ENVAİÇEŞİT ÜRÜNLER: İBRET VE HADİKA GAZETELERİNDE REKLAMLAR VE BU GAZETELERİN OKUYUCU KİTLESİ

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 2, 1069 - 1100, 28.12.2021

Gül Karagöz Kızılca

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2021.61.2.20

Cited By: 1

Öz

1839 yılında Babıali, merkezi yönetimi güçlendirmek amacıyla devleti yeniden yapılandıran 1839-1876 yıllarını kapsayan Tanzimat reform programını uygulamaya sokmuştur. Bu süreçte, Babıali daha merkezileşen ve halkın üzerinde kontrolünü arttıran yönde yönetme biçimini değiştirmiştir. Ancak merkezileşme girişimleri, Yeniçeri Ocağı’nın 1826’da kaldırılması örneğinde görülebileceği üzere Tanzimat’tan önce başlamıştır. Merkezileşme çabalarının ürünlerinden biri de gazete basımıdır. Toplumun ve devletin yeniden yapılandırıldığı bu dönemde devlet, 1831yılında ilk Osmanlıca gazeteyi basmıştır. 1840 yılından başlayarak ise, Osmanlı toplumu için yeni bir gelişme sayılan gazetelerde reklam basımı başlamıştır. Basım faaliyetlerinin başladığı bu dönemde başka gelişmeler de yaşanmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu ve kapitalist Avrupa ekonomileri arasındaki ticari ve iktisadi ilişkiler artmıştır. Ulaşım ve iletişim altyapısındaki gelişmeler ve Avrupa ile artan ilişkiler, Osmanlı İmparatorluğu’nu Avrupa’da imal edilmiş ve yeni bir tüketici tipine ihtiyacı olan ürünlerin ithal edildiği bir pazar haline getirmiştir. Bu süreçte, Osmanlı halkı gazete ilan ve reklamları aracılığıyla düzenli ve gittikçe artan biçimde, hepsi Avrupa menşeili olmasa da ağırlıklı olarak Avrupa’dan ithal edilmiş albenili ürünler ile tanışmıştır. İbret ve Hadika, zamanının iki önemli gazetesidir. 1872-73 yılları arasında basılan bu gazeteler, yüksek tirajlara ulaşmış ve halkın sesi haline gelmişlerdir. Ancak, bu iki gazetenin reklamlarına odaklanan ve bunlarda yayınlanan ilan ve reklamlarda Osmanlı’nın değişen gündelik hayat tarzının izini süren çalışma bulunmamaktadır. Ama belki daha önemlisi, Osmanlı basın tarihçisinin günümüze kadar saklanamaması nedeniyle, gazete okuyucuların abonelik kayıtlarına ulaşma şansından yoksun oluşudur. Bu nedenle, bu çalışmada 1872-73 yılları arasında basılan İbret ve Hadika’nın ilan ve reklamlarını inceleyerek, bunların gazetelerin okuyucu kitlesinin tespitinde kullanılıp kullanılamayacağını anlamaya çalıştım. Ayrıca, İbret ve Hadika’nın ilan ve reklamlarını çalışmanın merkezine alarak bu reklamların Osmanlı halkının Tanzimat ile birlikte hayatının her alanda deneyimlediği sosyal ve ekonomik değişimleri hangi biçimlerde yansıttığını gösterdim.

