BODRUM SUALTI ARKEOLOJİ MÜZESİ'NDEN ANADOLU TİPİ METAL BİR ÇEKİÇ BALTA IŞIĞINDA BU TİPİN GELİŞİMİ, ÜRETİMİ VE SEMBOLİK ANLAMI ÜZERİNE BAZI DÜŞÜNCELER

Yıl 2019, Cilt: 59 Sayı: 1, 70 - 99, 01.01.2019

Hakkı Levent Keskin

Öz

Anadolu'da Erken Tunç Çağında çok sayıda örnek ve farklı tiplerle temsil edilen sap delikli baltalar bu dönem metal silah endüstrisinin en önemli gruplarından birini oluşturmakta ve gerek kronolojik gerekse bölgelerarası ilişkiler açısından önemli veriler sunmaktadır. Bodrum Sualtı Arkeoloji Müzesi'nde bulunan ve daha önce yayınlanmamış bir çekiç balta, sap delikli metal baltaların özel bir tipini temsil etmektedir. Bu çalışma, Bodrum örneğinden hareketle bu tipin köken ve gelişim çizgisini ortaya koymak yanında olası üretim teknikleri ve kullanım biçimlerine yönelik soruları da cevaplamayı amaçlamaktadır. Benzer örneklerin bir bütün halinde değerlendirilmesi, bu tipin Batı Anadolu'ya özgü bir form olarak MÖ 3. Binyılın ortalarından sonra geliştiğini ve kısmen diğer bölgelere de yayıldığını net bir şekilde ortaya koymaktadır. Kimi örneklerin sağlam kontekstlerinden elde edilen bilgiler de bu tip eserlerin, toplumda belirli bir statüdeki bireylerin sahip oldukları güç ve iktidarın bir yansıması olarak sembolik anlamlara sahip olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Batı Anadolu, Erken Tunç Çağı, Metal Silah, Sap Delikli Balta, Çekiç Balta

AN ANATOLIAN TYPE METAL HAMMER-AXE FROM BODRUM MUSEUM OF UNDERWATER ARCHAEOLOGY AND SOME REMARKS ON THE DEVELOPMENT, PRODUCTION AND SYMBOLIC VALUE OF THIS TYPE

Öz

The shaft-hole axes represent one of the most important groups of metal weapon industry during the Anatolian Early Bronze Age. While they appear as numerous examples in various forms at different regions, they provide important information in terms of chronological issues and regional interactions. An unpublished hammer-axe located at the Bodrum Museum of Underwater Archaeology represents a distinct form of shaft-hole metal axes. In consideration of the Bodrum example, this study aims to reveal the origin and the development scheme of this particular type, and also tries to answer some questions regarding their production techniques and the ways of usage. The examination of similar examples as a whole group clearly shows that this form was developed as a unique west Anatolian type after the midst of the 3rd millennium BC and to a certain extent, spread to other regions. The contextual information gathered from some well stratified examples also reveal that these artifacts had symbolic meanings as a reflection of power and rulership of the individuals with a certain status in the society.

