DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE GÖRME ENGELLİLİK: ZAMAN ÇİZELGESİ

Yıl 2019, Cilt: 59 Sayı: 1, 595 - 645, 01.01.2019

Fatoş Subaşıoğlu Zeynep Zeren Atayurt Fenge

Öz

Görme engellilik, tarihte her toplumda farklı şekillerde yorumlanmış olmakla birlikte, insanın en değerli duyusunun kaybı olarak düşünülmüştür. Antik Çağ'dan itibaren görme engellilik, merak uyandıran fiziksel bir durum olarak algılanmış; Antik Çağ'da "doğaüstü güçlerin" körlüğe yol açtığına inanılmış; Orta Çağ'da ise insanın görme yetisinden mahrum bırakılması yaygın bir ceza şekli olarak uygulanmıştır. Bu çağrışımın etkisiyle de görme engellilik, toplumda olumsuz bir algı yaratmış ve görme engelli bireyler Orta Çağ Avrupası'nda toplum yaşamına tam olarak dâhil edilmemişlerdir. Rönesans Avrupası'nda da görme engellilik, bir yandan "ceza", diğer yandan ise "ruhanî içgörü"nün yansıması olarak bir "ödül" şeklinde değerlendirilmeye devam etmiştir. Bununla birlikte, artan hastalıkların çeşitli engellilik durumlarını beraberinde getirmesiyle, görme ve diğer engellilerin toplumsal açıdan görünürlüğü artmıştır. Sanayi Devrimi ile birlikte ise görme engelli bireylere yönelik toplumsal düzenlemelerin ivme kazandığı görülmektedir. Bu zaman çizelgesi, insanlık tarihi kadar eski olan engelli tarihinde dünyada ve ülkemizde engellilerin, özellikle görme engellilerin yaşamını etkileyen önemli tarihsel olayların, bireylerin, grupların, kurumların, yasal düzenlemelerin, bazı teknolojilerin kronolojik gelişim çizgisini içererek, dünyada ve Türkiye'de görme engellilerin yaşam kalitesini iyileştirme yönünde yapılan toplumsal, kültürel, siyasi, eğitimsel ve tıbbi girişimlerin tarih içindeki gelişimine olan farkındalığı artırmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Engelliler, Engellilik, Engelli Tarihi, Körler / Görme Engelliler Tarihi, Zaman Çizelgesi, Türkiye

A TIMELINE FOR VISUAL DISABILITY IN THE WORLD AND IN TURKEY

Öz

Despite the widely accepted view of blindness/visual impairment as the loss of a precious sense, the meanings attributed to this physical condition have differed in every society since the earliest periods of history. Drawing upon the scholarly studies e.g. Trentin, Wheatley, Baswell on the sociocultural resonances of blindness, it can be stated that since antiquity blindness has been met with curiosity. In ancient times it was believed that "supernatural powers" led to this situation whilst in the Middle Ages, deprivation of human sight was exercised as a common form of punishment, and therefore blindness was regarded as a marker of a delinquent disposition. Due to these restrictive associations, blindness created a generally negative perception in society and blind individuals were not fully involved in community life in medieval Europe. In Renaissance Europe, blindness continued to be regarded as a reflection of "spiritual insight" on the one hand while as a form of punishment on the other. However, with the increasing illnesses bringing about various disabilities including blindness, the blind and other disabled people began to have a certain prominence on a sociocultural level. Thus, with the Industrial Revolution, as the studies display, social improvements towards blind individuals gained momentum. This timeline includes the chronological development line of important historical events, individuals, groups, institutions, legal regulations, some technologies, that affect the lives of people with disabilities, especially the blind /visually impaired in the world and in Turkey with the aim of increasing consciousness regarding the social, cultural, political, educational, and medical initiatives taken in history towards the improvement of the quality of life of people with vision loss.

