FARKLI YAŞ GRUPLARINDA ÇAĞRIŞIMSAL CİNSİYET ALGISI-TÜRKÇE BAĞLAMINDA

Yıl 2023, Cilt: 63 Sayı: 1, 206 - 224, 20.06.2023

Seda Gökmen , Dilek Peçenek

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2023.63.1.8

Öz

Türkçede dilbilgisel cinsiyet olgusundan söz edilemez. Yalnızca kimi ödünçleme sözcüklerde ödünçleme eklerle cinsiyet işaretlemesi görülür. Ancak biyolojik cinsiyet doğrultusunda sözlüksel cinsiyetin var olduğunu ve adlara sözlüksel olarak yansıdığını söylemek olasıdır. Biyolojik cinsiyetten bağımsız, sözcükleri eril ya da dişil olarak işaretleyen örtük ve çağrışımsal cinsiyetin varlığından da söz edilebilir. Türkçede toplumsal cinsiyet öne çıkan bir nitelik taşımaktadır. Toplumsal cinsiyet temelinde, sözgelimi “çocuk” sözcüğünün dilsel bağlama dayalı olarak yapısal görünmezlikle erkeği işaretlemesi örtük cinsiyeti, belirli sözcüklerin (sözgelimi otobüs şoförü, sekreter) toplumsal-psikolojik deneyime dayalı olarak yine yapısal görünmezlikle erkeği ya da kadını işaretlemesi ise çağrışımsal cinsiyeti göstermektedir. Bu çalışmanın amacı, belirli ulamlar (renk, hayvan, sebze-meyve, giysi, beden, ulaşım, spor, meslek, materyal, doğal özellik-bitki) kapsamında Türkçe sözcüklerde olası örtük cinsiyetin çağrışımsal düzlemdeki görünümlerini betimlemektir. Bu amaç doğrultusunda, çağrışımsal cinsiyetin Türkçedeki algılanışının saptanması için tarama modeline dayalı olarak bir sormaca hazırlanmıştır. Kapalı uçlu nitelik taşıyan 3 seçenekli (eril, dişil, yansız) sormaca farklı yaş gruplarından oluşan katılımcılara (N 400) uygulanmıştır. Katılımcıların, çağrışımsal cinsiyet işaretlemelerinde yansızlık yönünde bir baskınlık olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla eril ve dişil işaretleme izlemektedir. Veri tabanı bağlamında, çocukluktan yetişkinliğe uzanan sürece bakıldığında toplumsal cinsiyet yanlılığı eril-dişilden yansıza doğru değişmektedir. Başka bir deyişle, çocukların cinsiyeti belirleme eğilimleri daha çok eril-dişil üzerinde yoğunlaşırken artan yaşla birlikte cinsiyet atama eğilimi azalmaktadır. Diğer bir sonuç ise erkek katılımcıların kadın katılımcılardan daha fazla eril işaretlemesidir. Bu görünüm, toplumsal cinsiyet algısı ile özdeşleştirilebilir.

