CUMHURİYET DÖNEMİ İLK TÜRKÇE-FARSÇA SÖZLÜĞÜ FERHENG-İ MURTAZA ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2017, Cilt: 57 Sayı: 2, 921 - 935, 01.01.2017

Can Kaygın

Öz

Sözlükler, genel tanımıyla, bir dildeki bütün sözcükleri veya bilim, spor, sanat, tıp gibi özellikli alanlarda kullanılan terim, sözcük ya da deyimlerin anlamlarını açıklamak amacıyla yazılan referans kaynaklarıdır. Tek dilli ya da çok dilli olabilen sözlükler, bir dilin sahip olduğu sözvarlığını, söyleniş ve yazılış biçimleriyle birlikte vermektedirler. Bir kelimenin kökünü esas alarak bu kelimenin ait olduğu dilin diğer unsurlarıyla oluşturduğu sözleri ve anlamlarını, farklı kullanışlarını, alfabetik sırayla göstermektedir. Bu bağlamda, çalışmamızda Cumhuriyet döneminde kaleme alınan ilk Türkçe – Farsça sözlük olması bakımından önem taşıyan, Murtaza Elker'in hazırladığı Ferheng-i Murtaza başlıklı sözlük üzerine bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Bir giriş ve iki bölümden oluşan makalenin giriş bölümünde sözlüğün tanımı yapılmış olup ilk Farsça sözlük çalışmaları, ilk Türkçe sözlük çalışmaları ve Türkçe-Farsça sözlükler hakkında bilgi verilmektedir. Birinci bölümde Murtaza Elker'in hayatı ve edebî kişiliği, ikinci bölümde ise Ferheng-i Murtaza'nın hazırlanma sebebi, bu sözlüğün hazırlanırken kullanılan yöntemi ve Ferheng-i Murtaza'ya ait dil özelliklerine değinilmiş, sonuç bölümünde ise bu sözlük hakkında bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sözlük, Türkçe, Farsça, Türkçe- Farsça Sözlük, Murtaza Elker

AN EVALUATION ON FERHENG-İ MURTAZA, THE FIRST TURKISH-PERSIAN DICTIONARY OF THE REPUBLICAN PERIOD

Öz

Dictionaries are generally dened as the reference sources to describe all the words in a language or the meanings of terms, words or phrases used in specic elds such as science, sports, art, medicine. Dictionaries, which can be monolingual or multilingual, give the vocabulary of a language in both spoken and written forms. Taking the root of a word as a foundation, dictionaries, show the associated words and meanings of different uses of a word in alphabetical order. In this context, this study evaluates Ferheng-i Murtaza compiled by Murtaza Elker, a work that gains its importance from being the rst Turkish - Persian dictionary to be compiled in the Republican period. This article contains an introduction and two main chapters: in the introduction part the denition of a dictionary is discussed, and information is given on early Persian and early Turkish dictionary manuscripts, and Turkish–Persian dictionaries. The rst chapter is about Murtaza Elker's life and literature. The second chapter is about the compiling process employed by Ferheng-i Murtaza, covering the method of compiling, linguistic structure and the aim of compiling such a dictionary. The concluding section aims to offer an analysis in the light of research undertaken for this article.

Anahtar Kelimeler

Dictionary, Turkish, Persian, Turkish- Persian Dictionary, Murtaza Elker

Kaynakça

• Akçay, Yusuf. “Doğuda ve Batıda Sözlükçülüğün Gelişimi ve Osmanlı Dönemi Sözlük Metinlerine Genel Bir Bakış.” Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 4 (2001): 281-333.
• Ateş, Ahmed. İstanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1968.
• Caferoğlu, Ahmet. Türk Dili Tarihi. c. II. İstanbul: Alfa, 2001.
• Derman, Uğur. “Unutulan Bir Mevlevî: Ressam Murtaza Elker (1874-1969).” X. Milli Mevlana Kongresi Tebliğler. C. II (2003): 41-53
• Durmuş, İsmail. “Sözlük”. İslam Ansiklopedisi. C. 37. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2009. 398-401.
• Halloran, John Alan. Sumerian Lexicon. Los Angeles: Lologram Publishing, 2006.
• İbnün-Nedîm. El-Fihrist. Beyrut: Darü’l-Ma’rife, hş. 1398/1978
• Kâşânî, Muhammed Kasım b. Muhammed. Mecma’ul-Furs. Haz. Muhammed Debîr-i Siyâkî, Ali Ekber-i İlmî. Tahran hş. 1338/1959.
• Korkmaz, Zeynep. Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2007.
• Mütercim Âsım Efendi. Burhan-ı Katı. Çev. Mürsel Öztürk ve Derya Örs. İstanbul: Türk Dil Kurumu, 2009.
• Nahcivânî, Muhammed bin Hinduşâh. Sıhâhu’l-Furs. Haz. Abdulali Tâ’etî. Tahran İntişârât-i Bongâh-i Tercome ve Neşr-i Kitâb: hş.1355/1976.
• Öz, Yusuf. Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2010.
• Tûsî, Ebu Mansur Ali bin Ahmet Esedî. Lügat-i Furs. Haz. Abbas İkbal. Tahran Çâphâne-i Meclis: hş. 1319/1940.
• Yavuz, Galip. “Sözlükbilim ve Arapça Sözlük Çalışmalarına Tarihsel Bir Yaklaşım.” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2002): 113-121.