Bir Kadın Şehrengizi: Azîzî’nin İstanbul Şehrengizi

Yıl 2014, Cilt: 54 Sayı: 1, 229 - 268, 01.01.2014

Ülkü Çetinkaya

Öz

Divan edebiyatında XVI. yüzyılda ortaya çıkmış ve XVIII. yüzyıldan sonra rağbetten düşmüş manzum bir edebî tür olan şehrengizlerde genel olarak bir şehrin güzelleri ile doğal ve tarihî güzellikleri anlatılır. Bu türde yazılmış eserlere konu edilen güzeller, şehrin çeşitli zanaat ve meslek dallarında ün yapmış, esnaf sınıfından genç erkeklerdir. Türk edebiyatında, sözü edilen niteliklerde toplam 68 şehrengizin varlığı tespit edilmiştir. Bunlardan biri de XVI. yüzyıl şairi Azîzî öl. 1585 ’nin İstanbul Şehrengizi’dir. Azîzî dışında başka şairler tarafından da İstanbul Şehrengizleri yazılmıştır. Ancak Azîzî’nin eserinde geleneğe aykırı olarak, İstanbul’un tanınmış kadın güzelleri anlatılmıştır. Dolayısıyla Azîzî’nin İstanbul Şehrengizi, Türk edebiyatında yazılmış şehrengizler arasında kadınları konu etmesi bakımından türünün tespit edilebilmiş tek örneği olarak özgün bir eserdir. Eserin dört yazma nüshası mevcuttur. Bu makalede, söz konusu eserin şairi, şekil ve muhteva özellikleri, eserdeki kadın tasvirleri hakkında bilgi ve değerlendirmelerle tenkitli metnine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, Mesnevi, Şehrengiz, Şehrâşub, Azizî (öl.1585), İstanbul Şehrengizi, Nigâr-nâme, Kadın

A Şehrengiz of Women: Şehrengiz of İstanbul by Azîzî

Öz

Şehrengizs city books in Divan literature written in verses, which emerged in 16th century and became unpopular after 18th century, generally tell beauties of a city and natural and historical beauties. Beauties mentioned in literary works of that kind are young men of artisan class with reputations in various arts and occupations of a given city. In Turkish literature, a total of 68 şehrengizs of such qualities have been tracked. One of them is Şehrengiz of İstanbul by Azîzî died in 1585 , a 16th century poet There have also been şehrengizs of İstanbul written by poets other than Azîzî. However, in Azîzî’s Şehrengiz, well known female beauties of İstanbul are told contrary to the tradition. Therefore, Azîzî’s Şehrengiz of İstanbul is an authentic, unique literary work among şehrengizs in Turkish literature in that it mentions women. The work has four manuscripts available. This article includes the poet of the above mentioned work, qualities of form and content, reviews and information about female descriptions in the work and the criticized text.

Anahtar Kelimeler

Divan Poetry, Mathnawi, Şehrengiz (city book), Şehrâşub (city book), Azizî (died in 1585), Şehrengiz of İstanbul, Nigâr-nâme, Women

Kaynakça

• AKÜN, Ömer Faruk. “Divan Edebiyatı.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 9. Cilt, 1994.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed. “Hayretî’nin Yenice Şehr-engizi.” Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi C.IV-V (1975-1976): 81-100.
• ÇETİNKAYA, Ülkü. “Divan Şiirinde ‘Çok Başlu (Ziyâde-ser)’ Deyimi Üzerine.” Turkish Studies İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 4/2 Winter (2009): 226-45.
• ÇİFTÇİ, Hasan. “Fars Edebiyatında Şehrâşûb I.” Nüsha 7 (Güz) (2002): 7-18.
• ÇİFTÇİ, Hasan. “Fars Edebiyatında Şehrâşûb II.” Nüsha 8 (Kış) (2003): 41-53.
• DERDİYOK, İ. Çetin. “XVI. Yüzyıl Şairlerinden Azîzî’nin Nigâr-nâmesi’nin Yeni Bir Nüshası.” Türkoloji Araştırmaları (Fuat Özdemir Anısı) 1997: 141-154.
• ERGUN, Sadeddin Nüzhet. “Azîzî”. İslâm Ansiklopedisi, 2.Cilt. 1979.
• ERSOY, Ersen. Azîzî-Dîvân. İstanbul: Akademi Titiz, 2013.
• GİBB, E.J. Wilkinson. Osmanlı Şiir Tarihi (A History of Ottoman Poetry). Çev. Ali Çavuşoğlu, Ankara: Akçağ, 1999.
• İSEN, Mustafa. Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM, 1994.
• Kafzâde Fâizî, Zübdetü’l-Eş’âr (Kaf-zâde Fâizî Tezkiresi). Millet Kütüphanesi (Ali Emirî Efendi), No.1325.
• KARACASU, Barış. “Türk Edebiyatında Şehr-engîzler.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi V /10 (2007): 259-313.
• KARAİSMAİLOĞLU, Adnan. “Türk ve Fars Edebiyatlarında Şehr-engizler.” Klasik Dönem Türk Şiiri İncelemeleri. Ankara: Akçağ, 2001. 139-146.
• KAYA, Bayram Ali. “Şehrengiz”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 38. Cilt, 2010.
• KILIÇ, Filiz. Âşık Çelebi-Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme-Metin), 3 Cilt, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2010.
• KUTLUK, İbrahim. Kınalı-zâde Hasan Çelebi-Tezkiretü’ş-Şuarâ. 2 Cilt, Ankara: TTK, 1989.
• KUTLUK, İbrahim. Beyâni Mustafa Bin Carullah-Tezkiretü’ş-Şuarâ. Ankara: TTK, 1997.
• LEVEND, Agâh Sırrı. Türk Edebiyatında Şehr-engizler ve Şehr-engizlerde İstanbul. İstanbul: İstanbul Enstitüsü, 1958.
• PERTSCH, Wilhelm. Die Handschriften- Verzeichnisse Der Königlichen Bibliothek Zu Berlin (Sechster Band. Verzeichniss Der Türkischen Handschriften Von Wilhelm Pertsch), Berlin: A. Ascher&Co, 1889.
• Pervane Bey. Pervâne Bey Mecmuası (MecmūǾa-i Nežāǿir), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Bağdat Köşkü, No. 460.
• Riyâzî Mehmed Efendi. Tezkire-i Riyâzî (Riyâzü’ş-Şuarâ). Millet Kütüphanesi (Ali Emirî Efendi), No.765.
• Şehrengizler Mecmuası. Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Kütüphanesi. A. Sırrı Levend Kitapları. No. asl-322-329: vr.9a-20b.
• Şehrengizler Mecmuası. Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Kütüphanesi. A. Sırrı Levend Kitapları. No. asl-167-180: vr.16a-24a.
• Şemseddîn Sâmî. Kâmûs-ı Türkî. Dersaâdet: İkdâm Matbaası, 1317.
• ŞÜKÛN, Ziyâ. Farsça-Türkçe Lûgat Gencinei Güftar (Ferhengi Ziya), 3 Cilt, İstanbul: MEB, 1984.
• TEZCAN, Nuran. “Güzele Bir Şehrengizden Bakış.” Türkoloji Dergisi, XIV/1 (2001): 161-94.
• TIĞLI, Fatih (2007). “Klâsik Türk Edebiyatında Şehrengiz Çalışmaları Hakkında Bibliyografya Denemesi.” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 2/4 Fall (2007): 763- 70.