Anahtar Kelimeler

Disability, Disability History, History of Blindness, History of Blind and Visually Impaired, Timeline, Turkey

Kaynakça

• Sayılı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Yer Alan Engelli Bireylere Yönelik İbarelerin Değiştirilmesi Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Web. 2 Ocak 2019.
• A Guide To Developing Braille And Talking Book Services. Ed. Leslie L. Clark. München, New York: K. G. Saur, 1984. Web. 25 Kasım 2018.
• “Ali bin İsa kimdir? Hayatı.” Web. 27 Ocak 2019.
• Altınokta Körler Derneği. “Kurumsal Bilgiler.” Web. 27 Ocak 2019.
• Altınokta Körlere Hizmet Vakfı. Web. 27 Ocak 2019.
• American Printing House for the Blind (APH). “The History of the American Printing House for the Blind: A Chronology.” Web. 2 Ocak 2019.
• American Foundation for the Blind. “Key Dates.” Web. 2 Ocak 2019.
• Aristoteles. "Politics." Complete Works. Vol. II. Ed. Jonathan Barnes. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1984. 1986-2129. Web. 27 Aralık 2018.
• Arslan, Yusuf ve diğerleri. “Görme Engellilerin Toplumsal Hayatta Yaşadıkları Zorluklar (Batman Merkez Örneği)” Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi 4. 2 (2014): 1-14. Web. 11 Aralık 2018.
• Bahşi, Merve. “Osmanlı Devleti’nden Günümüze Engelli Eğitimi.” Web. 21 Aralık 2018.
• Bakırcı, Ramazan. “Milli Kütüphane’de Görme Engellilere Sunulan Hizmetler ve Gelişmeler.” Bilgi Dünyası 10.1 (2009):136-142. Web. 12 Aralık 2018.
• Balcı, Sezai. Osmanlı Devleti’nde Engelliler ve Engelli Eğitimi – Sağır Dilsiz ve Körler Mektebi. İstanbul: Libra Kitap, 2013. Web. 17 Aralık 2018.
• Barasch, Moshe. Blindness: The History of a Mental Image in Western Thought. New York, London: Routledge, 2001. Web. 1 Aralık 2018.
• Baswell, Christopher. "Disabling the Past." The Guardian. 1 December 2006. Web. 17 Aralık 2018.
• Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı. “Özürlülük Araştırmaları.” Web. 22 Ekim 2018.
• Belediye Kanunu. Web. 22 Ocak 2019.
• Braille Teknik. “DAISY (Digital Accessible Information System).” Web. 2 Ocak 2019.
• Büyükşehir Belediyesi Kanunu. Web. 22 Ocak 2019.
• Cardiff Institute for the Blind. “Our History.” Web. 12 Ocak 2019.
• “Celebrating 80 Years of Talking Books.” Web. 2 Ocak 2019.
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun. Web. 1 Şubat 2019.
• Çetin, Başak Işıl. “Antik Çağ’dan Sanayi Devrimi’ne Batı Dünyasında Engellilik Tarihi” Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 19. 36 – 1 (Aralık 2016):167-184. Web. 20 Aralık 2018.
• --. “Sanayi Devrimi’nden 21. Yüzyıla Batı Dünyasında Engellilik.” Sosyal Güvenlik Dergisi 7.1 (Mayıs 2017): 91-121. Web. 20 Aralık 2018.
• Çitil, Mahmut. Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar Türkiye’de Özel Eğitim (1923 – 2007). Yayımlamamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2009. Web. 3 Ocak 2019.
• Da Vinci, Leonardo. The Notebooks of Leonardo da Vinci. Ed. Jean Paul Richter. New York: Dover Publications, 1970. Web. 24 Ocak 2019.
