19.Yüzyılda Osmanlı İdaresi Altında Basra Vilayeti ve Körfezine İlişkin Bazı Tespitler

Yıl 2014, Cilt: 54 Sayı: 2, 319 - 336, 01.01.2014

Selda Kaya Kılıç

Öz

Basra Vilayeti ve Körfezi jeopolitik açıdan bu gün olduğu gibi XIX. yüzyılda da önemli bir bölge idi. Bu çalışmada Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Basra Vilayet Salnameleri ışığında bu bölgenin önemi üzerinde durulmuştur. 1884’e kadar bazen vilâyet, bazen da mutasarrıflık şeklinde idare edilen Basra, bu tarihte merkez sancak dışında Müntefik, Amâre ve Necid sancaklarından oluşan bir vilâyet haline getirildi. 1880’de burada görev yapan Mutasarrıf Hasan Paşa’nın layihasından Basra ile ilgili verdiği bilgilerden de yararlanarak, bölge ile ilgili tespitler ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Basra Vilayeti, Basra Körfezi, Mutasarrıf Hasan Paşa, Salname, 19. YY. Osmanlı Devleti, Orta Doğu, Bağdat

Some Observations on Basra Province and Persian Gulf Under the Ottoman Rule in 19th Century

Öz

Basra Province and Persian Gulf were geopolitically significant in 19th century as it is in today’s world. In this research, the importance of this region is explained in lights of Prime Ministery Ottoman Archives and Basra Province Yearbooks. Basra, which was governed as province or sanjak until 1884, became a province consisted of Müntefik, Amâre and Necid sanjaks except being central sanjak in this date. By utilizing the information about Basra in written statements layihas of Mutasarrıf Hasan Pasha who worked there in 1880, some evaluation about the region is tried to be stated.

Anahtar Kelimeler

Basra Province, Persian Gulf, Mutasarrıf Hasan Pasha, Salname, 19th Century Ottoman Empire, Middle East, Baghdad

Kaynakça

• —Başbakanlık Osmanlı Arşivi, 08.L., 1297, Mutasarrıf Hasan Paşa’nın Basra Sancağı’nın
• İhtiyacât ve Islahatına Dair Layihası.
• --- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Esas Evrakı, Karton No:14, Evrak No:211, Zarf No:126, Kutu No:7.
• —Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Esas Evrakı, 14.2256.126.1.
• --BOA, A, MKT. MHM, 383/26.
• -Basra Vilayet Salnamesi,1302.
• -Basra Vilayet Salnamesi,1311.
• Ahmet Ağaoğlu, “İngiltere ve Hindistan” , Cumhuriyet Matbaası, İstanbul,1929.
• Bernard Lewis, Ortadoğu: İki Bin Yıllık Ortadoğu Tarihi, Arkadaş yayınevi, Ankara,2013
• Farah Toufic, “Protection and Politics in Bahreyn, 1869-1915”, American University of Beirut, Beyrur 1985.
• İlber Ortaylı; Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi ve Sosyal Değişim Makaleler I, Ankara 2004.
• Mübahat Kütükoğlu, Osmanlı-İngiliz İktisadi Münasebetleri, C.II. İstanbul, 1976.
• Salih Özbaran: Yemen’den Basra’ya Sınırdaki Osmanlı, Kitap Yayınevi, İstanbul 2004.
• Salih Özbaran, ‘’XVI. Yüzyılda Basra Körfezi Sahillerinde Osmanlılar: Basra Beylerbeyliğinin Kuruluşu’’, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sayı 25, İstanbul 1971.
• Selda Sert, Bir Toprak Rejimi Olarak Emlâk-ı Hümayun: Basra Örneği (1876– 1909), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006.
• Selda Kaya Kılıç, “Nusret Paşa’nın Irak da Islahat Önerileri”,XIV. Uluslararası TürkTarih Kongresi (Turkish Congress of History),Ankara, 2002.
• Suphi Saatçi, Tarihi Gelişim İçinde Irak'ta Türk Varlığı, Tarihi Araştırmalar ve Dokümantasyon Merkezleri Kurma ve Geliştirme Vakfı, İstanbul 1996.
• Oktay Kızılkaya, XIX. Yüzyılın Sonu, XX. Yüzyılın Başlarında Basra Körfezi’nde Uluslar arası Hakimiyet Mücadelesi, Turkish Studies, International Periodical Fort he Languagesi Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 8/7 Summer 2013.s.294.
• Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Basra, (ORSAM), Center for Middle Eastern Strategic Studies, Editörler: Cengiz Eroğlu, Murat Babuçoğlu, Orhan Özdil; Global Strateji Enstitüsü, Ankara 2005.
• Osmanlı Döneminde Irak, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın nu: 83, İstanbul, 2006.
• Ufuk Gülsoy, ‘’Kutsal Proje: Ortadoğu’da Osmanlı Demir Yolları’’, Timaş Yay. İstanbul, 2010
• Yusuf Hallaçoğlu, Basra Körfezi Maddesi Diyanet İslam Ansiklopedisi 5. Cilt.
• Zekeriya Kurşun; Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hâkimiyeti, TTK Yay. Ankara 1998.
• Zekeriya Kurşun; Basra Körfezinde Osmanlı İngiliz Çekişmesi, TTK Yay. Ankara 2004.