ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE KİMSESİZ ÇOCUKLAR OLGUSUNA DAİR BİR VAKA TAKDİMİ VE ANALİZİ

Yıl 2020, Cilt: 60 Sayı: 2, 958 - 988, 01.01.2020

Nazan Çiçek

Öz

Bu çalışma Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri'nde bulunan ve 1936-1939 yıllarını kapsayan bir dizi belge üzerinden erken cumhuriyet döneminde kimsesiz çocuklar meselesinin görünümlerine dair bir vaka sunumu ve değerlendirmesi gerçekleştirmektedir. Bir toplumsal inşa kategorisi olarak çocukluğun olumsal ve akışkan olduğu ve her toplumda değişen değer sistemlerine ve dünya görüşlerine bağlı olarak zaman içinde yeniden icat edilme ve yeniden yapılandırma süreçlerine tabi olduğu bilinmektedir. Çocukluğun yeniden keşfi ve yeni rejimin gerekleri doğrultusunda işlevsel bir söylemsel araca dönüştürülmesi de ulus-devlet inşası süreçlerinde aşina olunan bir olgudur. Bu olgu Türkiye örneğinde erken cumhuriyet siyasa üreticilerinin ve rejime destek veren kültürel sermaye sahibi elitlerin verdiği isimle “çocuk davası” olarak bilinir ve çocuğun biyo-politik iktidar teknolojilerinin, yurttaş inşası pratiklerinin ve toplum için Batılı değerler ve normlara referansla kurulmak istenen yeni habitusun merkezine yerleştirildiği ve çocuğun anlamı ve değerine dair yeni bir kavrayışın yerleşebilmesi için söylemsel bir seferberliğin yürütüldüğü bir sürece işaret eder. Bu süreçte kimsesiz çocukların yerinin ne olduğuna dair çıkarımlar yapan bu çalışmada çocuğa dair resmi söylem ile somut vakalarda işleyen dinamikler arasındaki farkın nasıl açıklanabileceği sorgulanmaktadır. Böylece kimsesiz çocuklar meselesi geleneksel olarak içine yerleştirildiği sosyal hizmetler tarihi alanından çocuk tarihi alanına taşınarak çocuğun ve çocukluğun anlamı tartışmasına somut bir vaka üzerinden veri sağlamak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kimsesiz Çocuklar, Korunmaya Muhtaç Çocuklar, Erken Cumhuriyet Dönemi, Türkiye, Çocuk Koruma Politikaları, Modern Çocukluk Nosyonu, Çocukluk Tarihi

A CASE STUDY ON THE ISSUE OF DESTITUTE CHILDREN IN THE EARLY REPUBLICAN ERA

Öz

In this study through an in-depth analysis of a series of documents from the Turkish national archives that date in 1936-1939 I delve into the ways in which the issue of destitute children manifested itself in the early republican era. As the prevailing scholarship maintains childhood as a social construct is contingent and fluent, and has been re-invented and re-structured by each society over time in accordance with the changing value systems and world views informing those societies. The fact that childhood is almost invariably re-discovered by the founding nationalist elites as part of their nation-state building strategies is also well-documented. In Turkish case the concept of childhood was extensively utilized as a discursive instrument as the nationalist cadres fought their way into creating a new regime and re-habituating the society in the Western mould. The “child cause” as it was named by the decision makers and the pro-regime intelligentsia of the era encompassed policies with respect to bio-political power technologies, citizen formation practices and introduction of the modern notion of childhood. This study ascertains to explain the reasons that generated the conspicuous discrepancy between the glorification of children in official discourse and the actual perception and treatment of destitute children in the early republican era. Although the issue of children at risk have been studied conventionally under the rubric of social policy and the history of social services in Turkey I assert that the case of destitute children as reflected in the mirror of national archival documents has the potential to give insights into the meaning and value of the child and to enhance our knowledge in the understudied realm of the history of childhood.

Anahtar Kelimeler

Destitute Children, Children at Risk, Early Republican Era, Turkey, Child Welfare, Modern Notion of Childhood, History of Childhood