Anahtar Kelimeler

Western Anatolia, Early Bronze Age, Metal Weapon, Shaft-hole Axe, Hammer-axe

Kaynakça

• Anlağan, Çetin, and Önder Bilgi. Sadberk Hanım Müzesi: Protohistorik Çağ Silahları. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı, 1989.
• Avilova, Ludmila I. “Бронзовые Топоры Из Поселения Телль Юнаците И Проблема Отдаленных Контактов В Балкано-АнатолийСком Регионе.” Связи и взаимоотношения культур бронзового века Циркумпонтийского региона: новые данные и материалы. Тезисы докладов круглого стола. Ed. А. Н. Гей. Москва: Институт археологии РАН, 2018. 5-6.
• Avilova, Ludmila I. and Tatyana. N. Mishina. “Металлические изделия Телля Юнаците. Эпоха раннейбронзы.” Древние культуры Юго-Восточной Европы и Западной Азии. Сб. к 90-летию со дня рождения и памяти Н.Я. Мерперта. Ed. P. M. Мерперта. Москва: Институт археологии РАН, 2014. 181-191.
• Bernabò-Brea, Luigi. Poliochni I, Città Preistorica Nell'isola Di Lemnos. Roma: Bretschneider, 1964.
• ---. Poliochni II, Città Preistorica Nell'isola Di Lemnos. Roma: Bretschneider, 1976. Bilgi, Önder. Anadolu Dökümün Beşiği. İstanbul: Döktaş, 2004.
• ---. “Distinguished Burials Of The Early Bronze Age Graveyard at İkiztepe In Turkey.” Anadolu Araştırmaları 18.2 (2005): 15-113.
• Bittel, Kurt. “Ein Gräberfeld der Yortan-Kultur bei Babaköy.” Archiv für Orientforschung 13 (1939): 1-31.
• Boroffka, Nikolaus. “Simple Technology: Casting Moulds for Axe-adzes.” Metals and Societies. Studies in honour of Barbara S. Ottoway. Ed. Tobias L. Kienlin and Ben W. Roberts. Bonn: Verlag Dr. Rudolph Habelt Gmbh, 2009. 246-257.
• Boysal, Yusuf. “Lagina Kazıları.” VIII. Türk Tarih Kongresi, I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1979. 389-390.
• Branigan, Keith. Aegean Metalwork of the Early and Middle Bronze Age. Oxford: Clarendon Press, 1974.
• Chernykh, Evgeny N., Ludmila N. Avilova and Lubov B. Orlovskaya. “Metallurgy of the Circumpontic Area: From Unity to Disintegration.” Anatolian Metal II. Ed.
• Ünsal Yalçın. Bochum: Veröffentlichungen aus dem Deutschen BergbauMuseum, 2002. 83-100.
• Collignon, Maxime. “Note sur les fouilles de M. Paul Gaudin dans la nécropole de Yortan, en Mysie.” Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres 45.6 (1901): 810-817.
• Çetin, Cengiz. “Isparta Müzesine Ait Bir Grup Tunç Silah Hakkında Değerlendirme.” Olba XXIII (2015): 111-151.
• Davey, Christopher. “The Metalworkers’ Tools from Tell Edh Dhiba’i.” Bulletin of the Institute of Archaeology, University of London 20 (1983): 169-185.
• De Jesus Prentiss. S. The Development of Prehistoric Mining and Metallurgy in Anatolia. Oxford: British Archaeological Reports, 1980.
• Deshayes, Jean. Les Outils De Bronze, De L'indus Au Danube: IVe Au IIe Millénaire. Paris: P. Geuthner, 1960.
• Di Nocera, Gian Maria. “Metals and Metallurgy. Their Place In The Arslantepe Society Between The End Of The 4th And Beginning Of The 3rd Millennium BC.” Economic Centralisation in Formative States. The Archaeological Reconstruction of the Economic System in 4th Millennium Arslantepe. Ed.
• Marcella Frangipane. Roma: Sapienza Università di Roma, Dipartimento di Scienze Storiche Archeologiche e Antropologiche dell’Antichità, 2010. 255-274.
• Emre, Kutlu. “The Early Bronze Age at Maşat Höyük. Seasons 1980-1984.” Essays on Ancient Anatolia and Syria in the Second and Third Millennium B.C. Ed. Takahito Mikasa. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 1996. 1-68.
• Erdal, Yılmaz S. “Bakla Tepe Erken Tunç Çağı II Mezarlığından Bir Trepanasyon.” Hayat Erkanal’a Armağan. Kültürlerin Yansıması. Ed. Armağan Öktü-Erkanal et al. İstanbul: Homer Kitabevi, 2006. 337-344.
• Erkanal, Hayat and Turhan Özkan. “Baklatepe Höyüğü Kazı Çalışmaları.” Tahtalı Barajı Kurtarma Kazısı Projesi. Ed. Turhan Özkan and Hayat Erkanal. İzmir: İzmir Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü, 1999. 12-41.
