TÜRKİYE’DE POLİTİK TİYATRONUN GELİŞİMİ

Yıl 2015, Cilt: 55 Sayı: 1, 415 - 430, 01.01.2015

Özlem Özmen

Öz

Türk tiyatrosunda politik olayların konu edilmesi ilk kez halk tiyatrosundaki orta oyunlarında görülür. Ülkemizde Tanzimat Dönemi’nde gelişme gösteren politik tiyatro, çağdaş edebiyatımızda Cumhuriyet’in ilanı ve çok partili sisteme geçiş gibi siyasi dönem değişiklikleri ile birlikte önem kazanır. Toplumsal sorunların öne çıktığı 1950 ve 60’lı yıllar ise politik tiyatro örneklerinin en çok görüldüğü yıllardır. Politik tiyatronun gelişimi, oyunların yazıldığı dönemde ülkede yaşanan siyasi olaylara bağlıdır. Örneğin Tanzimat ve İstibdat Dönemi’nde Sultan Abdülaziz baskısından söz eden oyunlar yazılırken II. Meşrutiyet yıllarında, sanatın özgürleştiği ortam eserlere yansır. Bu dönemin ardından, Cumhuriyet’in ilanıyla beraber politik tiyatro, ikiye bölünmüş bir toplumun yaşadığı geçiş sürecini gözler önüne serer. Ülkemiz için politik tiyatronun en önemli yılları olan 1950 ve 1960’larda ise toplumsal düzensizlikten duyulan rahatsızlık ön plandadır. Günümüzde de hâlâ politik tiyatroyla ilgilenen gruplar olmasına rağmen, 1971 muhtırası ve 12 Eylül 1980 darbesinin ardından gerilemeye giren politik tiyatro eski verimini kaybetmiş gibi görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

Politik Tiyatro, Siyasi Olaylar, Halk Tiyatrosu, Tanzimat Dönemi, II. Meşrutiyet, Cumhuriyet, 1971 Muhtırası, 1980 Darbesi

The Development of Political Theatre in Turkey

Öz

The use of political subjects in Turkish theatre is first observed in theatre-inthe-round in folk drama. As political theatre makes progress during the Tanzimat Reform Era in Turkey, it gains importance with transition periods such as the proclamation of the Turkish Republic and the development of the multi-party system. It was in the 1950s and 1960s when social unrest was unignorable that works of political theatre were most written. The development of political theatre depends on the political events of the period in which it is produced. For instance, while plays written in the Tanzimat Reform Era and the Period of Autocracy depict the oppression of Sultan Abdülaziz, the liberation of art is reflected in the works produced during the Second Constitutional Era. Following this period, political theatre displays the transition period experienced by a divided society with the declaration of the Republic. In the political theatre of the 1950s and 1960s, civil unrest resulting from social disorder is in the foreground. Although some theatre groups still continue dealing with political issues in our day, political theatre, which has regressed after 1971 memorandum and 1980 coup d’etat, seems to have lost its former efficiency.

Anahtar Kelimeler

Political Theatre, Political Events, Folk Drama, Tanzimat Reform Era, Second Constitutional Era, Republic, 1971 Memorandum, 1980 Coup d’etat

Kaynakça

• AKINCI, Uğur, Özlem Belkis ve Semih Çelenk. Kalemden Sahneye. 2. Cilt. İstanbul: YGS, 2003. Google Kitaplar. Web. 09 Haz. 2015.
• AKMEN, Üstün. "Tiyatro Eleştirmeni Üstün Akmen Gelecekten Umutsuz...” Söyleşiyi yapan: Nilgün Güresin Teksatır. Tiyatro Dünyası. Web. 23 Mart 2013. “Almanya’ya Göçün 40. Yılı.” NTV. Web. 09 Haz. 2015.
• ALPGÜVENÇ, Can. Sultan Abdülaziz Han ve Darbeci Paşalar. İzmir: Kaynak, 2011. Google Kitaplar. Web. 08 Haz. 2015.
• And, Metin. Türk Tiyatrosunun Evreleri. Ankara: Turhan, 1983.
• BRECHT, Bertolt. Epik Tiyatro. Çev. Kâmuran Şipal. İstanbul: Agora, 2011.
• BUĞLALILAR, Eren. "Türkiye’de Politik Tiyatronun Şafağı: 1950’den 1970’e." BirGün. 27 Mart Web. 22 Mart 2013.
• ÇETİNKAYA, Doğan Y. "1908 Devriminde Kamusal Alan Ve Kitle Siyasetinde Dönüşüm." İ.Ü.
• Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 38 (2008): 125-40. Web. 20 Mart 3013.
• DİNÇ, Abdulkerim. "Faruk Nafiz Çamlıbel'in Oyunlarında Türk Tarihi Tezi." A. Ü. Türkiyat
• Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 22 (2003): 139-45. Web. 21 Mart 2013.
• DOĞAN, Abide. "Türk Tiyatrosunda Brecht Etkisi." Ankara Üniversitesi Türkoloji Dergisi 4 (2009): 409-22. Web. 20 Mart 2013.
• DOĞAN, Abide ve Sıdıka Gökçelik. "Türk Tiyatrosunda İki Kişilik Oyunlar Üzerine Bir Değerlendirme (1980-2000)." Türkbilig 31 (2004): 127-60. Web. 19 Mart 2013.
• ERKAL, Genco. "Genco Erkal Anlattı." Söyleşiyi yapan: Meltem Yılmaz. OdaTV. 28 Şubat 2011. Web. 23 Mart 2013.
• ERKOÇ, Gülayse. "1960-1970 Dönemi Tiyatro Hareketleri." A.Ü. Açık Erişim Sistemi (2010): 1-21. Web. 22 Mart 2013.
• KARABOĞA, Kerem. “Absürd’den Geleneksel’e Genç Oyuncular Deneyimi: Tavtati Kütüphati ve Vatandaş Oyunu.” Tiyatro Araştırmaları Dergisi 13 (2002): 35-58. Web. 05 Haz. 2015.
• KOCABAY, Hasibe Kalkan. "Tiyatro Ve Gerçeklik İlişkisinde Belgesel Tiyatro." TiyatroEleştirmenliği Ve Dramaturji Bölüm Dergisi 5 (2004): 104- 31.
• NUTKU, Özdemir. Yaşayan Tiyatro. İstanbul: Çağdaş, 1976.
• ORTAYLI, İlber. "Tiyatroda Tarihi Oyunlar Üzerinde Siyasal Bir Analiz Denemesi." A.Ü. Dergiler Veritabanı (2010): 217- 232. Web. 22 Mart 2013.
• PISCATOR, Erwin. Politik Tiyatro. Çev. Mustafa Ünlü ve Suavi Güney. İstanbul: Agora, 2010.
• SAN, İnci. “Tiyatro ve Halk Eğitimi.” A.Ü. Dergiler Veritabanı (2012): 138-170. Web. 02 Nis. 2013.
• ŞEN, Semra. "Atatürk, Cumhuriyet Ve Tiyatro." Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi 1 (1999): 23-30.
• TEZUÇAN, Deniz. Türk Tiyatrosunun Gelişimine Kültür Politikalarının Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, 2006.
• YÜKSEL, Ayşegül. Haldun Taner Tiyatrosu. Ankara: Bilgi, 1986.