Kaynakça

• Acar, Gülay. Modern Aile Tarihinde Fotoğraf ve Anlatı İzinde, Ailedeki Ulus ve Evlatlıkları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2017.
• Akçuraoğlu, Yusuf. “Milli Şuur ve İnsani Vicdan, Himaye-i Etfal’e Yardımı Emreder.” Gürbüz Türk Çocuğu Mecmuası Çocuk Gününe Mahsus Fevkalade Nüsha 23 (Nisan 1927): 12-14.
• As, İzzettin. Bir Sosyal Hizmet Kurumu Olarak Darüleytam. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2020.
• Belediye Kanunu. 3 Nisan 1930, No: 1580. Resmî Gazete 14 Nisan 1930, Sayı 1471.
• Benjamin, Walter. Son Bakışta Aşk. Çev. Nurdan Gürbilek ve Sabir Yücesoy İstanbul: Metis, 2012.
• Bourdieu, Pierre. Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. Cambridge Mass: Harvard University Press, 1984.
• Buğra, Ayşe. “Devletçi Dönemde Yoksulluğa Bakış ve Sosyal Politika: ‘Zenginlerimiz Nerede?”. Toplum ve Bilim 99 (2004): 75-97.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı-Cumhuriyet Arşivi [BCA], 178-234-1, Başvekâlet Kararlar Müdürlüğü, Sıhhiye’den Başka Tüm Vekilliklere, 12 Kasım 1936.
• --. 178-234-1, Kültür Bakanlığı’ndan (Bakan Saffet Arıkan) Başbakanlığa, 31 Kanun-u Evvel 1936.
• --. 178-234-1, Sıhhat ve İçtimai Muavenet (Bakan Dr. Hulusi Alataş) Vekilliği’nden Başvekâlete, 13 Kanun-u evvel 1937.
• --. 178-234-1, Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Merkezi’nden (Genel Başkan Mehmet Fuat Umay) Celal Bayar’a, 25 Mart 1938.
• --. 178-234-1, Başvekâlet Kararlar Dairesi Müdürlüğü’nden Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekilliği’ne, 8 Nisan 1938.
• --. 178-234-1, Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti’nden (Vekil Dr. Hulusi Alataş) Başvekâlete, 21 Haziran 1939.
• --. 178-234-1, Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti’nden (Vekil Dr. Hulusi Alataş) Başvekâlete, ay ve gün tarihi okunamıyor, 1939.
• --. 179-236-11, Kimsesiz ve Yoksul Çocuklarla İlgili Sağlık Bakanlığı’nın Hazırladığı Rapor, s. 4, 16 Ekim 1945.
• --. 4-32-22, Diyanet İşleri Reisliği’nden Müftülüklere, 15 Mart 1956.
• --. 4-32-28, Diyanet İşleri Reisliği’nden Müftülüklere, 5 Mart 1957.
• --. 4-32-30, Diyanet İşleri Reisliği’nden Müftülüklere, 27 Mart 1957.
• Çakır, Gül. Atatürk Döneminde Kadın, Çocuk ve Aile Algısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2019.
• Çakmak, Fevzi. Atatürk Döneminde Türkiye’nin Nüfus Politikası. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi, 2007.
• Çiçek, Nazan. “Erken Cumhuriyet Döneminde Modern Çocukluk Nosyonunun Görünümleri Üzerine Bir Analiz.” Mülkiye Dergisi 36.4 (2012): 69-104.
• --.“Mapping the Turkish Republican Notion of Childhood and Juvenile Delinquency: The Story of Children’s Courts in Turkey (1940-1990)”. Juvenile Delinquency and the Limits of the Western Influence, 1850-2000. Ed. Heather Ellis. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2014. 248-275.
• --. "The Interplay between Modernization and the Reconstruction of Childhood: Romantic Interpretations of the Child in Early Republican Era Popular Magazines: 1924-1950". Childhood in the Late Ottoman Empire and After. Ed. Benjamin C. Fortna. Leiden/Boston: Brill, 2016. 21-47.
• --. “ “Unclaimed Forlorn Monsters”: Perceptions of Youth Crime and the Limits of Juvenile Justice Reform in Turkey, 1979-2005”. Ages of Anxiety: Historical and Transnational Perspectives on Juvenile Justice. Ed. William S. Bush and David S. Tanenhaus. New York: New York University Press, 2018. 127-158.
• Çocuk Koruma Kanunu. 7 Temmuz 2005, No: 5395. Resmî Gazete 15 Temmuz 2005, Sayı 25876.
• Dekker, Jeroen J. H. “Transforming the Nation and the Child: Philanthropy in the Netherlands, Belgium, France and England, c. 1780-c.1850”. Charity, Philanthropy and Reform from the 1690s to 1850. Ed. Hugh Cunningham ve Joanna Innes. UK: Palgrave MacMillan, 1998. 130-147.
• “Doğum Evleri ve Ana Kucakları.” Gürbüz Türk Çocuğu 23 Nisan 1931: 22.
• Durna, Tezcan. Kemalist Modernleşme ve Seçkincilik: Peyami Safa ve Falih Rıfkı Atay’da Halkın İnşası. Ankara: Dipnot, 2009.
• Erkan, A. Rıza ve Gönül Erkan. “Darüleytamlar”. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Dergisi 5.1 (1987): 61-68.
• Gear, Gillian Carol. Industrial Schools in England (1857-1933): ‘Moral Hospitals’ or ‘Oppressive Institutions’?, Yayımlanmamış Doktora Tezi, University of London, 1999.