Anahtar Kelimeler

İlan/Reklam, Okuyucu Kitlesi, Osmanlı Basını;, İbret, Hadika, Tüketim

A WIDE ARRAY OF PRODUCTS: ADVERTISEMENTS IN İBRET AND HADİKA AND THEIR READING PUBLIC

Öz

Seeking to strengthen the central state, in 1839, the Ottoman government (the Porte) initiated reform program called the Tanzimat (reorganization), a term that also refer to a period in the Ottoman history that lasted from 1839 to 1876. In this process, Ottoman ways of governance changed substantially, being more centralized and extending its control over the public. Yet, centralization attempts of the Porte begun before the Tanzimat as it abolished janissary corps in 1826, for example. One of the products of the centralization attempts of the Porte was the newspaper. In this period of restructuring the state and society, the Porte published the first Ottoman language Takvim-i Vekayi in 1831. Beginning in 1840, advertisements in newspapers also emerged as a new phenomenon for the Ottoman society.In this process of emerging news publishing activities another developments were already under its way. During this centralization process, the market relationships between the capitalist European economy and the Empire increased. Additionally, improvements in communication and transportation infrastructure and increased contacts with Europeans made the Ottoman Empire an outlet for the exportation of European manufactured goods that needed novel types of consumers. In this process, through newspaper advertisements, the Ottoman public steadily encountered appealing and not only but mostly European products, as the market relationships between the capitalist European economy and the Empire increased. İbret and Hadika were two of the significant newspapers of their time. Published 1872 and 1873, these two newspapers reached high circulation rates and became the voice of the public. However, there is no detailed study which focuses on İbret and Hadika’s advertisements that traces the imprints of those of the ads in the changing daily lives of Ottomans. Maybe more importantly, the Ottoman press historians have lack the opportunity for accessing newspaper readers’ records of the 19th century as they did not survive. Therefore, in this study by scrutinizing İbret’s and Hadika’s advertisements published between 1872 and 1873 I attempt to understand whether those of the newspapers’ ads can be utilize to obtain the possible profiles of those newspapers’ readers. Additionally, by focusing of their advertisements I show the ways in which İbret’s and Hadika’s advertisements reflect the social and economic changes that the Ottoman public experienced in the every aspects of their lives that they were introduced during the Tanzimat period of the Empire.

