MAÇOLUK ÜZERİNE PSİKO-EDEBÎ BİR İNCELEME: SAFİYE EROL’UN HİKÂYELERİNDE MAÇO ARKETİPLERİ

Yıl 2023, Cilt: 63 Sayı: 1, 827 - 861, 20.06.2023

Duygu Dinçer

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2023.63.1.30

Öz

Bu çalışma, Safiye Erol'un öykülerinde maçoluğun arketipsel yönlerini ve maçoluğun romantik ilişkiler üzerindeki etkilerini incelemeyi amaçlamıştır. Çalışmada Safiye Erol’un Leylak Mevsimi adlı kitabındaki hikâyelerin her biri dokuman kabul edilmiş ve metin merkezli bir içerik çözümlemesi ile incelenmiştir. Analizler, Erol’un öykülerindeki erkek karakterlerin belirli maço arketiplerini (fetihçi maço, çapkın maço, maskeli maço ve otantik maço) temsil ettiğini ortaya koymuştur. Yazarın bazı maço arketiplerini diğerlerinden daha fazla ele aldığı görülmüştür. En çok tekrar eden maço arketiplerinin çapkın maço ve otantik maço olduğu belirlenmiştir. Aleksandra Filipovna, İlk Efendim Pomak Ali Efendi ve Lâz Sıdkı’nın Florya’da Hovardalığı adlı hikâyelerde çapkın maço arketipinin vurgulandığı ve olumsuz yönleriyle yansıtıldığı anlaşılmıştır. Ayrıca Metruk Yalıda Garip Bir Gece ve Gel Seninle Dertleşelim adlı hikâyelerde fetihçi maço arketipi temsil edilmektedir. Dört Kişi, Leylak Mevsimi ve Gel Seninle Dertleşelim’de otantik maço arketipi yer almaktadır. Son olarak İlk Efendim Pomak Ali Efendi adlı hikâyede maskeli maço arketipine rastlanmaktadır. Çalışmada maço kişilik ve davranış örüntülerinin yarattığı ilişkisel ikilemler açısından da ilginç bulgular elde edilmiştir. Araştırma sonuçları, öykülerdeki ilişkisel ikilemlerin çok eşli doğası nedeniyle çoğunlukla çapkın maço arketipinden kaynaklandığını göstermiştir. Ancak bu ilişkisel ikilemlerin oluşmasında aşırı gururlu yapısıyla fetihçi maço arketipin, çift yüzlülük yönüyle maskeli maço arketipin, makbul eş ve makbul anneye yaptığı vurgu ile otantik maço arketipinin de rol oynadığı anlaşılmaktadır. Hikâyelerde dikkat çeken bir diğer nokta iyiliksever, şefkatli ve babacan tavırlarıyla öne çıkan otantik maço arketipinin diğer arketiplere göre daha makbul bir erkek temsili olarak yansıtılmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Safiye Erol, maçoluk, maço arketipleri, romantik ilişkiler, erkeklik, machismo, macho archetypes

Teşekkür

Doç. Dr. Çimen Günay-Erkol'a bu çalışmaya verdiği fikrî desteklerden ötürü teşekkür ederim.

A PSYCHO-LITERARY STUDY ON MACHISMO: MACHO ARCHETYPES IN THE STORIES OF SAFIYE EROL

Öz

This study aimed to examine the archetypal aspects of machismo and the effects of machismo on romantic relationships in Safiye Erol’s stories. In the study, each of the stories in Safiye Erol’s book titled Leylak Mevsimi was taken as a document and analyzed by content analysis method. Analyzes revealed that the male characters in Erol’s stories represent specific macho archetypes (conqueror macho, playboy macho, masked macho, and authentic macho). It has been found that the author addresses some macho archetypes more than others. The most recurring macho archetypes were determined as playboy macho and authentic macho. It has been determined that playboy macho archetype is emphasized and reflected in its negative aspects in the stories Aleksandra Filipovna, İlk Efendim Pomak Ali Efendi and Lâz Sıdkı’nın Florya’da Hovardalığı. In addition, conqueror macho archetype has been represented in the stories like Metruk Yalıda Garip Bir Gece and Gel Seninle Dertleşelim. Authentic macho archetype has been presented in Dört Kişi, Leylak Mevsimi and Gel Seninle Dertleşelim. Finally, masked macho archetype has been found in the story İlk Efendim Pomak Ali Efendi. The research results have showed that relational dilemmas in Erol’s stories are mostly stemmed from the playboy macho archetype due to its polygamous nature. However, it is understood that conqueror macho archetype with its excessive pride feature, masked macho archetype with its hypocrisy feature, and authentic macho archetype with its emphasis on the acceptable wife and the acceptable mother play a crucial role in the formation of these relational dilemmas. Another striking point in the stories was that authentic macho archetype, which is highlighted with its benevolent, compassionate, and father-like attitudes, is reflected as a more acceptable male representation when compared to other archetypes.

