FURUG FERRUHZÂD'IN “KÂBUS” ÖYKÜSÜ ÜZERİNE METİNDİLBİLİMSEL BİR ÇÖZÜMLEME

Yıl 2016, Cilt: 56 Sayı: 2, 160 - 199, 01.01.2016

Gülşen Torusdağ Soner İşimtekin

Öz

Yirminci yüzyılda çağdaş İran edebiyatının önde gelen entelektüel ve edebiyatçılarından Furug Ferruhzâd 1935-1967 şairlik yönüyle bilinse de yazarlık, ressamlık, oyunculuk ve yönetmenlikte de başarılı yapıtlar üretmiştir. Şiirde kendine has ekolüyle yazmış olduğu eserleriyle dünyaca ün kazanan Ferruhzâd sınırlı sayıda da olsa kısa öyküler kaleme almıştır. Yazarın kısa öykülerinden Kâbus bir durum öyküsüdür. Durum öyküsü, sıradan insanların yaşamından bir kesit sunar. Konusu günlük yaşamın içinden gelişi güzel seçilip büyük bir olay üzerine kurulmadığı gibi mekân üzerinde de fazla durulmaz. Genellikle öyküde bitmemişlik hissi uyandırılırken serim, düğüm, çözüm gibi bölümlerin kesin çizgilerle belirlenmemesi de Çehov tarzı olarak bilinen durum öyküsünün özelliklerindendir. Bu çalışmada, Kâbus öyküsü metindilbilimsel bir analiz çerçevesinde okunmaya çalışılacaktır. Klasik metin incelemelerinden farklı olarak, metnin yüzeyinde yer alan ögelerden hareketle derininde ortaya çıkan anlamsal yapılara ulaşma yöntemi olan metindilbilim, çağdaş dilbilim araştırmalarında tümce boyutu aşılarak gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda ortaya çıkmıştır. 1970'lerden bu yana dilbilimin ayrı bir dalı olarak çalışan metindilbilime dayalı bir çözümlemede metin içindeki tümceler birbirinden bağımsız unsurlar olarak değil, aralarındaki yapısal ve anlamsal bağlantılar ile bir bütün olarak ele alınmaya başlanmıştır. Bu anlayışla metne yaklaşan metindilbilim, türü ne olursa olsun her türlü dil olgusunu metin yapan ölçüt ve kuralları belirler. Genelde metne, özelde yazınsal metne ve bu metinlerin anlam çerçevelerine ulaşma yöntemi olan metindilbilim, metinlerin türlerine göre yapısal ve işlevsel özelliklerini kullanıldıkları bağlam içerisinde ele alır. Bu bağlamda Kâbus öyküsü metinselliğin temel ölçütlerinden metnin yüzey yapısıyla ilgili bağlaşıklık ve derin yapısıyla ilgili bağdaşıklık unsurlarından hareketle, metinden verilen örneklerle incelenerek çözümlenmeye çalışılacak, Türkiye'de, Fars Dili ve Edebiyatı araştırmacıları için faydalı olacağı düşünülen bir metindilbilimsel çözümleme örneği oluşturulacaktır. Bu yönüyle, çalışmanın Türkiye'de Farsça bir kısa öykü üzerine yapılan ilk metindilbilimsel analiz örneği olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Furug Ferruhzâd, Metindilbilim, Bağlaşıklık, Bağdaşıklık, Kısa Öykü

A TEXTLINGUISTIC ANALYSIS ON FURUG FERRUHZÂD'S STORY KÂBUS

Öz

In the twentieth century, although Furug Ferruhzâd 1935 -1967 who is one of the leading intellectuals and literary women of the contemporary Iranian literature is known as a poet, she produced also successful works on writing, painting, acting and directing. Ferruhzâd who gained worldwide fame by the works she penned with her own style, wrote short stories in a limited number. Kâbus from the short stories of the writer is determined as a case story. Case story presents a section from the life of the ordinary people. Its subject is chosen randomly from the daily life and is not formed from a big event and the place is not focused on. In general the feeling of incompleteness is awaken in the story and the indetermination of the sections such as introduction, development and conclusion by distinctive lines is a characteristic of the case story that is also known as Chekhov style. In this study, the story Kâbus will be tried to read in the frame of a textlinguistic analysis. The textlinguistics that is different from the classical text study is an access method to the semantic layers occurred in the deep structures of the text by means of the surface structure elements and it occurred as a result of the researches realized by going beyond sentence in the contemporary linguistic studies. Since 1970's in an analysis based on the textlinguistics as a separate branch of the linguistics, the sentences in the text have begun to be addressed not as independent elements from each other but as a whole having the structural and semantic connections between them. Approaching to the text by this understanding the textlinguistics determines the standards and rules that make text any language phenomenon. The textlinguistics that is an access method in general to text and in private to literary text and their semantic frame works approaches to the structural and functional features of the texts according to their types and context in which they are used. In this context, the story Kâbus will be tried to analyze by means of the cohesive elements related to the surface structure and coherent elements to the deep structure that are the main standards of the textlinguistics by the examples from the text and a sample of textlinguistic analysis that is envisioned as a helpful study for the researchers of the Persian Language and Literature in Turkey will be realized. This study is believed to be the rst textlinguistic analysis sample formed on a Persian short story in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Forugh Farrokhzad, Textlinguistic, Cohesion, Coherence, Short Story