• Gencer, Yasemin. “We Are Family: The Child and Modern Nationhood in Early Turkish Republican Cartoons (1923 – 28).” Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East 32.2 (2012): 294-309.
• Gökçe, Birsen. Memleketimizde Cumhuriyet Devrinde Kimsesiz Çocuklar Sorunu. Ankara: T.C. SSYB, Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü, 1971.
• Karataş, Kasım ve diğerleri. “Türkiye’de Çocuğun Korunması: Osmanlı’dan Günümüze Çocuk Refahına Yönelik Düzenlemeler.” Toplum ve Sosyal Hizmet 15.1 (2004): 15-25.
• Karatay, Abdullah. Cumhuriyet Dönemi Korunmaya Muhtaç Çocuklara ilişkin Politikanın Oluşumu. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2007.
• Kılınç, Burcu. Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu ve Çocuk Dergisi: Aktörler ve Söylemler (1936-1948). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2020.
• Koç, Bekir. “Osmanlı Islahhanelerinin İşlevlerine İlişkin Bazı Görüşler.” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6.2 (2007): 113-127.
• Kölelik, Köle Ticareti, Köleliğe Benzer Uygulama ve Geleneklerin Ortadan Kaldırılmasına Dair Ek Sözleşme’nin Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun. 27 Aralık 1963, No: 361. Resmî Gazete 6 Ocak 1964, Sayı 11599.
• King, Deborah K. “Multiple Jeopardy, Multiple Consciousness: The Context of a Black Feminist Ideology.” Signs 14.1 (1988): 42-72.
• Libal, Kathryn. “The Children’s Protection Society: Nationalizing Child Welfare in Early Republican Turkey.” New Perspectives on Turkey 23 (2000): 53-78.
• Maksudyan, Nazan. Orphans and Destitute Children in the Late Ottoman Empire. Syracuse: Syracuse University Press, 2014.
• --.. Ottoman Children and Youth During World War I. New York: Syracuse University Press, 2019.
• Malkoç Eminalp. “1927 Yılında Hararetli Bir Tartışma: Türkiye’de Çocuk Ölümlerinin Oranı.” Toplumsal Tarih 290 (2018): 40-49.
• Medeni Kanun. 17 Şubat 1926, No: 743. Resmî Gazete 4 Nisan 1926, Sayı 339.
• Milli Korunma Kanunu. 18 Ocak 1940, No: 3780. Resmî Gazete 26 Ocak 1940, Sayı 4417.
• Okay, Cüneyt. Belgelerle Himaye-i Etfal Cemiyeti 1917-1923. İstanbul: Şule, 1999.
• Özbay, Ferhunde. Türkiye’de Evlatlık Kurumu: Köle mi Evlat mı? İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, 1999.
• Özbek, Nadir (1999), “II. Meşrutiyet İstanbul’unda Dilenciler ve Serseriler.” Toplumsal Tarih (Nisan 1999): 34-43.
• --. Cumhuriyet Türkiye’sinde Sosyal Güvenlik ve Sosyal Politikalar. İstanbul: Tarih Vakfı, 2006.
• --. “ ‘Beggars’ and ‘Vagrants’ in Ottoman State Policy and Public Discourse, 1876- 1914.” Middle Eastern Studies 45.5 (2009): 783-801.
• Özman, Aylin. “İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu’nu Yeniden Okumak: Cinsi Latif’in Ölümü ya da Erkekliğe Methiye.” Toplum ve Bilim 107 (2006): 190-216.
• Öztan, Güven Gürkan. Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası. İstanbul: Bilgi Üniversitesi, 2011.
• Sadreddin Celal. Kıraat Dersleri, Cumhuriyet Çocuklarına Sevimli Kıraat, 2. Sınıf İstanbul: Hüsn-i Tabiat Matbaası, 4. Tab, 1928.
• San’at ve Yatı Mekteplerinin İdaresi Hakkında Kanun. 22 Temmuz 1931, No: 1867. Resmî Gazete 1 Ağustos 1931, Sayı 1861.
• Sarıkaya, Makbule. “Türkiye’de Ziraai Üretime Bir Örnek: Kalender Ziraat Yurdu.” Acta Turcica 4.1 (2012): 87-101.
• Seymour, John. “Parens Patriae and Wardship Powers: Their Nature and Origins”. Oxford Journal of Legal Studies 14.2 (1994): 159-188.
• Sınar Çılgın, Alev. “Genç Cumhuriyetin Ütopyası: ‘Gürbüz Türk Çocuğu’.” Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 6.1 (2004): 97-119.
• “Sorulan Suallere Cevap.” Gürbüz Türk Çocuğu 3 Kanun-i Evvel 1926: 40.
• T.B.M.M. Tutanak Dergisi. Dönem VIII, 14 Ağustos 1946 Çarşamba, Cilt 1, Birleşim 3. 35.
• Toprak, Zafer. “Erken Cumhuriyet, Nüfus Sorunu ve Çocuk Ölümleri.” Toplumsal Tarih 281 (2017): 22-31.
• Uluğtekin, Sevda. Yirminci Yüzyılda Türkiye’nin Çocukları, Sorunlar ve Beklentiler, Prof. Dr. Nihal Turan’a Armağan. Ankara: H.Ü Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu, 2001.
• Umumi Hıfzıssıhha Kanunu. 24 Nisan 1930, No: 1593. Resmî Gazete 6 Mayıs 1930, Sayı 1489.
• Vâlâ Nureddin. “Çocuklara Karşı Kusurlarımız” Akşam 25 Nisan 1933: 3-4.
• Yanıkdağ, Yücel. “Psikopatlar, Frengililer, Veremliler ve Maderzâd Câniler: Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine Dejenerasyon Korkusu”. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı. Ed. Burcu Kurt ve İsmail Yaşayanlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt, 2017. 47-70.