• Dalyan, Murat Gökhan ve Ali Ünişen. “Engelli Eğitimine Alternatif Bir Bakış: Hafızlık Eğitimiyle Görme Engellilere Toplumsal Saygınlık Kazandırılması (Osmanlıdan Cumhuriyete Adıyaman’da Kör Hafızlar.” Route Educational and Social Science Journal 3.5 (December 2016): 1-14. Web. 20 Kasım 2018.
• “Description Timeline Highlights.” Web. 1 Şubat 2019.
• Devlet Memurları Kanunu. Web. 15 Şubat 2019.
• Deniz İş Kanunu. Web. 15 Şubat 2019.
• “Disability History Timeline” Web. 20 Kasım 2018.
• “Disabled or Handicapped or ??? Which Terms should be used?” Web. 20 Kasım 2018.
• “Dünyada ve Türkiye’de Özel Eğitimin Tarihçesi.” Web. 1 Şubat 2019.
• Ekran Okuyucular Raporu. Web. 15 Ocak 2019.
• Emlak Vergisi Kanunu. Web. 15 Şubat 2019.
• Encyclopedia of Disability. Ed. Gary L. Albrecht ve diğerleri. California: SAGE Publications, 2006.
• Engelliler Hakkında Kanun. Web. 15 Şubat 2019.
• Engelliler Konfederasyonu. Web. 10 Şubat 2019.
• Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun. Web. 15 Şubat 2019.
• Erdağ, Nevzat. “Türkiye’deki Engelliler İle İlgili Yapılan Düzenlemeler.” Web. 18 Ocak 2019.
• “Erik Weihenmayer: The Man Who Summited Everest – While Blind.” Web. 20 Ocak 2019.
• Erken, Belemir. “Dil Sükûtta Eller İcraatta: Osmanlı Sarayı ve Toplumunda Dilsizler.” Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015. Web. 20 Ocak 2019.
• Evrensel Hizmet Kanunu. Web. 1 Şubat 2019.
• Farrel, Gabriel. The Story of Blindness. Cambridge: Harvard University Press, 1956. Web. 2 Aralık 2019.
• Gelir Vergisi Kanunu. Web. 1 Şubat 2019.
• Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun. Web. 25 Ocak 2019.
• Goodrich, Gregory L. ve diğerleri. “The Low Vision Timeline: An Interactive History.” Visual Impairment Research 10 (2008): :67–75. Web. 20 Ekim 2018.
• Gökcan, Kemal. “Engelli Refahı ve Sosyal Mevzuat.” Web. 5 Ocak 2019.
• Gökmen, Fatma. “Türkiye’de Özürlü Haklarının Gelişimi.” Özveri Dergisi 4.2 (2007): 1085-1106. Web. 5 Kasım 2018.
• Görme Özürlüler Derneği (GÖZDER). Web. 5 Ocak 2019.
• Gümrük Kanunu. Web. 2 Şubat 2019.
• Gündüz, Mustafa. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Engelli Eğitimi Üzerine Gelişmeler.” Eğitime Bakış 10. 31 (Ekim / Kasım / Aralık 2014): 5-14. Web. 15 Aralık 2018.
• Hatlen, Phil. “Histrocal Perspectives” Foundations of Education: History and Theory of Teaching Children and Youths with Visual Impairments. Ed. M. Cay Holbrook ve Alan J. Koenig. New York: AFB Press, 2003. 1-54. Web. 23 Ekim 2018.
• Hayta, Pelin. Bir Grafik Tasarım Sorunu Olarak Görme Engellilere Yönelik Karton Ambalaj Tasarımında Estetik ve işlevsellik Algısı Üzerine Uygulamalar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul, 2015. Web. 1 Ocak 2019.
• “History of Accessible Technology.” Web. Web. 12 Kasım 2018.
• “History of Assistive Technology.” Web. Web. 12 Kasım 2018.
• “History: Technology for Visual Impairments.” Web. 12 Kasım 2018.
• “History: Twenty-Five Years of Progress in Educating Children with Disabilities Through IDEA.” Web. 20 Kasım 2018.
• “Ishihara’s Test for Colour Deficiency: 38 Plates Edition.” Web. 22 Kasım 2018.