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Haluk. “İzlek.” Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011. 1240.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2000.
• Aydın, İlker ve Gülşen Torusdağ. “Türkçe Öğretimi Çerçevesinde Yazınsal Bir Metin Çözümleme Örneği Olarak Refik Halit Karay’ın Garip Bir Hediye’si.” Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 3/4 (2014): 109-134.
• Bates, Herbert Ernest. Yazınsal Bir Tür Olarak Kısa Öykü. Çev. Gökçen Ezber. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2001.
• Beaugrande, Robert Alain de, ve Wolfrang Ulrich Dressler. Introduction to Text Linguistics. London and New York: Longman, 1981.
• Coşkun, Eyyüp. İlköğretim Öğrencilerinin Öyküleyici Anlatımlarında Bağdaşıklık, Tutarlılık ve Metin Elementleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Türkçe Öğretmenliği Bilim Dalı. Ankara: 2005.
• Çetişli, İsmail. Edebi Akımlar. Ankara: Akçağ, 2014.
• Değirmençay, Veyis. Farsça Edatlar ve Bağlaçlar Sözlüğü. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Matbaası, 2003.
• Demircan, Ömer. “‘Öyküsü-Devrik’ Tümce.” Türk Dili Dergisi 19.112 (2006): 17-21.
• Dijk, Teun A. van ve Walter Kintsch. Strategies of Discourse Comprehension. Orlando, Florida: Academic Press, Inc.,1983.
• Dilidüzgün, Şükran. Türkçe Öğretiminde Metindilbilimsel Bağlamda Uygulamalı Bir Yaklaşım. (Yayımlanmamış Doktora Tezi.) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı. İstanbul: 2008.
• Durak, Mustafa. “İzlek Kavramı ve M.Taner’de Şiir Dili ve Ağıt Dili.” Akatalpa 4 (15 Mart 2001): 1-9.
• “Edebi-Metinlerde-Zaman.” Weblopedi, Sanal Ansiklopedi. Web. 22. Mart. 2014.
• Erden, Aysu. Kısa Öykü ve Dilbilimsel Eleştiri. Ankara: Bizim Büro, 2010.
• Erkman Akerson, Fatma. Dile Genel Bir Bakış. İstanbul: Multilingual, 2007.
• Günay, Doğan. Dil ve İletişim. İstanbul: Multilingual, 2004. --. Metin Bilgisi. İstanbul: Multilingual, 2007.
• Halliday, Micheal Alexander Kirkwood veRuqaiya Hasan. Cohesion in English. London: Longman, 1976.
• Karahan, Leyla. Türkçede Sözdizimi. Ankara: Akçağ, 2010.
• Kıran, Zeynel ve Ayşe Eziler Kıran. Yazınsal Okuma Süreçleri. Ankara: Seçkin, 2007.
• Moran, Berna. Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim, 2002.
• Murâdî Kûçî, Şehnâz. Şinâhtnâme-i Furûg Ferruhzâd. Tahran: Neşr-i Katre, 1379.
• Sebzecioğlu, Turgay ve Sibel Ekdi. “Orhon Türkçesinde Türkçenin Temel Söz Sırasının Evrimine Kanıt Bir Geçiş Dönemi Yapısı: Adılsıl Devriklik.” JASSS Summer I (2016): 343-360.
• Şenöz Ayata, Canan. Almanca ve Türkçede Metin Türü Olarak Yazın Eleştirisi. İstanbul: Mavibulut, 2003. --. Metindilbilim ve Türkçe. İstanbul: Multilingual, 2005.
• Todorov, Tzvetan. Yazın Kuramı. Çev. Mehmet Rifat ve Sema Rifat. İstanbul: Yapı Kredi, 2010.
• Uğur, Nizamettin. Metindilbilgisi (Ders Notları). Ankara: 2013. Web. 09 Ekim 2016.
• Uzun Subaşı, Leyla. Orhon Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı. Ankara: Simurg, Yağcıoğlu, Semiramis. “Gazete Köşe Yazılarında Eşdizimsel Örüntüleme ve İdeoloji.” Dilbilim Araştırmaları Dergisi(1999): 55-64.
• Yıldırım, Nimet. Farsça Cümle Bilgisi. Erzurum: Fenomen, 2005.
• Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual, 2002.