• Fidan, Erkan. “Küllüoba İlk Tunç Çağı Metal Eser Kalıpları.” Türkiye Arkeolojisinde Metal: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar. Ed. Pelin Ayter, Şahinde Demirci and Ay Melek Özer. Ankara: ODTÜ Arkeometri Anabilim Dalı, 2013. 249-259.
• Fidan, Erkan et al. “Afyon Arkeoloji Müzesi’nden Tunç Çağlarına Tarihlenen Bir Grup Metal Eser.” Colloquium Anatolicum 16 (2017): 55-70.
• Georgakopoulou, Myrto. “Metal artefacts and metallurgy.” The Settlement at Dhaskalio. The sanctuary on Keros and the origins of Aegean ritual practice: the excavations of 2006–2008, Volume I. Ed. Colin Renfrew, Olga Philaniotou, Neil Brodie, Giorgos Gavalas and Michael J. Boyd. Cambridge: McDonald Institute for Archaeological Research, 2013. 667-692.
• Gernez, Guillame. L’armement en métal au Proche et Moyen-Orient: Des origines à 1750 av. J.-C. Unpublished Dissertation. Paris: Sciences de l’Homme et Société. Université Panthéon-Sorbonne-Paris, 2007.
• Gimbutas, Maria. The civilization of the Goddess: The World of Old Europe. San Fransisco: Harper, 1991.
• Govedarica, Blagoje. “Zur Typologie und Chronologie der Hammeräxte vom Typ Pločnik.” Lux Orientis. Archäologie zwischen Asien und Europa, Festschrift für Harald Hauptmann. Ed. Rainer Michael Boehmer and Joseph Maran. Rahden: Verlag Marie Leidorf, 2001. 153-164.
• Gresky, Julia et al. “New Cases of Trepanations from the 5th to 3rd Millennia BC in Southern Russia in the Context of Previous Research: Possible Evidence for a Ritually Motivated Tradition of Cranial Surgery?.” American Journal of Physical Anthropology 160 (2016): 665-682.
• Hansen, Svend. “Metal in South-Eastern and Central Europe between 4500 and 2900 BCE.” Anatolian Metal V. Ed. Ünsal Yalçın. Bochum: Veröffentlichungen aus dem Deutschen Bergbau-Museum, 2011. 137-149.
• Hauptmann, Harald. “Die Grabungen auf dem Norşuntepe 1973.” Keban Projesi 1973 Çalışmaları. Ed. Sevim Pekman. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi, 1979. 61-78.
• ---. “Norşuntepe Kazıları.” Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları. Ed. Sevim Pekman. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi, 1982. 15-40.
• Heeb, Julia. Copper shaft-hole axes and early metallurgy in south-eastern Europe: an integrated approach. Unpublished Dissertation. Exeter: University of Exeter, 2011.
• Helwing, Barbara. “Early Complexity in Highland Iran: recent archaeological research into the Chalcolithic of Iran.” TÜBA-Ar 8 (2005): 39-60.
• Kâmil, Turhan. Yortan Cemetery in the Early Bronze Age of Western Anatolia. Oxford: British Archaeological Reports:, 1982.
• Keskin, H. Levent. “M.Ö. III. Binyılın Sonuna Kadar İzmir Bölgesi Maden İşçiliği.” III. Ulusal Arkeolojik Araştırmalar Sempozyumu, Anadolu / Anatolia Ek Dizi No.1. Ed. Zeynep Çizmeli-Öğün, Tunç Sipahi and Levent Keskin, Ankara: Ankara Üniversitesi, 2004. 141-155.
• ---. İzmir Bölgesi Maden İşçiliği. Başlangıcından M.Ö. III. Bin Sonuna Kadar Madeni Eser Üretimi ve Ticareti. Unpublished Dissertation. Ankara: Ankara University, 2009.
• ---. “Anadolu’da Ele Geçen Halka İdoller: Tipolojik ve Kronolojik Bir Değerlendirme.” Anadolu 37 (2011): 195-222.
• Keskin, H. Levent and Mehmet Yıldız. “The Early Bronze Age in Southwest Anatolia: A Preliminary Report of the Studies on Materials from Local Museums.” The International Journal of Humanities and Social Studies 4.6 (2016): 196-204.
• Koşay, Hâmit Zübeyr. “Ahlatlıbel Hafriyatı.” Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi II (1934): 3-101.
• ---. Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı. 1937-1939’daki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1951.
• ---. Keban Projesi Pulur Kazısı 1968-1970. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi, 1976.
