GEÇ ÇOCUKLUK DÖNEMİ ANADİLİ EDİNİMİNDE TAKSONOMİK ULAMLAŞTIRMA BECERİLERİ

Yıl 2019, Cilt: 59 Sayı: 1, 662 - 692, 01.01.2019

Özay Önal

Öz

Dilin ve kültürün en temel unsurlarından olan “ulamsal sistem”, insan zihninin ulamlaştırma yetisinin bir ürünüdür. Ulamlar, ulamsal sistem içinde çeşitli ilişki biçimleri sergileyerek yer alırlar. Söz konusu ilişki biçimleri genel hatlarıyla “tematik” ve “taksonomik ilişkiler” olarak sınıflandırılabilir. Tematik ilişkiler, ulamlar arasındaki çağrışımsal, işlevsel, biçimsel görünümsel, yapısal ve benzeri ilişkileri kapsar örn. tabak ile seramik, mutfak, çatal, çorba arasındaki ilişki . Ulamlar birbirleriyle anlamsal içerme veya kapsama ilişkisi üzerinden de ilişkiler kurarlar ki, bu tip ilişkiler, “Taşıt>Araba>Spor araba” örneğinde olduğu gibi “taksonomik ilişkiler” olarak adlandırılır. Taksonomiler bilginin bu ilişki çerçevesinde organize edildiği zihinsel yapılar olarak karşımıza çıkar. Bir taksonomi ÜST, TEMEL ve ALT düzey olmak üzere üç anlamsal düzeyden katmandan oluşur. ÜST düzey en genel ve kapsayıcı; TEMEL düzey orta genellikte, en kullanışlı ve en kolay anlaşılabilir; ALT düzey ise en detaylı anlam içeren düzeydir. Bu araştırmada, taksonomik organizasyon yapabilme becerisinin gelişimsel açıdan incelenmesi amacıyla 2, 4, 6. ve 8.sınıf öğrencilerine, birbiriyle bağlantılı üç test uygulanmıştır. Katılımcılardan, “Mobilya>____>____ “ gibi yarı yapılandırılmış taksonomilerde verilen boşlukları uygun ulamlarla doldurup KABUL EDİLEBİLİR DİZİLİŞler KED oluşturmaları beklenmiştir. Sonuçlar, KED oluşturma becerisinin yaşla doğru orantılı olarak geliştiğini göstermiştir. KED oluşturamadıkları durumlarda, katılımcıların tematik ilişkilendirmelere başvurduğu gözlemlenmiştir. Diğer yandan, katılımcıların “tamlama” ve “bileşik sözcükler” arasında ayrım yapabilme becerisi, ALT düzey ulamlara ait sonuçlar açısından ilginç görünümler sunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Zihin, Ulamlaştırma, Ulamsal Sistem, Taksonomi, Üst Düzey, Temel Düzey, Alt Düzey, Edinim, Bileşik Sözcükler

TAXONOMIC CATEGORIZATION SKILLS IN THE LATE CHILDHOOD MOTHER TONGUE ACQUISITION PERIOD

Öz

Categorical system, being one of the most basic components of the culture and the language system is the product of categorization faculty of the human mind. Categories exist in this system exhibiting various relationships among themselves. These are classified as “thematic” and “taxonomic” relations in general terms. Thematic relations involve connotative, functional, formal, structural etc. relationships among the categories e.g. relationship of “plate” with ceramic, kitchen, fork, soup . Categories also form relationships through inclusiveness and this is called taxonomic relations as in the example of “Vehicle > Car> Sport car” taxonomy. Taxonomies appear to be cognitive structures through which knowledge is organized via inclusion relationship and they involve three levels layers : SUPERORDINATE, BASIC ordinate and SUBORDINATE levels. SUPERORDINATE level involves categories of high generality and inclusiveness; BASIC level involves medium generality and inclusiveness but has the advantage of being the most easily understandable; SUBORDINATE level involves the least generality and inclusiveness but the most detail. In this experimental research, three interrelated tests have been applied to 240 students from 2nd, 4th, 6th and 8th grade students in order to observe the developmental course of taxonomic categorization skills. In the test forms, semi structured taxonomies like “Furniture>__>__” were given and subjects were expected to provide suitable categories for the blanks thereby forming ACCEPTABLE TAXONOMIC SEQUENCEs ATS . The results showed that the skill of forming ATS improved as the age increased. When they were not able to form ATSs, it was seen that thematic relations were used. On the other hand, children's skill in distinguishing between noun phrases and compound words revealed remarkable results through SUBORDINATE categories.

