93 HARBİNE GİDEN BUHRANLI DÖNEMİN BAZI SİYASİ OLAYLARININ FRANSIZ BÜYÜKELÇİLİK YAZIŞMALARINA YANSIMALARI

Yıl 2020, Cilt: 60 Sayı: 2, 562 - 598, 01.01.2020

Fatma Uygur

Öz

Osmanlı Devleti'nin tasfiyesi anlamına gelen Şark Meselesi bağlamında 93 Harbini içine alan 1875-1878 yılları, devletin kaybettiği toprak, insan ve prestij bakımından Türk tarihinin buhranlı dönemlerinden biri olmuştur. Avrupa güç dengesi siyasetinde, büyük güçlü devletler, Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğünü koruma politikasından, birbirlerini diplomasi yoluyla vazgeçirmeye başlamışlardır. Fransa ise Rusya, Avusturya- Macaristan, İngiltere ve Almanya'yı güvenilmez olarak görmüş kendi ajanları ve yetkin diplomatları sayesinde bu ülkelerin aralarında gizli görüşmeleri önceden tespit edip buna göre pozisyon almış veya konjonktürün gereğini kabul etme çabası içine girmiştir. Fransız Büyükelçiler gizli, çok gizli ve hususî ibareli belgelerle, başta Rusya olmak üzere, İngiltere, Almanya, Avusturya-Macaristan ve diğer ülkelerin diplomatik bilgilerini veya hamlelerini Fransız Dışişleri'ne aktarmışlardır. Kritik anlarda atılan adımlar, memorandumlar, notalar, acil telgraflar, kısa notlar, şifreli yazılar veya teferruatlı raporlar bu sürecin önemini ortaya koymuştur. Bu çalışmada, Fransız Büyükelçilik yazışmalarında ele alınan, Hersek ayaklanması, Bulgar isyanları, Selânik vakası ve akabinde vuku bulan kritik konular ele alınmıştır. İstanbul, Paris, Londra, Berlin, Viyana ve Saint-Petersbourg gibi merkezlerde bulunan Fransız Büyükelçilerin, bu olaylara değin diplomatik görüş ve düşünceleri ortaya konulmuştur. Bu süreçte, Avusturyalı Kont Andrassy, Rus General İgnatief ve Fransız Dük Decazes gibi dönemin öne çıkan güçlü diplomatik ve siyasi figürlerinin karşılıklı olarak başlattıkları yazışmalar incelenmiştir. Hiç şüphesiz Fransızların olaylara bakışında ilgili bölgeden gelen taraflı elçilik raporları etkili olmuştur. Ancak Fransa'nın politik tutumunu ortaya koyması bakımından dikkate değer kabul edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şark Meselesi, Hersek İsyanı, Selânik Vakası, Kont Andrassy, Dük Decazes

THE REFLECTIONS OF SOME POLITICAL EVENTS OF THE CRISE PERIOD OF 93 WAR ON FRENCH EMBASSY CORRESPONDENCES

Öz

The years 1875 and 1878, which included 93 Wars in the context of the Eastern Question, which means the elimination of the Ottoman Empire, was one of the crisis period of Turkish history in regarding the domain, people and prestige that the state lost. In the European power balance politics, great powerful states have started to deter each other from the policy of protecting the territorial integrity of the Ottoman Empire through diplomacy. France, on the other hand, has pursued Russia, Austria-Hungary, England and Germany that it considered as unreliable thanks its reliable spys and competent diplomats and has attempted to identify possible negotiations / agreements in advance and take positions accordingly or accept the necessity of the conjuncture. French Ambassadors conveyed to French Foreign Affairs, diplomatic information or moves of Russia, England, Germany, Austria-Hungary and other countries, with secret, top secret and special documents. Diplomatic steps in the critical period, memorandums, notes, emergency telegrams, short notes, encrypted texts or detailed reports demonstrated the importance of this process. In this study, the issues of Herzegovina uprising, Bulgarian revolts, the Thessaloniki incidents and subsequent critical issues, which were discussed in French Embassy correspondence, were discussed. Diplomatic views and opinions of the French Ambassadors in centers such as Istanbul, Paris, London, Berlin, Vienna and Saint- Petersbourg have been revealed about these events. In this process, diplomatic correspondence initiated by the powerful diplomatic political figures of the period such as Austrian Count Andrassy, Russian General Ignatief and French Duke Decazes, together or individually, were examined. Undoubtedly, embassy reports from the relevant region were influential in the French view of the events. However, it was considered remarkable in terms of revealing the political attitude of France.