Anahtar Kelimeler

Safiye Erol, machismo, macho archetypes, romantic relationships

Kaynakça

• Açıkgöz, H. (2010). Önsöz. Makãleler (H. Açıkgöz, Yay. haz.) (3. bs.). (s. 11–14). İstanbul: Kubbealtı.
• Adams, D. (1985). Latin Mas and Masturbari. Glotta, 63(3/4), 241–247.
• Adler, A. (2009). Sosyal Duygunun Gelişiminde Bireysel Psikoloji. (H. Özgü, Çev.). İstanbul: Hayat Yayınları.
• Andrade, R. A. (1992). Machismo: A Universal Malady. Journal of American Culture, 15, 33–41.
• Arciniega, G. M., Anderson, T. C., Tovar-Blank, Z. G. ve Tracey, T. J. G. (2008). Toward a Fuller Conception of Machismo: Development of a Traditional Machismo and Caballerismo Scale. Journal of Counseling Psychology, 55(1), 19–33.
• Arciniega, G. M., Tovar-Gamero, Z. G. ve Sand, J. (2004). Machismo and Marianismo: Definitions, Instrumentation, and Clinical Relevance. Relevance of Assessment and Culture in Evaluation Conference, Tempe, AZ, United States.
• Ayvazoğlu, B. (2002). Ciğerdelen Üzerine Bâzı Düşünceler. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 31(2), 64–67.
• Ayverdi, S. (2015). Âbide Şahsiyetler. (A. Yüksel, Yay. haz.). İstanbul: Kubbealtı.
• Bejar Navarro, R. (1986). El Mexicano: Aspectos Culturales Psicosociales. Mexico: UNAM.
• Bilmes, M. (1992). Macho and Shame. International Forum of Psychoanalysis, 1(3, 4): 163–168.
• Buğdaycı, Ç. (2016). Bir Aşk Üçgeni: Safiye Erol’un Kadıköyü’nün Romanı’nda Aşk, Istırap ve Modernleşme. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 8(15), 100–119.
• Cancela, V. (1986). A Critical Analysis of Puerto Rican Machismo: Implications for Clinical Practice. Psychotherapy, 23(2), 291–296.
• Cranford, C. J. (2007). “It’s Time to Leave Machismo Behind!”: Challenging Gender Inequality in the Immigrant Union. Gender & Society, 21(3), 409–438.
• Dinçer, D. (2016). Safiye Erol’un Ülker Fırtınası Romanında Aşkın Renkleri ve Benlik Üzerindeki Tesirleri. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 8(15), 120–137.
• Dursun, H. (2002). Ciğerdelen Nerede? Kubbealtı Akademi Mecmuası, 31(3), 17–20.
• Erol, S. (2010). Makãleler. (H. Açıkgöz, Yay. haz.) (3. bs.). İstanbul: Kubbealtı.
• Erol, S. (2011). Leylâk Mevsimi. (H. Açıkgöz, Yay. haz.) (2. bs.). İstanbul: Kubbealtı.
• Espinosa, J. E. (1982). An Explatory Study of Social and Personal İdentity of Selected Anglo-American, Mexican-American, and Mexican National College Students (Unpublished Dissertation). Corvallis, OR: Oregon StateUniversity.
• Espinosa, C. (2000). Don Quixote's Code of Honor. The Corinthian, 2(7), 84–89.
• Fragoso, J. M. ve Kashubeck, S. (2000). Machismo, Gender Role Conflict, and Mental Health in Mexican Amerikan Men. Psychology of Men & Masculinity, 1(2), 87–97.
• Glick, P. ve Fiske, S. T. (1996). The Ambivalent Sexism Inventory: Differentiating Hostile and Benevolent Sexism. Journal of Personality and Social Psychology, 70(3), 491–512.
• Günay-Erkol, Ç. (2021). Yaralı Erkeklikler: 12 Mart Romanlarında Yalnızlık, Yabancılaşma ve Öfke. İstanbul: İletişim Yayınları. Gürsoy, K. (2002). Safiye Erol ve Çölde Biten Rahmet Ağacı. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 31(2), 45–53. Hisarcıklılar, E. (2022). “Kadıköyü’nün Romanı” Adlı Eserin Beauvoir’un Feminist Edebiyat Kuramı Doğrultusunda İncelenmesi. Gazi Türkiyat, 31, 63–78.