Anahtar Kelimeler

Cognition, Categorization, Categorical System, Taxonomy, Superordinate Level, Basic Level, Subordinate Level, Acquisition, Compounds

Kaynakça

• Brown, Roger. “How Shall A Thing Be Called”. Psychological Review 65 (1958):14-21.
• Dirven, René ve Marjolijn Verspoor. Cognitive Exploration of Language and Linguistics. Amsterdam: John Benjamins, 2004.
• Evans, Vyvyan ve Melanie Green. Cognitive Linguistics an Introduction. Edinburgh: Edinburgh University, 2006.
• Gelman, Susan A., Sharon A. Wilcox ve Eve V. Clark. "Conceptual Hierarchies in Young Children". Cognitive Development 4 (1989): 309-326.
• Lakoff, George. Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal About The Mind. Chicago: University of Chicago Press, 1987.
• Langacker, Ronald W. Foundations of Cognitive Grammar I. Indiana University Linguistic Club. 1983.
• --. Foundations of Cognitive Grammar II. Stanford: Stanford University Press, 1991.
• Löbner, Sebastian. Understanding Semantics. New York: Arnold, 2002.
• Markman, Ellen M. Categorization and Naming in Children. Cambridge: MIT Press, 1991.
• Mervis, Carolyn B. ve Maria A. Crisafi. “Order of Acquisition of Subordinate, Basic and Superordinate Level Categories”. Child Development 53 (1982): 258-266.
• Morris, Michael W. ve Gregory L. Murphy. “Converging Operations on a Basic Level in Event Taxonomies” Memory and Cognition 18. 4 (1990): 407-418.
• Önal, Özay. “Bilişsel Düşünce Modelleri ve Etkileşimleri.” Sosyal Bilimlerde Güncel Tartışmalar. Ed. Zeynel Karacagil ve Efecan Anaz. (2018): 692-699.
• --. “İlkokul, Ortaokul ve Lise Öğrencilerinde Ulamsal Örgütleme Çerçevesinde Taksonomik Farkındalık”. DTCF Dergisi 57. 1 (2017) 422-445.
• --. Öntür Kuramı Çerçevesinde Türkçe’de Anlamsal Ulamların İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, 2011.
• Rosch, Eleanor. “Principles of Categorization.” Concept:Core Readings. Ed. Eric Laurance ve Stephen Margolis Cambridge, MA: MIT Press.1999. 189-206.
• Rosch, Eleanor ve diğerleri. “Basic Objects in Natural Categories”. Cognitive Psychology 8 (1976): 382-439.
• Schmid, Hans-Jörg. “Entrenchment, Salience, and Basic Levels”. The Oxford Handbook of Cognitive Linguisitcs. Ed. Dirk Geeraerts ve Hubert Cuyckens, Oxford: Oxford University, 2007. 117-138.
• Taylor, John R. Cognitive Grammar. Oxford: Oxford University Press, 2003.
• Ungerer, Friedrich ve Hans-Jörg Schmid. An Introduction to Cognitive Linguistics. Harlow: Pearson Longman, 2006.
• Wittgenstein, Ludwig. “Philosophical Investigations”. Concept:Core Readings. Ed. Eric Laurance ve Stephen Margolis. Cambridge, MA: MIT Press.1999. 171-174.