SUBHİ EDHEM’İN BEŞER VE TABİAT DERGİSİNDEKİ BİLİMSEL VE ELEŞTİREL YAZILARI

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 2, 706 - 746, 28.12.2021

Bilal Yurtoğlu

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2021.61.2.4

Öz

Beşer ve Tabiat, işgal altındaki Osmanlı Türkiyesi’nde 7 Ağustos-11 Eylül 1919 tarihleri arasında, haftalık olarak beş sayı yayınlanabilmiş popüler bir bilim dergisidir. Dergi, son dönem Osmanlı bilginlerinden Subhi Edhem tarafından çıkarılmış olup onun son eseridir. Dergide doğabilimleri, felsefe, sosyoloji, ekonomi, coğrafya, hukuk, sanat, müzik, antropoloji, dil, biyografi ve dönemin Osmanlı bilim, eğitim ve kültür hayatına yönelik haber ve eleştiriler gibi çok farklı alanlara ilişkin yazılar bulunmaktadır. Resim ve fotoğraflar içeren dergi, işgal altındaki Osmanlı Türkiyesi’ndeki düşünce ve kültür hayatını göstermesi açısından önemli bir tarihsel belgedir. Dergideki yazıların önemli bir kısmı Subhi Edhem’e aittir. Askeri veteriner olan Subhi Edhem, başta doğabilimleri olmak üzere bilimlerin her dalına ilgi duymuştur. Felsefeyle de ilgilenenen Subhi Edhem, çağdaş bilimsel ve felsefi görüşleri popülarize eden çok sayıda eser kaleme almıştır. Döneminin çok yazan, çok okunan yazarlarından olduğu anlaşılan Subhi Edhem bazı bilimsel-felsefi dergiler de çıkarmıştır. Uzun ömürlü olmayıp kısa süre sonra kapanan bu dergilerden sonuncusu Beşer ve Tabiat’tır.
Bu makalede dergi ve içeriği tanıtıldıktan sonra Subhi Edhem’in çeşitli dallarıyla doğabilimleri, bu bilimlerin İslâm düyası, Osmanlılar ve Avrupa kültüründeki tarihi, doğabilimlerin okullarda naıl öğretilmesi gerektiği, dönemin önemli eser ve bilginlerinin yanı sıra Darülfünûn konusundaki çok önemli bilimsel eleştirilerini içeren makaleleri incelenip değerlendirilerek zihniyetinin çeşitli yönleri ortaya çıkarılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Kültürü, Subhi Edhem, Beşer ve Tabiat Dergisi, İsmail Hakkı Çelebi, Dârülfünûn

SCİENTİFİC AND CRİTİCAL ARTİCALS OF SUBHİ EDHEM İN THE MAGAZİNE OF BEŞER VE TABİAT

Öz

Beşer ve Tabiat was a popular scientific journal that only five issues were published weekly between 7 August and 11 September 1919 in the occupied Ottoman’s Turkey. The magazine was published by Ottoman scholar Subhi Edhem and was his latest work. The journal contains articles on many different areas such as natural sciences, philosophy, sociology, economy, geography, law, art, music, anthropology, language, biography and news and criticism about the Ottoman’s scientific, educational and cultural life of the period. The journal containing pictures and photos, is an important historical document in terms of demonstrating the intellectual and cultural life in the occupied Ottoman Turkey. An important part of the articles in the magazine belongs to Subhi Edhem. Subhi Edhem, a military veterinarian, was interested in all branches of science, especially natural sciences. Also interested in philosophy, Subhi Edhem has written many works popularizing contemporary scientific and philosophical views. Subhi Edhem, who is understood to be one of the most read writers of his period, also published some scientific-philosophical journals. The last of these magazines, which did not last long and was closed after a short time, is Beşer ve Tabiat.
In this article, after the journal and its content are introduced, various aspects of Subhi Edhem's mentality is going to be revealed by examining and evaluating his writings about natural sciences with its different branches and their history and criticism of important works and scholars of the period, as well as very important scientific criticism about Darulfünun.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Culture, Subhi Edhem, Beşer ve Tabiat Journal, İsmail Hakkı Çelebi, Dârülfünûn