• Lamb, Winifred. Excavations at Thermi in Lesbos. Cambridge: The University Press, 1936.
• Lehner, Joseph W. and K. Aslıhan Yener. “Organization and Specialization of Early Mining and Metal Technologies in Anatolia.” Archaeometallurgy in Global Perspective. Ed: Benjamin W. Roberts and Christopher P. Thornton. New York: Springer, 2014. 529-557.
• Lloyd, Seton and Nuri Gökçe, “Excavations at Polatlı: A New Investigation of Second and Third Millennium Stratigraphy in Anatolia.” Anatolian Studies 1 (1951): 21-75.
• Lloyd, Seton, Fuad Safar and Henry Frankfort. “Tell Uqair: Excavations by the Iraq Government Directorate of Antiquities in 1940 and 1941.” Journal of Near Eastern Studies 2.2 (1943): 131-158.
• Maran, Joseph. “Der Depotfund von Petralona (Nordgriechenland) und der Symbolgehalt von Waffen in der ersten Hälfte des 3. Jahrtausends v. Chr.
• Zwischen Karpatenbecken und Ägäis.” Lux Orientis. Archäologie zwischen Asien und Europa, Festschrift für Harald Hauptmann. Ed. Rainer Michael Boehmer and Joseph Maran. Rahden: Verlag Marie Leidorf, 2001. 275-284.
• Massa, Michele and Vasıf Şahoğlu. “Erken Tunç Çağı’nda Batı Anadolu’da Ölü Gömme Gelenekleri.” Karşıdan Karşıya. MÖ 3. Bin’de Kiklad Adaları ve Batı Anadolu. Ed. Vasıf Şahoğlu and Peggy Sotirakopoulou. İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi, 2011. 164-171.
• Massa, Michele, Orlene McIlfatrick and Erkan Fidan. “Patterns of metal procurement, manufacture and exchange in Early Bronze Age Northwestern Anatolia: Demircihöyük and beyond.” Anatolian Studies 67 (2017): 51-83.
• McGeehan, Liritzis V. The Role and Development of Metallurgy in the Late Neolithic and Early Bronze Age of Greece. Jonsered: P. Åströms förlag, 1996.
• Milojčić, Vladimir. Samos: 1. Bonn: Rudolf Habelt, 1961.
• Moorey, Peter R. S. Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence. Winona Lake: Eisenbrauns, 1999.
• Müller-Karpe, Andreas. Altanatolisches Metallhandwerk. Neumünster: Wachholtz Verlag, 1994.
• Müller-Karpe, Michael. “Der Guss in der verlorenen Sandform in Mesopotamien.” Mitteilungen der Deutschen Orient Gesellschaft 122 (1990): 173-192.
• ---. “Zur Metallverwendung im Mesopotamien des 4. und 3. Jahrtausends.” Anatolian Metal II. Ed. Ünsal Yalçın. Bochum: Veröffentlichungen aus dem Deutschen Bergbau-Museum, 2002. 137-148.
• Özgüç, Tahsin. Maşat Höyük Kazıları ve Çevresindeki Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1978.
• ---. Kültepe-Kaniş II. Eski Yakındoğu’nun Ticaret Merkezinde Yeni Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1986.
• Pendlebury, Hilda W., John D. S. Pendlebury and Mercy B. Money-Coutts. “Excavations in the Plain of Lasithi. I. The Cave of Trapeza.” The Annual of the British School at Athens 36 (1935/1936): 5-131.
• Phelps, William W., Georgios J. Varoufakis and Richard E. Jones. “Five Copper Axes from Greece.” The Annual of the British School at Athens 74 (1979): 175- 184.
• Platon, Nikolaos. Iraklion Archaäologisches Museum. Teil 1: Die Siegel der Vorpalastzeit. Gebr. Berlin: Mann Verlag, 1969.
• Przeworski, Stefan. “Die Metallindustrie Anatoliens in der Zeit von 1500 bis 700 vor Chr. Rohstuffe, Technik, Produktion.” Stefan Przeworski, Opera Selecta. Ed. Stefan Strelcyn. Instytut Historii Kultury Materialnej, Wroclaw: Polskiej Akademii Nauk, 1967. 69-351.
• Rosenstock, Eva, Silviane Scharl and Wolfram Schier. “Ex oriente lux? – Ein Diskussionsbeitrag zur Stellung der frühen Kupfermetallurgie Südosteuropas.” Von Baden Bis Troia. Ressourcennutzung, Metallurgie und Wissentransfer. Eine Jubiläumsschrift Für Ernst Pernicka. Ed. Martin Barthelheim, Barbara Horejs and Raiko Krauss. Rahden: Verlag Marie Leidorf, 2016. 59-122.
• Sazcı, Göksel. Troia Hazineleri. İstanbul: Aygaz, 2007. Schachermeyr, Fritz. Die ältesten Kulturen Griechenlands. Stuttgart: Kohlhammer, 1955.
