SABUNCULAR DERESİ HAVZASI'NIN RİZE/ÇAYELİ MORFOMETRİK ÖZELLİKLERİNİN COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ CBS İLE BELİRLENMESİ

Yıl 2020, Cilt: 60 Sayı: 1, 14 - 38, 01.01.2020

Bengisu Ödeker Necla Türkoğlu

Öz

Akarsu havzalarının morfometrik özelliklerinin bilinmesi, havza potansiyelinin hesaplanmasında ve havzada yapılacak her türlü planlamada büyük öneme sahiptir. Bu çalışmada Coğrafi Bilgi Sistemleri CBS kullanılarak Sabuncular Deresi Havzası'nın morfometrik ve hidrografik özelliklerinin incelenmesi amaçlanmıştır. 1/25.000 ölçekli sayısal topografya haritaları kullanılarak Digital Elevation Model DEM Sayısal Yükseklik Modeli oluşturulmuştur. Sayısal Yükseklik Modeli üzerinden belirlenen havza sınırına göre gerekli veri setleri ve morfometrik haritalar elde edilmiştir. Havzaların karakteristik özelliklerinden; havza sınırı, havzanın çevre uzunluğu, havza alanı, eğimi, bakısı, akış yönleri, drenaj ağları gibi morfometrik parametreler incelenmiştir. Ayrıca akarsuyun çatallanma oranı, sıklığı, yüzeysel akış uzunluğu, hipsometrik integrali ile havzanın lemniskat oranı, tekstür oranı, engebelilik oranı, dairesellik oranı, akım toplanma zamanı hesaplanmıştır. Tüm bu özellikler dikkate alınarak havzanın hidrografik özellikleri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sabuncular Deresi, Rize/Çayeli, Morfometrik Özellikler, Coğrafi Bilgi Sistemleri

DETERMINATION OF THE MORPHOMETRIC PROPERTIES OF SABUNCULAR STREAM BASIN RİZE/ÇAYELİ WITH GEOGRAPHIC INFORMATION SYSTEMS GIS

Öz

Knowing the morphometric properties of river basins has great importance in calculating the basin potential and any planning in the basin. In this study, it is aimed to investigate the morphometric and hydrographic features of Sabuncular Creek Basin by using Geographic Information Systems GIS . Digital Elevation Model DEM Digital Elevation Model was created using 1/25.000 scaled digital topography maps. Necessary data sets and morphometric maps were obtained according to the basin limit determined on the Digital Elevation Model. From the characteristic features of the basins; morphometric parameters such as basin boundary, perimeter length of basin, basin area, slope, sight, flow directions, drainage networks were investigated. In addition, the bifurcation rate, frequency, surface flow length, hypsometric integral and the basin's lemniskat ratio, texture ratio, roughness ratio, circularity rate, flow accumulation time were calculated. Taking all these features into consideration, the hydrographic features of the basin were evaluated.

Anahtar Kelimeler

Sabuncular Stream, Rize/Çayeli, Morphometric Properties, Geographical Information Systems

