AZERBAYCAN'DA MİLLİ DİRENİŞ 1917-1930

Yıl 2017, Cilt: 57 Sayı: 2, 776 - 795, 01.01.2017

Vugar Akifoğlu

Öz

Bu araştırmada, Lenin-Stalin döneminde yapılan politik değişikliklerin Azerbaycan Türkleri ve tarihi üzerinde oluşturduğu etkiler incelenmiştir. Çarlık Rusya'sının son yılları ve Sovyetler Birliği'nin kuruluş sürecinde Azerbaycan Türklerinin sosyal, siyasi ve iktisadi hayatlarında birtakım değişiklikler gerçekleşmiştir. Azerbaycan Türklerinin bu değişimlere karşı verdikleri mücadele bu yazımızda değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, Sovyetler Birliği'nin kurulması, Azerbaycan'da Musavatçılar ile Bolşevikler arasında soğuk bir savaşı başlattığı gibi ciddi bir rekabeti de beraberinde getiriyordu. Özellikle Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde çalışmış olan üst düzey yöneticilerinin Stalin tarafından Bakü'ye atanan yöneticiler tarafından takibata alınması, Sovyetler Birliği Dönemi'nin en önemli siyasi problemlerinden biri idi. Lenin'in 1924 yılında ölümü üzerine yönetimi devralan Stalin, Panslavizm düşüncesi ile doğuya yöneldi. Stalin'in Azerbaycan'da uyguladığı baskıcı politikalar sonucu yüzlerce yerli halk Musavat yanlısı gösterilerek sürgüne gönderildi veya öldürüldü. Azerbaycan'da, Sovyetler Birliği ve bağımsızlık dönemlerinin etkisiyle ortaya çıkan yeni tarih anlayışı, farklı kirlerle şekillenen yeni tartışma platformları oluşturmaya başladı. Bu çalışmayla Azerbaycan Devlet Arşivi ile Sovyetler Birliğine ait kitap, makale ve belgelerin incelenerek dönemin siyasi haritasının günümüze olan yansımaları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Himmet, Musavat, Azerbaycan, Sovyetler Birliği, Çarlık Rusya, Stalin, Lenin

NATIONAL RESISTANCE IN AZERBAIJAN 1917-1930

Öz

This research examines the effects of the political changes made during the Lenin-Stalin era on Azerbaijani Turks and their history. During the last years of Tsarist Russia and the establishment of the Soviet Union, some changes have taken place in the social, political and economic life of the Azerbaijani Turks. Thus, this essay aims to evaluate the struggle of the Azerbaijani Turks against these movements. Thus, the establishment of the Soviet Union brought with it serious competition in Azerbaijan as it started a cold war between Musavats and the Bolsheviks. Especially the senior managers who had worked in the period of Azerbaijan Democratic Republic were taken back by the managers who were appointed to Baku by Stalin, and these appointed administrators watched over the former executives, a situation which was considered a big political problem. Stalin, who took power over Lenin's death in 1924, headed east with the idea of Panslavism. Stalin's repressive policies in Azerbaijan resulted in the exile or execution of hundreds of indigenous peoples. With the new understanding of history emerging in the Soviet Union and independence period in Azerbaijan, new discussion platforms shaped by new ideas have begun to be created. In this work, the political developments in Azerbaijan and the Soviet Union have been revealed in the light of articles, books, and documents in Azerbaijan State Archives.