Anahtar Kelimeler

Çağrışımsal cinsiyet, Toplumsal cinsiyet, Yaş, Türkçe

PERCEPTION OF ASSOCIATIVE GENDER IN DIFFERENT AGE GROUPS-A TURKISH LANGUAGE CASE

Öz

Turkish has no noun classes or grammatical gender. However, in terms of biological gender, it can be said that lexical/semantic gender is reflected to nouns lexically. Although Turkish has no grammatical gender, it does have various means based on semantic system in which nouns are assigned to a gender according to its referent’s biological sex to recognize gender. It can also be said that there is a covert gender marking that denotes some person reference words as masculine or feminine. The aim of this study is to describe the phenomenon of associative gender, which carries the social-psychological context, in the case of certain categories (colour, animal, vegetable/fruit, clothing, body, transportation, sports, profession, material and natural features/plants). Also it was aimed at see the current associative gender perceptions of the lexicalized covert words (e.g., hemşire ‘nurse’, gömlek ‘shirt’) based on the assumption that the associative gender perception of sociocultural context may change in parallel with social changes. For this aim, how participants from different age groups (N 400) perceive the gender in Turkish is researched. A survey consisting of close-ended questions with 3 rating scale (masculine, feminine, neutral) for each category was conducted. The most general conclusion in this study is that in the associative gender assignment, neutral is dominant. This is followed by male and female dominance. In terms of the context of database, gender bias varies from masculine-feminine to neutral when the process from childhood to adulthood is looked at. In other words, while the children's perspective in marking gender is more towards masculine-feminine, the characteristics of the language appear more prominently and the tendency to assign gender decreases with age. Another consequence is male participants marked more masculine than female participants. This may be identified with the social gender perception.

Anahtar Kelimeler

Associative gender, Social gender, Age, Turkish

Kaynakça

• Aksan, Y., Aksan, M., Mersinli, Ü. & Demirhan, U. U. (2017). A Frequency Dictionary of Turkish. London & New York: Routledge.
• Bhasin, K. (2003). Toplumsal Cinsiyet "Bize Yüklenen Roller". İstanbul: Kadınlarla Dayanışma Vakfı Yayınları.
• Braun, F. (1997). Covert Gender in Turkish. VIII. Uluslararası Türk Dilbilimi Konferansı Bildirileri (267- 274). Ankara: Ankara Üniversitesi Yay.
• Braun, F. (2000). Gender in the Turkish Language System. Turkic Languages 4:3-21.
• Braun, F. (2001). Turkish. The Communication of Gender in Turkish. In: Hellinger, Marlis & Buβmann, Hadumod (eds.), Gender Across Languages. The Linguistic Representation of Women and Men. Volume 1. 283- 310. Amsterdam: John Benjamin’s Publishing Company.
• Comrie, B. (1999. Grammatical Gender Systems: A Linguist’s Assessment. Journal of Psycholinguistic Research, 28(5), 457–466.
• Corbett, G. G. (1991). Gender. Cambridge: Cambridge University Press.
• Corbett, G. G. (2014). The Expression of Gender. Berlin: De Gruyter Mouton.
• Çolak, G. (2019). Toplumdilbilimi-Toplumsal Cinsiyet ve Dil. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Çubukçu, H., Eşme, M. & İlerten, F. (2010). How Sexism Operates in Basic Turkish Dictionary. Language, 6.
• Doğan, E. (2011). Türkçede cinsiyet kategorisinin izleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(17), 89-98.
• Dökmen, Z. (2010). Toplumsal Cinsiyet: Sosyal Psikolojik Açıklamalar. (2. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hellinger, M. (1990). Kontrastive Feministische Linguistik. Mechanismen Sprachlicher Diskriminierung im Englischen und Deutschen. München: Hueber.
• Hellinger, M. & Buβmann, H. (2003). The Linguistic Representation of Women and Men. In: Hellinger, Marlis & Buβmann, Hadumod (eds.): Gender Across Languages. The Linguistic Representation of Women and Men. Volume 3. (1-26). Amsterdam: John Benjamin’s Publishing Company.
• Kerimoğlu, C. & Doğan, G. (2015). Türkçede Cinsiyet Görünümleri ve Çağrışımsal Zihniyet. Türklük Bilimi Araştırmaları, 38,133-178.
• Peçenek, D. & Gökmen, S. (2019). Türkçede Çağrışımsal Cinsiyet Görünümleri. In: (Ed. Kâmil İşeri), Dilbilimde Güncel Tartışmalar (85-96). Ankara: Dilbilim Derneği Yayınları.
• R Core Team (2013). R: A Language and environment For Statistical Computing [Computer software manual]. Vienna, Austria. Retrieved from: http://www.R-project.org/
• Venables W.N. & Ripley B.D. (2002). Modern Applied Statistics with S. 4th edition. New York: Springer-Verlag.