Eğitim ve Eşitlik Talebiyle Şekillenen Osmanlı Kadın Hareketinin Milliyetçi Söyleme Eklemlenmesi

Yıl 2014, Cilt: 54 Sayı: 1, 171 - 190, 01.01.2014

Emel Çokoğullar Bakko Mehmet Bozaslan

Öz

Sınırları kesin çizgilerle belirlenmiş bir kadın hareketi tanımı yapabilmek zor görünse de özü itibariyle kadın hareketi, eril iktidara karşı koyup yaşamı kısıtlayan değerleri değiştirmek amacıyla ortaya çıkmaktadır. Her toplumsal yapının dinamiklerine göre farklı zaman diliminde ortaya çıkmakta ve öncelenen sorunsala ilişkin temel talepler değişiklik gösterebilmektedir. Bu söz konusu maddi koşulların değişkenliği, kadın hareketlerinin farklı toplumlarda, farklı zamanlarda birbirinden farklı söylem ve taleplerle ortaya çıkış sebeplerinden biri ve belki de en önemlisi olmaktadır. Bu benzer seyir, Osmanlı’da da son döneminden itibaren belirginleşen modernleşme/batılılaşma çabaları ile birlikte izlenmeye başlanmıştır. İmparatorluğun şer’i hükümlerden meşruiyetini alan siyasal ve toplumsal yapısının aşina olmadığı sesler, birebir karşıtlığı anlatmasa da her geçen gün yükselen bir tonla duyulur olmuştur. Tanzimat Dönemi’nden itibaren Osmanlı kadın hareketinin temel talebi de eğitim olanaklarından yararlanma üzerine odaklanmıştır. Eşitlik talebi ise ilk etapta gündelik birtakım sorunların aşılmasına yönelik olmuş ve I. Meşrutiyet’in ilanından sonra eşitlik talebinin kapsamında genişlemiştir. Öte yandan İslami hükümlerle ters düşmeme endişesinin öne çıkması, eşitlik vurgusunun sıklıkla dile getirilmesini de engelleyen nedenlerden biri olmuştur. II. Meşrutiyet’in ilanının ardından kadın hareketinin de milliyetçi söyleme eklemlendiği ve milliyetçi söylemle benzer bir dil kullanmaya başladığı görülmüştür. İslami vurgulara milliyetçi söylem de eklenmiştir. Eşitlik vurgusu eski Türk toplumlarında aranmaya başlanmış ve kültüre, geleneğe aykırı olmadığı ileri sürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Eşitlik, İkinci Meşrutiyet Dönemi, Milliyetçi Söylem, Modernleşme, Osmanlı Kadın Hareketi, Tanzimat Dönemi, Türk Kadını İmgesi

Shaped by the Ottoman Women's Movement Training Demand Articulation of the Nationalists Discourse

Öz

Boundaries determined by the exact line of definition of women's movement may seem difficult in esence the women's movement, put against the masculine power to change life limiting values arises. Every social structure according to the dynamics emerging in different time frames and the basic demands are prioritized problematic may vary. This material comes to the variability of conditions, women's movements in different societies at different times, with different rhetoric and demands the emergence and perhaps one of the reasons is the most important. This is a similar pattern, evident in the Ottoman Empire from the last period of modernization / westernization efforts have been followed along with. Empire of the legitimacy of the religious laws are not familiar with the area of political and social structures, sounds exactly tell about the contrast in tone is heard has been rising with each passing day. The basic demands of the women's movement from the Ottoman Tanzimat Period also benefit from educational opportunities focused on. Rather, the demand for equality has been devoted to overcoming some problems everyday. Not inconsistent with the provisions of Islamic equality to stand out of concern voiced emphasis has been prevented. After the proclamation of the II. Constitution the women's movement and articulation of the nationalist rhetoric with nationalist rhetoric that was the start to use similar language. Islamic emphasis has also been added to the nationalist rhetoric. Equal emphasis began to be sought in the old Turkish society and has been claimed not to be contrary to culture, tradition.

Anahtar Kelimeler

Education, Equality, Second Constitutional Era, Nationalist Discourse, Modernization, Ottoman Women's Movement, Tanzimat Period, The Image of Turkish Woman