• Schliemann, Heinrich. Ilios. Stadt und Land der Trojaner. Leipzig: Brockhaus, 1881.
• Schmidt, Hubert. Heinrich Schliemann's Sammlung Trojanischer Altertümer. Berlin: G. Reimer, 1902.
• Schmidt, Klaus. Norşuntepe: Kleinfunde II. Artefakte aus Felsgestein, Knochen und Geweih, Ton, Metall und Glas. Mainz am Rhein: Verlag Philipp von Zabern, 2002.
• Schubert, Franz. “Zu den südosteuropäischen Kupferäxten.” Germania 43:2 (1965): 274-295.
• Seeher, Jürgen. Die Bronzezietliche Nekropole von Demircihüyük-Sarıket. Tübingen: Ernst Wasmuth Verlag, 2000.
• Serdaroğlu, Ümit. “1971-1972 Hacıbayramlar Kazısı.” Anadolu 16 (1972): 77-84.
• Stronach, David B. “The Development and Diffusion of Metal Types in Early Bronze Age Anatolia.” Anatolian Studies 7 (1957): 89-125.
• Şahoğlu, Vasıf. “Early Bronze Age Cemeteries at Bakla Tepe: Changing Patterns.” Early Bronze Age Troy. Chronology, Cultural Development and Interregional Contacts. Ed. Ernst Pernicka, Sinan Ünlüsoy and Stephan W. Blum. Bonn: Verlag Dr. Rudolph Habelt Gmbh, 2016. 167-182.
• Şahoğlu, Vasıf and Peggy Sotirakopoulou. Karşıdan Karşıya. MÖ 3. Bin’de Kiklad Adaları ve Batı Anadolu. İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi, 2011.
• Talon, Françoise. Métallurgie susienne I. De la foundation de Suse au XVIIIe avant J.- C. 1 et 2. Paris: Editions de la Réunion des musées nationaux, 1987.
• Tırpan, Ahmet. “Buluntular Işığında Lagina ve Çevresinin Tarihi Süreci.” Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi 11 (1997): 71-98.
• Tripathi, Daya N. Bronzework of Mainland Greece from c. 2600 B.C. to c. 1450 B.C. Göteborg: P. Åströms förlag, 1988.
• Tül, Şükrü. Bitek Topraklar Üstünde: Aydın. İstanbul: Ege Yayınları, 2013.
• Vulpe, Alexandru. Die Äxte und Beile in Rumanien II. München: C. H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung, 1975.
• Yakar, Jak. Reflections of Ancient Anatolian Society in Archaeology. From Neolithic Village Communities to EBA Towns and Polities. İstanbul: Homer Kitabevi, 2011.
• Yalçın, Ünsal. “Ancient Metallurgy in Anatolia.” Ancient Mining in Turkey and the Eastern Mediterranean. Ed. Ünsal Yalçın, Hadi Özbal and A. Günhan Paşamehmetoğlu. Ankara: Atılım University, 2008. 15-40.
• ---. “Anfänge der Metalverwendung in Anatolien.” Anatolian Metal I. Ed. Ünsal Yalçın. Bochum: Veröffentlichungen aus dem Deutschen Bergbau-Museum, 2000. 17-30.
• Yener, K. Aslıhan, Emel Geçkinli and Hadi Özbal. “A Brief Survey of Anatolian Metallurgy Prior to 500 BC.” Archaeometry 94: The Proceedings of the 29th International Symposium on Archaeometry. Ed. Şahinde Demirci, Ay Melek Özer and Geoffrey D. Summers. Ankara: Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, 1996. 375-391.
• Yıldırım, Tayfun. “Resuloğlu Mezarlığında Ele Geçen Bir Grup Sap Delikli Balta.”
• Karadeniz’den Fırat’a Bilgi Üretimleri. Önder Bilgi’ye Armağan Yazılar. Ed. Aliye Öztan and Şevket Dönmez. Ankara: Bilgin Kültür Sanat, 2011. 457-469.
• Yıldırım, Tayfun and İsmet Ediz. “2004 Yılı Resuloğlu Mezarlık Kazısı.” Kazı Sonuçları Toplantısı 27.2 (2006): 57-64.
• Zimmermann, Thomas. “Frühmetallzeitliche Eliten Zwischen Ostägäis Und Taurusgebirge Im 3. Jahrtausend V.Chr. Versuch Einer Kritischen Bestandsaufnahme.” Aufstieg und Untergang. Zwischenbilanz Des Forschungsschwerpunktes »Studien Zu Genese und Struktur Von Eliten In VorUnd Frühgeschichtlichen Gesellschaften«. Ed. Marcus Egg and Dieter Quast. Mainz: Verlag des Römisch-Germanischen Zentralmuseums, 2009. 1-29.
• ---. “Early Bronze Age elites: A fresh look at some old and new evidence from West and Central Anatolia.” Early Bronze Age Troy. Chronology, Cultural Development and Interregional Contacts. Ed. Ernst Pernicka, Sinan Ünlüsoy and Stephan W. Blum. Bonn: Verlag Dr. Rudolph Habelt Gmbh, 2016. 277- 287.