Anahtar Kelimeler

Advertisement, Reading Public, Ottoman Press, İbret, Hadika, Consumption

Kaynakça

• Abadan, Y. (2006). Tanzimat Fermanının Tahlili. H. İnalcık ve M. Seyitdanoğlu (Ed.). Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. (2. Baskı) içinde (37-63). Ankara: Phoenix.
• Akçetin, E. and Faroqhi, S. (ed.). (2017). Living the Good Life: Consumption in the Qing and Ottoman Empires of the Eighteen Century, Leiden: Brill.
• Aktar, A. (Bahar 1998). Şark Ticaret Yıllıkları’nda “sarı sayfalar”: İstanbul’da Meslekler ve İktisadi Faaliyetler Hakkında Bazı Gözlemler, 1868-1938. Toplum ve Bilim, 76, 105-143.
• Akyıldız, A. ve Özcan, A. (Yay. haz.). (2013). Namık Kemal’den Mektup Var, İstanbul: İşkültür.
• Al, H. ve Akar, Şevket K. (2008). Söylentinin Gücü İstanbul’da Büyük Panik ve 1861 Finansal Krizi. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 7 (Bahar Yaz), 23-59.
• Alemdar, K. (1980). İstanbul (1875-1964), Türkiye’de Yayınlanan Fransızca Bir Gazetenin Tarihi, Ankara: Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Yayınları.
• And, M. (1976). Osmanlı Tiyatrosu, Ankara: AÜDTCF Yayını:258.
• Balkanlı, R. (1961). Mukayeseli Basın ve Propaganda, Ankara: Resimli Posta Matbaası.
• Çakır, H. (1997). Osmanlı Basınında Reklam, Ankara: Elit.
• Çamdereli, M. ve Varlı, M: (2009). Reklam Gazete ve Dergileri, İstanbul: Rasyo Yayınları.
• Davison, Roderic H. (1963). Reform in the Ottoman Empire, Princeton: Princeton University Press.
• ___________________. (1990). The Advent of the Electric Telegraph in the Ottoman Empire. Essays in Ottoman and Turkish History, 1774-1923: The Impact of the West, Texas: University of Texas Press, 133-165.
• de Vries, J. (1993). Between Purchasing Power and the World of Goods: Understanding the Household Economy in Early Modern Europe. J.Brewer and R. Porter. (Ed.). Consumption and the World of Goods içinde (85-132), London.
• Ebüzziya Tevfik. (1973). Yeni Osmanlılar Tarihi, C. 2. İstanbul: Kervan Yayınları.
• Engin, V., Uçar, A., Doğan, O. (Ed.) (2012). Osmanlı’da Ulaşım: Kara, Deniz, Demiryolu. İstanbul: Çamlıca. Erdinçli, İ. (Bahar 2020). Yasaklardan Modern Denetime Osmanlı Devleti’nin İçki Tüketimine ve Meyhanelere Yaklaşımı, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. 16(31), 1-32.
• Exertzoglou, H. The Cultural Uses of Consumption: Negotiating Class, Gender, and Nation in the Ottoman Urban Centers during the 19th Century, International Journal of Middle East Studies. 35(1) (Feb., 2003), 77-101.
• Georgeon, F. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İstanbul Kahvehaneleri, Helene Desmet-Gregoire ve François Georgeon (Ed.). Doğu’da Kahve ve Kahvehaneler içinde (43-85). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karagöz Kızılca, G. (2012). Bu mülke gazeteler fena hizmet etmedi”: Malî Kriz Günlerinde İbret’in Gözünden Babıâli, Osmanlı Halkı ve Avrupa Emperyalizmi, Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi. 33, 339-352.
• _____________. (2016a). Giving an “Active Voice” to Ottoman Urban Workers: Hadika and Forming Public Opinion for Resistance in 1872-73, Selim Karahasanoğlu ve Deniz Cenk Demir (Ed.). History From Below: A Tribute in Memory of Donald Quataert içinde (585-604). İstanbul: Bilgi University Press.
• ______________. (2016b). Osmanlı /Türk Basın Tarihi yazımı Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme. İlef Dergisi. 3(1), 71-90.
• Kasaba, R., Çağlar Keyder, and Faruk Tabak (1986). Eastern Mediterranean Port Cities and their Bourgeoisies: Merchants, Political Projects and Nation-States. Review 10. no. 1 (Special Anniversary Issue: The Work of the Fernand Braudel Center), 121– 135.
• Koloğlu, O. (1986).Osmanlı Basınının Doğuşu ve Blak Bey Ailesi, İstanbul: Müteferrika.
• ______________. (1989). İlk Gazete İlk Polemik Vekayi-i Mısriye’nin Öyküsü ve Takvimi Vekayi ile Tartışması, Ankara: ÇGD Yayınları:5.
• ____________. (1998). Miyop Çörçil Olayı: Ceride-i Havadis'in Öyküsü, Ankara: Yorum.
• _____________. (1999). Reklamcılığımızın İlkyüzyılı 1840-1940, İstanbul: Reklamcılık Vakfı.
• ______________. (2010). Osmanlı Dönemi Basınının İçeriği, İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• Köse, Y. (2016). Dersaadet’te Tüketim (1855-1923). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Mardin, Ş. (2000).The Genesis of Young Ottoman Thought: A study in the Modernization of Turkish Political Ideas, Princeton: Princeton University Press, 1962; reprint, Syracuse: Syracuse University Press.
• Mardin, Ş. (2006). Tanzimat Fermanının Mânası Yeni Bir İzah Denemesi, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanoğlu. 2. Baskı. Ankara: Phoenix, 109-124.
• Odabaşı, A. (2021). Cemiyet Kütüphanesinin Reklam Gazetesi: Beni Okuyunuz/Lisez Moi. Müteferrika. 59, 123-142.
• Pamuk, Ş. (1984). Osmanlı Ekonomisi ve Dünya Kapitalizmi. Ankara: Yurt Yayınları.
• _______________. (2002). Küreselleşme Çağında Osmanlı Ekonomisi,1820-1914. H.C. Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca (Yay. haz). Türkler. c. 14 içinde (241-252) İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları.
• Quataert, D. (2000). Introduction. Donald Quataert (Ed.). Consumption Studies and the History of the Ottoman Empire,1550-1922 An Introduction içinde (1-14). N.Y: State University of New York Press.
• Tanpınar, Ahmet H. (1988). 19. Asır Türk Edebiyat, 7. basım. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Toprak, Z. (1988). Tanzimattan Cumhuriyet'e Reklamcılık, Boğaziçi Dergisi. 2, 22-29.
• ______________. (Spring 1992). Modernization and Commercializatin in the Tanzimat Period: 1838-1875, New Perspectives on Turkey. 57-70.
• ______________. (1995). Tüketim Örüntüleri ve Osmanlı Mağazaları. Cogito. 5, 25- 28.
• ______________. (2007). Cumhuriyet, Demiryolu ve Laiklik Bir ‘Modernite’ Metaforu, Toplumsal Tarih. 168, 26-31.