Kaynakça

• ABADAN-Unat, Nermin. “Toplumsal Değişme ve Türk Kadını.” Türk Toplumunda Kadın. Ed. Nermin Abadan Unat. Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği, 1982. 1-32.
• AKKENT, Meral. “Osmanlı Büyükannelerin Feminist Talepleri Geçmişe Kısa Bir Bakış.” Kadın Hareketinin Kurumlaşması Fırsatlar ve Rizikolar. Çev. Meral Akkent. İstanbul: Metis, 1994.
• BERKES, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi, 2013.
• BERKTAY, Fatmagül. “Türkiye’de Kadınlık Durumu”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi C:13. İstanbul: İletişim, 1996.
• CAPORAL, Bernard. Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını (1919- 1970). Ankara: Türkiye İş Bankası, 1982.
• ÇAKIR, Serpil. Osmanlı Kadın Hareketi. İstanbul: Metis, 1996.
• DUMAN, Doğan. Demokrasi Sürecinde Türkiye’de İslamcılık. İzmir: Dokuz Eylül, 1999.
• DUMONT, Paul. “Kemalist İdeolojinin Kökenleri.” Atatürk ve Türkiye’nin Modernleşmesi. Ed. J. M. Landau. Çev. Meral Alakuş. İstanbul: Sarmal, 1999.
• --------------------------- (1988). “Kemalist Kadın Kimliğinin Oluşumu” Tarih ve Toplum, 51.
• DURAKBAŞA, Ayşe. Halide Edip: Türk Modernleşmesi ve Feminizm. İstanbul: İletişim, 2000.
• FINDLEY, V. Carter. Modern Türkiye Tarihi İslam, Milliyetçilik ve Modernlik 1789-2007. Çev. Güneş Ayas. İstanbul: Timaş, 2011.
• GÖLE, Nilüfer. Modern Mahrem-Medeniyet ve Örtünme. İstanbul: Metis, 1991. --
• -----------------. Mühendisler ve İdeoloji. İstanbul: Metis, 1998.
• -------------------. İç İçe Girişler: İslam ve Avrupa. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Metis, 2010.
• GÜZEL, Şehmus. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Toplumsal Değişim ve Kadın”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi C:3. İstanbul: İletişim, 1985.
• KADIOĞLU, Ayşe. Cumhuriyet İdaresi Demokrasi Muhasebesi. Ankara: Metis, 1999.
• KANDİYOTİ, Deniz. “Ataerkil Örüntüler: Türk Toplumunda Erkek Egemenliğinin Çözümlemesine Yönelik Notlar.” 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar. Ed. Şirin Tekeli. İstanbul: İletişim, 2010. 327-340.
• --------------------------. “End of Empire: İslam, Nationalizm and Women in Turkey” Women, İslam and The State. Ed. Deniz Kandiyoti. Philadelphia: Temple University, 1991.
• KILIÇ-Denman, Fatma. İkinci Meşrutiyet Döneminde Bir Jön Türk Dergisi: Kadın. İstanbul: Libra, 2009.
• KILIÇBAY, Mehmet Ali. “Osmanlı Batılılaşması”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi C:1. İstanbul: İletişim, 1985.
• KURNAZ, Şefika. Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839-1923). Ankara: T. C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı, 1991.
• ORTAYLI, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: İletişim, 2004.
• ---------------------. Batılılaşma Yolunda. İstanbul: Merkez, 2007.
• OS, Nicole A.N.M Van. “ Osmanlı Müslümanlarında Feminizm.” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi. Ed. Tanıl Bora, Mehmet. Gültekingil. İstanbul:İletişim, 2001. 335-347.
• RAMAZANOĞLU, Caroline. Feminizm ve Ezilmenin Çelişkileri. Çev. Mefkure Bayatlı. İstanbul: Pencere, 1998.
• SAY, Görgün. Siyasal Değişimde Kadın Boyutu. İstanbul: Kurtiş, 1998.
• SENCER, Muzaffer. Dinin Türk Toplumuna Etkileri Tarihsel Bir Yaklaşım. İstanbul: Sarmal, 1999.
• TAŞKIRAN, Tezer. Cumhuriyet’in 50.Yılında Türk Kadın Hakları. Ankara: Başbakanlık, 1973.
• TEKELİ, Şirin. Kadınlar ve Siyasal-Toplumsal Hayat. İstanbul: Birikim, 1982.
• -------------------. Kadınlar İçin: Yazılar (1977-1987). İstanbul: Alan, 1988.
• -------------------. “1980’lerde Türkiye’de Kadınların Kurtuluşu Hareketinin Gelişmesi.” Birikim 3 (1989): 34-41.
• TOPRAK, Zafer. “1935 İstanbul Uluslararası Feminizm Kongresi ve Barış.” Toplum-Düşün 24 (1986): 24-29.
• TOSKA, Zehra. “Çağdaş Türk Kadını Kimliğinin Oluşumunda İlk Aşama Tanzimat Kadını.” Tarih ve Toplum 127 (1994): 5-12.
• TUNAYA, Tarık Zafer. “Batılılaşmada Temel Araştırmalar ve Yaklaşımlar” Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi C:1. İstanbul: İletişim, 1983.
• ------------------------------. Medeniyetin Bekleme Odasında. İstanbul: Bağlam, 1989.
• -------------------------------.Hürriyet’in İlanı: İkinci Meşrutiyetin Siyasi Hayatına Bakışlar. İstanbul: Yenigün, 1998.
• ÜNÜVAR, Kemal. “İttihatçılıktan Kemalizme İhya’dan İnşa’ya.” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi. Ed. Tanıl Bora, Mehmet Gültekingil. İstanbul: İletişim, 2001.129-142.
• YARAMAN, Ayşegül. Resmi Tarihten Kadın Tarihine. İstanbul: Bağlam, 2001.
• YEĞENOĞLU, Melda. Sömürgeci Fantaziler Oryantalist Söylemde Kültürel ve Cinsel Fark. İstanbul: Metis, 2003.
• ZİHNİOĞLU, Yaprak. Kadınsız İnkılâp. İstanbul: Metis, 2003.