Kaynakça

• Ali, Syed Ahmad ve Nazia Khan. "Evaluation of Morphometric Parameters-A Remote Sensing and GIS Based Approach." Open Journal of Modern Hydrology 3.1 (2013): 20-27.
• Altıparmak, Suzan ve Necla Türkoğlu. "Yakacık Çayı Havzasının (Hatay) Morfometrik Analizi." DTCF Dergisi 58.1 (2018): 353-374.
• Aslan, Ş. Tülin Akkaya ve diğerleri. “Sayısal Yükseklik Modelinden Yararlanılarak Bazı Havza Karakteristiklerinin Belirlenmesi: Bursa Karacabey İnkaya Göleti Havzası Örneği.” Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 18.1 (2004): 167-180.
• Avcı, Vedat ve Murat Sunkar. "Giresun’da Sel ve Taşkın Oluşumuna Neden Olan Aksu Çayı ve Batlama Deresi Havzalarının Morfometrik Analizleri." Coğrafya Dergisi 0.30 (2015): 91-119.
• Bağdatlı, Cüneytve Barış Öztürk. "Havza morfolojik özelliklerinin belirlenmesinde coğrafi bilgi sistemlerinin (CBS) etkin rolü." Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 18.1 (2014): 11-19.
• Baiju, C. K. ve diğerleri. "GIS Based Morphometric Analysis of the Kochara Sub- Watershed of Greater Periyar Plateau (GPP) of South Western Ghats, India." International Journal of Advanced Remote Sensing and GIS 4.1 (2015): 895-910.
• Elbaşı, Emre ve Hasan Özdemir. "Marmara Denizi Akarsu Havzalarının Morfometrik Analizi." Coğrafya Dergisi 0.36 (2018): 63-84.
• Farhan, Yahya. "Morphometric assessment of Wadi Wala watershed, southern Jordan using ASTER (DEM) and GIS." Journal of Geographic Information System 9.2 (2017): 158.
• Görür, Ayten Erol ve Canan Karadeniz. "Morfometrik Parametrelerin Havza Hidrolojisi Bakımından Değerlendirilmesi." Türkiye Ormancılık Dergisi 19.4 (2018): 447-454.
• Horton, Robert Elmer. “Erosional Development of Streams and Their Drainage Basins Hydrophysical Aproach to Quantitative Morphology.” GSA Bulletin 56.3 (1945): 275-370.
• Hoşgören, Mehmet Yıldız. Hidrografya’nın Ana Çizgileri I: Yeraltısuları-Kaynaklar- Akarsular. İstanbul: Çantay Kitabevi, 2001.
• Karataş, Atilla. Karasu Çayı Havzasının Hidrografik Planlaması. İstanbul: Çantay Kitabevi, 2017. Web 20 Kasım 2019.
• Kütükçü, A. ve diğerleri. "Nehir havzalarının morfolojik karakteristiklerinin CBS destekli nümerik modeller kullanılarak analizi.” TUFUAB VIII. Teknik Sempozyumu, 21-23 Mayıs 2015, Konya, s.177-182.
• Özdemir, Hasan. “Havza Morfometrisi ve Taşkınlar.” Fiziki Coğrafya Araştırmaları; Sistematik ve Bölgesel. Ed. Deniz Ekinci. İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, 2011. 457-474.
• Özey, Ramazan. Afetler Coğrafyası. İstanbul: Aktif Yayınevi, 2011.
• Patton, Peter C. ve Victor R. Baker. “Morphometry and Floods in Small Drainage Basins Subject to Diverse Hydrogeomorphic Controls. U.S.” Water Resources Research 12.5 (1976): 941-952.
• Rama, V. Anantha. “Drainage Basin Analysis for Characterization of 3rd Order Watersheds Using Geographic Information System (GIS) and ASTER Data.” Journal of Geomatics 8.2 (2014): 200-210.
• Reddy, Gangalakunta P. Obi ve diğerleri. “Drainage Morphometry and its Influence on Landform Characteristics in A Basaltic Terrain, Central India –A Remote Sensing and GIS Approach.” International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation 6.1 (2004). Web. 20 Kasım 2019.
• Strahler, Arthur N. “ Hypsometric Analysis of Erosional Topography.” Bulletin of the Geological Society of America 63.11 (1952). Web. 10 Ocak 2020.
• --. "Quantitative Analysis of Watershed Geomorphology." Eos, Transactions American Geophysical Union 38.6 (1957): 913-920.
• Tarboton, David. “A New Method for The Determination of Flow Directions and Upslope Areas in Grid Digital Elevation Models.” Water Resources Research 33.2 (1997): 309-319.
• Toprak, Ahmet. “Solhan Deresi Havzasının (Bingöl) Sel ve Taşkın Analizi.” Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi, 2015. Web. 6 Şubat 2020.