Anahtar Kelimeler

Eastern Question, Herzegovina Uprising, Thessaloniki Incident, Kont Andrassy, Duke Decazes

Kaynakça

• Armaoğlu, Fahir. 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi 1914-1980. Ankara: Türkiye İş Bankası, 1983.
• Arsel, İlhan. “Üçüncü Fransız Cumhuriyetinde Senato.” Hukuk Fakültesi. Dergisi 11. 1-2 (Mart-Nisan 1954): 97-144.
• Aydın, Mithat. “19-20. Yüzyıllarda Osmanlı Balkanlarında Rusya’nın Casusluk Faaliyetleri.” Tarih Araştırmaları Dergisi 32. 53 (2013): 17-54.
• --. “Bosna Hersek Ayaklanması (1875)’nda Panslavizmin Etkisi ve Sırbistan ve Karadağ’ın Rolü.” Belleten LXIX. 256 (Aralık 2005): 1-21.
• --. “Sir Henry G. Elliot’ın İstanbul Büyükelçiliği (1867–1877) Dönemindeki Bazı Büyük Siyasi Olaylara Bakışı.” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 18 (2005): 21-50.
• --. “İstanbul Konferansı.” İslam Ansiklopedisi Ek-1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2016. 673-674.
• Baltalı, Kemal. “1875 Hersek Ayaklanması Sırasında Sırbistan’ın Osmanlı Devletine Karşı Savaşa Girmek Amacıyla Karadağ’la Yaptığı Görüşmelere Dair Bazı Önemli Belgeler.” Belleten L. 198 (1986): 833-859.
• “Başbakanlık Osmanlı Arşiv Rehberi.” İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2017.
• Baysun, Cavid. Cevdet Paşa, Tezâkir 13-20, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991.
• “Bosna-Hersek ile İlgili Arşiv Belgeleri (1516-1919)” Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 1992.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA) HR. SFR 4. 294-101.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA) Y.EE. 31-32, 01 H-06-04-1327.
• Davison, H. Roderic. Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform 1856-1876. Çev. Osman Akınbay. İstanbul: Agorakitaplığı, 2005.
• Djurdjev, Branislav. “Bosna-Hersek.” İslam Ansiklopedisi Cilt 6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1992. 297-305.
• Duc Decazes Portresi. gallica.bnf.fr/Bibliothèque nationale de France. Web: 13 Aralık 2019.
• Düstur (Tertip 1 Cilt 3). Web: 29 Ocak 2020.
• Erim, Nihat. Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri. Cilt 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1953.
• Gölen, Zafer. “Osmanlı İdaresinde Bosna-Hersek.” Balkanlar El Kitabı. Cilt 1. Ed. Bilgehan A. Gökdağ ve Osman Karatay. 2. Baskı. Ankara: Karam Vadi, 2013. 371-385.
• Halaçoğlu, Yusuf, ed. Sultan Abdülhamid’e Arzlar (Ma’rûzât). İstanbul: Babıali Kültür, 2010.
• Hersek Haritası: 1/800.000 gallica.bnf.fr/Bibliothèque nationale de France. Web. 13 Aralık 2019.
• İnalcık, Halil. “Adâletnâme.” İslam Ansiklopedisi. C.1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı,1988. 346-347.
• Jorga, Nicolea. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. İstanbul: Yeditepe, 2005.
• Journal des Débats, politiques et littéraires, 15 mai 1876. Web. 10 Ocak 2020.
• Kapıcı, Özhan. Osmanlı–Rus İlişkilerinde N.P. İgnatyev Dönemi ve Rusya’nın Osmanlı Siyaseti (1864-1877). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, 2013.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi, Islahat Fermanı Devri 1861-1876. VII. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.
• Kont Andrassy’nin portresi. gallica.bnf.fr/Bibliothèque nationale de France. Web: 13 Aralık 2019.
• Kurat, Akdes Nimet. Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2010.
• Landemont, Comte de. L’élan d’un peuple, la Bulgarie jusqu’au Traité de Londre 1861- 1913. Paris: Librairie Plon, 1914.
• Le Constitutionnel, journal du commerce, politique et littéraire, 11 mai 1876. Web. 19 Ocak 2020.
• Le Figaro, 8-11 mai 1876. Web. 19 Ocak 2020.
• La Liberté, 10 mai 1876. Web. 20 Ocak 2020.
• Le Pays, journal des volontés de la France, 10 mai 1876. Web. 19 Şubat 2020.
• Le XIX. Siècle, journal quotidien politique et littéraire, 13 mai 1876. Web. 19 Şubat 2020.
• MAE. Ministère des Affaires Etrangères. Documents diplomatiques français (1871- 1914). 1er Série (1871-1900), Tome Second (1er Juillet 1875-31 Décembre 1879). Paris: Imprimerie nationale, MCMXXX.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Timaş, 2011.
• Osmanlı Belgelerinde Bosna-Hersek. İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2009.
• Özkan, Ayşe. Miloş’tan Milan’a Sırp Bağımsızlığı (1830-1878). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2011.
• Tuncer, Hüner. Türk Dış Politikası, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e (1789-1920). I. Cilt. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2017.
• Turan, Tufan. “İspanya Elçilik Raporlarında 1875 Hersek İsyanı.” Belleten LXXXII. 294 (2018): 627-673.
• Uygur, Fatma. “Süveyş Kanalı Projesinde İstanbul’da Yaşanan Diplomatik Mücadeleler.” Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-Turkish Journal of Social Research 22. 3 (2018): 699-720.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Büyük Osmanlı Tarihi. II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu (Yay. tarihi yok).