harp Hatıraları. Kanaat Yay. İstanbul.
• İlden, Şerif (2003). Sarıkamış. İş Bankası Yay. İstanbul.
• İlden, Köprülü Şerif (2003). Sarıkamış Kuşatma Manevrası ve Meydan Savaşı.(Haz: Sami Önal). İstanbul.
• İrfanoğlu, Ahmet Rıza (2004). Allahuekber Dağları’ndan Sibirya’ya İrfanoğlu İsmail Efendi’nin Esaret Yılları Hatıraları. Pak Ajans. İstanbul.
• Karatepe, Mustafa (1999). I. Dünya Savaşı'nda Kafkas Cephesi'nde Tifüsle Mücadele. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi / Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Karal, Enver Ziya (1999). Osmanlı Tarihi. C. IX. Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ankara.
• Karadağ, Adil (2005). “Otoklav ile Sterilizasyon”. 4. Ulusal Sterilizasyon Dezenfeksiyon Kongresi, Samsun.
• Kaymakam Şerif Bey (1998). Sarıkamış İhata Manevrası. (Haz. Murat Çulcu). Arba Yay. İstanbul.
• Kılıç, Selami (2002).“Osmanlı Üçüncü Ordusu Kurmay Başkanı Felix Guse’nin ‘1915 Ermeni Ayaklanması ve Sonuçları”. Ermeni Araştırmaları, Sayı: 4. Ankara.
• Liman von Sanders (2011). Türkiye’de Beş Yıl. Türkiye İş Bankası Yay. İstanbul.
• Müderrisoğlu, Alptekin (2006). Sarıkamış Dramı. Kastaş Yay. İstanbul.
• Öğün, Tuncay (1999). Kafkas Cephesinin I. Dünya Savaşındaki Lojistik Desteği. Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Özbay, Kemal (1976). Türk Asker Hekimliği Tarihi, Asker Hastaneleri. C. I. Yörük Yay. İstanbul.
• Özdemir, Hikmet (2010). Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918. Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ankara.
• Özdemir, Yavuz (2003). Bir Savaşın Bilinmeyen Öyküsü Sarıkamış Harekâtı. Erzurum Kalkınma Vakfı Yay. Erzurum.
• Sağlam, Tevfik (1940). Cihan Harbinde III. Orduda Sıhhi Hizmete ait Küçük Bir Hülasa. Askeri Tıbbiye Matbaası. İstanbul.
• Selvi, Haluk (2003). Birinci Dünya Savaşı’ndan Lozan’a Ermeni Sorunu. Sakarya Üniversitesi Yay. Sakarya.
• Serhadoğlu, M. Rıza (2005). Savaşçı Doktorun İzinde Kırım, Sarıkamış, Esaret Yılları ve Kurtuluş Savaşı. Remzi Yay. İstanbul.
• Sami, Şemsettin (1317). Kâmûs-ı Türkî. İkdam Matbaası. İstanbul.
• Sunata, İ. Hakkı (2003). Gelibolu’dan Kafkaslara Birinci Dünya Savaşı Anılarım. İstanbul.
• Şakir, Nazım (1968). “ Birinci Cihan Harbinde Erzurum ve Sağlık Organizasyonu Anıları”. Çeşitli Yönleriyle Erzurum ve Çevresi. (Haz. Nusret Karasu, Nihat Özyardımcı). Erzurum.
• Taşyürek, Muzaffer (2007). Bir Hüznün Tarihi Sarıkamış. Yitik Hazine Yay. İstanbul.
• Tonguç, Faik (1999). 1. Dünya Savaşı’nda Bir Yedek Subay’ın Anıları. Türkiye İş Bankası Yay. İstanbul.
• Tuğgeneral Ziya Yergök’ün Anıları Sarıkamış’tan Esarete (1915-1920)(2005). (Haz: Sami Önal). Remzi Yay. İstanbul.