• İl Özel İdaresi Kanunu. Web. 18 Şubat 2019.
• İlköğretim ve Eğitim Kanunu. Web. 18 Şubat 2019.
• İmar Kanunu. Web. 18 Şubat 2019.
• İş Kanunu. Web. 18 Şubat 2019.
• “John Dalton - A Visual Error.” Web. 20 Ocak 2019.
• Kalıtsal Hastalıklarla Mücadele Kanunu. Web. 18 Şubat 2019.
• Kara, Bülent. “Türkiye’de Engelli Bireylerin Yasal Hakları ve Uygulamadaki Yeri.” International Journal of Social Science 48. (Summer II 2016): 249-260. Web. 15 Aralık 2018.
• Karayolları Trafik Kanunu. Web. 10 Şubat 2019.
• Kat Mülkiyeti Kanunu. Web. 10 Şubat 2019.
• Katma Değer Vergisi Kanunu. Web. 10 Şubat 2019.
• Kiefer, Thomas Joseph. "Reason and Normative Embodiment in Plato's Republic: On the Philosophical Creation of Disability." Disability Studies Quarterly 34.1 (2014). Web. 12 Ocak 2019.
• Koestler. Frances A. “The Unseen Minority: A Social History of Blindness in the United States.” Web. 1 Aralık 2018.
• Korunmaya Muhtaç Çocuklar Hakkında Kanun. Web. 10 Şubat 2019.
• Körlere Eğitim ve Destek Derneği. Web. 19 Şubat 2019.
• Lauffer, Kimberley. “Access to U.S. Federal Government Information for People with Disabilities: An Analysis of the Legal Requirements, Interpretations, and Implications.” Citizenship and Participation in the Information Age. Ed. Marjunath Pendakur ve Roma Harris. Ontario: Garamond Press, 2002. 388- 399.
• Mesleki Eğitim Kanunu. Web. 19 Ocak 2019.
• Milli Eğitim Temel Kanunu. Web. 19 Şubat 2019.
• Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu. Web. 19 Şubat 2019.
• Nordstrom, Brian H. The History of the Education of the Blind and Deaf. Web. 20 Aralık 2018.
• Noterlik Kanunu. Web. 1 Şubat 2019.
• Willings, Carmen. “History of Braillewriters.” Web. 20 Ocak 2019.
• --. “Timeline of Visual Impairments.” Web. 2 Kasım 2018.
• Omvig, James.”History of Blindness.” Web. 2 Kasım 2018.
• Orhan, Serdar ve Kemal Gökmen Genç. “Engellilere Yönelik Ülkemizdeki Özel Eğitim Hizmet Uygulamaları ve Örnek Ülke Karşılaştırması.” Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi 15. 35/2 (Temmuz-Aralık 2015): 115-146. Web. 10 Ocak 2019.
• Özel Öğretim Kurumları Kanunu. Web. 19 Şubat 2019.
• Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. Web. 19 Şubat 2019.
• Özen, Necmi ve Rifat Günday. “II. Abdülhamid Dönemi’nde Engellilerin Eğitimi.” Eskişehir Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Gençlik Dergisi 2. 1 (2018): 1-11. Web. 17 Aralık 2018.
• Özyürek, Mehmet. “Görme Özürlülerin Ruhbilimsel Değerlendirilmesi.” Web. 21 Aralık 2018.
• Perkins School for the Blind. “Reading & Writing.” Web. 1 Aralık 2018.
• Platon. Devlet. Çev. Cenk Saraçoğlu ve Veysel Atayman. İstanbul: Bordo Siyah, 2005. Web. 10 Aralık 2018.
• Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun. Web. 17 Şubat 2019.
• Rai, Amrit. “Timeline.” Web. 20 Ocak 2019.
• Retief, Francois, Andries Stulting ve Louise Cilliers. “The Eye in Antiquity.” SAMJ: South African Medical Journal 98.9 (2008). Web. 10 Aralık 2018.
• Rosenblum, Trudi M. “From LPs to Downloads.” Publishers Weekly 245.49 (1999). Web. 2 Ocak 2019.