Anahtar Kelimeler

Himmet, Musavat, Azerbaijan, Soviet Union, Tsarist Russia, Stalin, Lenin

Kaynakça

• Akhundov, Fuat. ‘‘Democratic Republic of Azerbaijan, Chronology of Major Events (1918-1920).’’ Azerbaijan International 6.1 (Bahar 1998): 62-71.
• Alisa, Nicat. Melekler ve İblisler (Tarihi, Siyasi Roman 1918-1920). Bakı: Adiloğlu, 2007.
• --. “Stalinizmin Umumi Gurbanları.” Argumenti Fark Dergisi 5.22 (Noyabr 1989): 22-24.
• Aliyev, Ali. “Fenomenler Fenomenler Fenomenler ” Molla Nasreddin Dergisi 1 (1928): 13-18.
• Aras, Osman Nuri. Rusya’da Tıkanan Sosyo-Ekonomik Değişim Dalgası. Baku: Qafqaz Üniversitesi, 2000.
• Asadullayev, Şemsi. Rus Sovet Edebiyyatı Traihi. Bakı: Maarif Neşriyyatı, 1976.
• Bagirov, Mir Cafer.Bolşevik Müteşekkilliyi ve İntizamı Uğrunda. Bakı: Azerneşr, 1942.
• --.Gençlerin Lenin - Stalin Terbiyesi Uğrundaki Mübarezede Azerbaycan Komsomolunun Vezifeleri Hakkında. Bakı: Azerfırgeneşr, 1936.
• Bünyadov, Ziya. Gırmızı Terror. Bakı: Azerbaycan Devlet Neşriyyatı, 1993.
• Cevadov, Cavid. Azerbaycanda Heyriyyecilik Hereketi, Bakı, Azerneşr, 1999.
• Devlet, Nadir. Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905–1917). Ankara, Türk Tarih Kurumu, 1999.
• --. ‘‘Sovyetler Birliğindeki Türkleri Ruslaştırmada Yeni Adımlar.’’, Türk Dünyası Araştırmaları 28 (1983): 1-5.
• Diyanet İslam Ansiklopedisi. Cilt 37. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1988.
• Eliyev, Mirze Bağır. Kanlı Günlerimiz 1918-1920 Nahçıvan. Bakı: Azerneşr, 1993.
• Esedov, Firudin. Çarizimi Azerbaycana Getirenler. Bakı: Azerneşr, 1993.
• Gömeç, Yağmur Saadettin. Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi. Ankara: Akçağ, 2015.
• Hasanli, Cemil. SSRİ-Türkiye: Soyug Muharibenin Sınag Meydanı. Bakı: Adiloğlu Neşriyyatı, 2005.
• Hesenov, Heyder İlgaroğlu. Azerbaycan’da Marksizim-Leninzim İdealarının Yayılmasında Hümmet Bolşevik Teşkilatının Fealiyeti (1904-1920)-çi İller. Bakı: Azerneşr, 1986.
• Heyderov, Qurban Hasanoğlu. Azerbaycan Senayesinde Kütlevi Sosializm Yarışının Başlanması Tarixinden, Azerbaycanın İqtisadi Tarixinin Aktual Problemleri, Baku: Elm Neşriyyatı, 1978.
• Hüseyinov, Ramil. Azerbaycanda İngilabi Harekat. Bakı: Azerneşr, 1928.
• -- “Kolhozcu Yoldaşlara Cavap.” Pravda Gazetesi 3 Nisan 1930. 7.
• İbrahimov, Ziya. Sosyalist İngilabı Ugrunda Azerbaycan Zehmetkeşlerinin Mübarizesi (1917-1918). Bakı: Azerneşr, 1957.
• İpek, Cemil Doğaç. “Güney Azerbaycan Türklerinde Kimlik Sorunu.” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 12.1 (Yaz 2012): 267-272.
• Kamrani, Saleh. “Why ‘South Azerbaijan’ Matters.” Turkish Policy Quartely 8. 4 (Kış 2009/2010): 147-153.
• Kolendic, Anton. Stalin’in Ölümünden Beriya’nın İdamına Kadar Kremlin’de İktidar Mücadelesi. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları, 1994.
• Kurat, Akdes Nimet. Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1999.
• Küçük, Yalçın. Sovyetler Birliğinde Sosyalizmin Kuruluşu (1925 – 1940). İstanbul: Haziran, 1987.
• Mammadov, Fazil. Mir Cafer Abbasoğlu Bağırov. Bakı: Nurlan, 2007.
• Mammadov, Adıgözel. Baş Tutmamış Çevriliş. Bakı: El-ALliance, 2003.
• --. Siyasilerin Psikoloji Portretleri. Bakı: Araz, 2008.
• Mecidov, İlkin. Sovyetler Birliği Öncesinde ve Sonrasında Azerbaycan’da Kapitalist Yapının Oluşum Sürecinin Karşılaştırmalı Analizi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2008.
• ‘‘Müsavatçılar.’’ Bakinskiy Raboçiy Gazetesi 30 Haziran 1918. 6.
• Paşayev, Adil. ‘’Nahçıvan Muhtariyyati Nece Yarandı.” Azerbaycan Gazetsei 25 Sentyabr 1999.
• Pierce, Austin Richard. Russian Central Asia 1867–1917. Berkeley and Los Angeles: University of California Press, 1960.
• Rüstemov, Asif ve Memmed Emin Resulzade. Azerbaycan Cümhuriyyeti. Bakı: Elm, 1990.
• Saray, Mehmet. “Çarlık ve Sovyet Döneminde Rusların Türkler Hakkındaki Görüşleri ve Siyasetleri.” Avrasya Etüdleri 1(1994): 65-68.
• Sarıahmetoğlu, Nesrin. Azeri-Ermeni İlişkileri (1905-1920). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2006.
• “Sosializimin Düşmenlerinin Külünü Göye Sovurmalı.” Pravda Gazetesi 19 Avgust, 1936. 4.
• Swietochowski, Tadeusz. Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920. İstanbul: Bağlam, 1988.
• Türkoğlu, İsmail. Rusya Türkleri Arasındaki Yenileşme Hareketinin Öncülerinden Rızaeddin Fahreddin. İstanbul: Ötüken, 2000.
• Yeşilot, Okan. Tagiyev. İstanbul: Kaknüs, 2004.
• Yüksel, İbrahim. Azerbaycan’da Fikir Hayatı ve Basın. Baku: Zakafkaziya, 1931.
• Zalyaev, Ramil. 1923 ile 1929 Yılları Arasında Sovyetler Birliği'nin Türkiye'ye Karşı Tutumu. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2002.
• Zeynaloğlu, Cahangir. Azerbaycan Tarihi. İstanbul: Müellim Neşriyyatı, 1924.
• “XXVII Baku Şeher Parti Konferansı.” Kommunist Gazetesi 5 Ağustos 1950. 7.