Kaynakça

• Akbaş, M. (2008.) Meltem, Osmanlı Türkiyesi’nde Modern Fizik (19. Yüzyıl). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alkan, M. Ö. (2009). Osmanlı Darwinizmi. Cogito, 60-61, 1-26.
• Alkan, M. Ö. (1989). II. Meşrutiyet’te Doğa Felsefesi ya da Subhi Edhem Üzerine Notlar. Felsefe Dergisi, 29, 50-58.
• Baltacıoğlu, A. Y. (2018). Müderris Tevfik [Subaşı] 1879-1954. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 19 (2),157-186.
• Baytop, A. (2004). Türkiye’de Botanik Tarihi Araştırmaları. Ankara: Tübitak.
• Beşer ve Tabiat. 1, (7 Ağustos 1919); 2, (15 Ağustos 1919); 3, (21 Ağustos 1919); 4, (4 Eylül 1919); 5, (11 Eylül 1919).
• Demir, R. (2006). Subhi Edhem Bey’in Bilim Tarihi ve Bilim Felsefesi Bilinci. Bilim ve Ütopya, 139, 52-57.
• Demir, R. (2007). Philosophia Ottomanica Osmanlı İmparatorluğu Dönemi’nde Türk Felsefesi Yeni Felsefe (C. III). Ankara: Lotus Yayınevi.
• Demir, R. (2010a). Fen Adamları, İlk Bilim Tarihi Kitabımız. Y. Unat (Ed.) Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji Makaleler içinde (s. 259-270). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Demir, R. (2010b). Subhi Edhem Bey’in ‘İlm-i Nebâtât Târîhi’nde Bilim Tarihi ve Bilim Felsefesi Bilinci. Y. Unat (Ed.) Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji Makaleler içinde (s. 259-270). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Demir, R., Uymaz, T. (2013). Yaşam ve Ölüm Üzerine Bir Deneme: Subhi Edhem Bey’in Hayat ve Mevt’i. Dört Öge, 4, 51-77.
• Dinçer, G. (2019). Subhi Edhem Bey’in Fen Adamları Adlı Kitabı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dölen, E. (2008). II. Meşrutiyet Döneminde Darülfünun. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, X (I), 29-33.
• Duman, H. (1986). İstanbul Kütüphaneleri Arap Harfli Süreli Yayınlar Katoloğu 1828-1928. İstanbul: IRCICA.
• Etker, Ş. (2005). Osmanlı Bilimi Araştırmaları, c.VI, sayı 2 (2005) için bazı düzeltmeler. Osmanlı Bilim Araştırmaları, VII (I), 192.
• Fındık, T. T. (2006). Suphi Ethem’in Ulûm-ı Tabiiyye Lügati’nin Günümüz Türkiye Türkçesi İmlasına Aktarımı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Günergun, F. (2005). Doktor Kimyager Mehmed Ziya Ülken: Sır William Ramsey’in Türk Öğrencisi. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, VI (2), 79-116.
• Günergun, F. (2008). Darülfünun Kimya Eğitiminde Reform: I. Dünya Savaşı Yıllarında İstanbul’a Gelen Üç Alman Kimyager. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, X (I), 47-90.
• Günergun, F., Baytop A. (1998). Hekimbaşı Salih Efendi (1816-1895) ve Botanikle İlgili Yayınları. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 2, 293-317.
• İhsanoğlu, E., Şeşen, R., Bekar, M. S., Gündüz, G., Bulut, V. (2006). Osmanlı Tabii ve Tatbiki Bilimler Literatürü Tarihi I-II. İstanbul: IRCICA.
• Kalaycıoğulları, İ. (2020. Cumhuriyet Döneminde Türkiye’sinde Bilim I-II. İstanbul: Muhayyel.
• Kalaycıoğulları, İ. (2013). Subhî Edhem ve Lamarckizm Adlı Eseri. Dört Öge, (4,) 79-119.
• Kara, İ. (2013). Yaltkaya Mehmet Şerefettin. İslâm Ansiklopedisi (C. 43, s. 308-310). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mecmûa-i İbretnümâ, 13 (Şevvâl 1282/Mart 1866).
• Şemsettin Sâmi. (1996). Kâmusu’l-A’lâm. C. III, Ankara: Kaşgar Neşriyat.
• Odabaşı, İ. A. (2006). II. Meşrutiyet Dönemi Basın ve Fikir Dünyasında Genç Kalemler Dergisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Odabaşı, A. (2007a). Subhi Edhem Bey’in Tabiat’ı. Bilim ve Ütopya, (152), 18-25.
• Odabaşı, A. (2007b). Subhi Edhem Bey ve Beşer ve Tabiat Dergisi. Bilim ve Ütopya, (159), 18-32.
• Özcan, A. (1994). Dukakinzâde Ahmed Paşa. İslâm ansiklopedisi ( C. 9, s. 550-551). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Subhi Edhem. (2014). Bergson ve Felsefesi (L. Bayraktar ve Z. Tek, Sad. ve Yay. Haz.). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Ülken, H. Z. (2005.) Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Yıldırım, R. V. (2017). Genç Yaşta Kaybedilen Bir Değer: Tıbb-ı Adlî Müderrisi Dr. Vasfi Bey (1884-1924). Lokman Hekim Dergisi, 7 (3), 200-210.