• Sağlam Tekir, Hürü. “Toplumsal Hayatta Karşılaştıkları Zorluklarla Osmanlı Devleti’nde Sağır Dilsiz ve Âmâlar.” Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD) 3.7 (Kasım 2016): 59-71. Web. 25 Ocak 2019.
• Sağlamtunç, Tülin. “Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri” Bilgi Dünyası 11. 1 (2010): 178-191. Web. 11 Aralık 2018.
• Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu. Web. 17 Şubat 2019.
• Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu. Web. 17 Şubat 2019.
• Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Özürlülerin Bakımı, Rehabilitasyonu ve Aile Danışmanlığı Hizmetlerine Dair Yönetmelik. Web. 17 Şubat 2019.
• Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu. Web. 17 Şubat 2019.
• Strong, Philip. “The History of the White Cane.” Web. 20 Ocak 2019.
• Şimşek, Kamuran. “II. Abdülhamit Dönemi Osmanlı Devleti’nde Engelliler ve Engelli Politikaları.” Web. 20 Aralık 2018.
• Taylor, Hugh R. ve Jill E. Keeffe. “World Blindness: A 21st Century Perspective.” Web. 19 Şubat 2019.
• “Telefon Kütüphanesi.” Web. 17 Şubat 2019.
• “Test Vizyonu için Snellen Göz Grafiği.” Web. 1 Şubat 2019.
• “The Development of Education for Blind People.” Web. 20 Ocak 2019.
• “Timeline of the Organized Blind Movement.” Web. 20 Ocak 2019.
• Trentin, Liza. "Exploring Visual Impairment in Ancient Rome." Disabilities in Roman Antiquity. Ed. Christian Laes, C.F. Goodey, M. Lynn Rose. Leiden, Boston: Brill, 2013. Web. 12 Kasım 2018.
• Türk Borçlar Kanunu. Web. 1 Şubat 2019.
• Türk Ceza Kanunu. Web. 1 Şubat 2019.
• Türk Kanunu Medenisi. Web. 1 Şubat 2019.
• Türk Medenî Kanunu. Web. 17 Şubat 2019.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. Web. 17 Şubat 2019.
• Türkiye Görme Engelliler Spor Federasyonu. “Kuruluş.” Web. 1 Şubat 2019.
• Türkiye Görme Özürlüler Kitaplığı. Web. 1 Şubat 2019.
• Türkiye Körler Federasyonu Tüzüğü. Web. 1 Şubat 2019.
• United Nations- Disability Department of Economic and Social Affairs. “The International Year of Disabled Persons 1981” Web. 19 Ocak 2019.
• --. “Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD)” Web. 19 Ocak 2019.
• “Ülkemizdeki Körlerin Tarihi ve Altınoktanın Yeri.” Web. 1 Şubat 2019.
• Wagg, Henry John. A chronological survey of work for the blind (with an appendix on the prevention of blindness, and a bibliography) from the earliest records up to the year 1930. London: Published for the National Institute for the blind by Sir I. Pitman & Sons, Ltd., 1932. Web. 10 Ocak 2019.
• Wheatley, Edward. Stumbling Blocks Before the Blind: Medieval Constructions of a Disability. Michigan: The University of Michigan Press, 2010. Web. 20 Kasım 2018.
• Wilberforce School for the Blind. Web. 12 Ocak 2019.
• Worldcat.org: The World’s Largest Library Catalog. Web. 9 Mayıs 2019.
• Yücel, İdris. “Bir Misyonerlik Uygulamasının Teorisi ve Pratiği: Urfa Amerikan Körler Okulu (1902-1914)” Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 7.14 (Güz 2011): 65-86. Web. 2 Ocak 2019.