• Horowitz, I. L. (1967). Cuban Communism. Society, 4(10), 7–15.
• Ingoldsby, B. (1991). The Latin American Family: Familism vs. Machismo. Journal of Comparative Family Studies, 22(1), 57–64.
• Irigaray, L. (2001). Democracy Begins between Two. (K. Anderson, Trans.). New York, NY: Routledge.
• Izard, C. E. (1977). Human Emotion. New York, NY: Plenum.
• İleri, S. (2002). Safiye Erol’un Romanları. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 31(2), 60–63.
• İleri, S. (2010). Safiye Erol’a Saygı Yazısı. Makãleler (H. Açıkgöz, Yay. haz.) (3. bs.). (s. 15–18). İstanbul: Kubbealtı.
• Kubbealtı Lügati (t.y.). Lugatım. Erişim tarihi: 07.09.2022, http://lugatim.com
• Lewis ve Short. (t.y.). A Latin Dictionary. Erişim tarihi: 07.09.2022, http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=mas&fromdoc=Perseus%3Atext%3A 1999.04.0059
• Merriam-Webster Dictionary. (t.y.). Merriam-Webster Dictionary. Erişim tarihi: 07.07.2022, https://www.merriam-webster.com
• Mirande, A. (1977). The Chicano Family: A Reanalysis of Conflicting Views. Journal of Marriage and Family, 39(4), 747-756.
• Mosher, D. & Sirkin, M. (1984). Measuring a Macho Personality Constellation. Journal of Research in Personality, 18, 150–163.
• Nuñez, A., González, P., Talavera, G. A., Sanchez-Johnsen, L., Roesch, S. C., Davis, S. M., Arguelles, W., Womack, V. Y., Ostrovsky, N. W., Ojeda, L., Penedo, F. J. ve Gallo, L. C. (2016). Machismo, Marianismo, and Negative Cognitive-Emotional Factors: Findings from the Hispanic Community Health Study/Study of Latinos Sociocultural Ancillary Study. Journal of Latina/o Psychology, 4(4), 202–217.
• Panitz, D. R., McConchie, R. D., Sauber, S. R. ve Fonseca, J. A. (1983). The Role of Machismo and the Hispanic Family in the Etiology and Treatment of Alcoholism in Hispanic American Males. The American Journal of Family Therapy, 11, 31–44.
• Paz, O. (1990). Yalnızlık Dolambacı. (B. Güvenç, Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Ramirez, J. (2008). Against Machismo. New York, NY: Berghahn Books.
• Ramos, S. (1962). Profile of Man and Culture in Mexico. Austin, TX: University of Texas Press.
• Scharer, E. ve Ramasubramanian, S. (2021). Quantitative Research Methods in Communication: The Power of Numbers for Social Justice. New York, NY: Routledge.
• Segrest, S. L., Romero, E. J. ve Domke-Damonte, D. J. (2003). Exploring the Role of Machismo in Gender Discrimination: A Comparison of Mexico and the U. S. Equal Opportunities International, 22(1), 13–31.
• Spanish Dictionary. (t.y.). Spanish Dictionary. Erişim tarihi: 07.07.2022, https://www.spanishdict.com
• TDK. (t.y.). Güncel Türkçe Sözlük. Erişim tarihi: 07.09.2022, https://sozluk.gov.tr
• Tek, Z. (2017a). Safiye Erol’un Yazılarında Kadının Aile ve Toplum İçindeki Rolü. Gazi Türkiyat, 21, 163–179.
• Tek, Z. (2017b). Safiye Erol Anlatılarının Örnek Okur Üzerinden Anlamlandırılması. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• Tırlı, N. (2018). Safiye Erol’un Kurmaca Metinleri Üzerine Tematik Bir İnceleme. Yayımlanmamış doktora tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Uğurcan, S. (2002). Safiye Erol’un Makaleleri. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 31(2), 73–81.
• Valdez, L. F., Baron, A. ve Ponce, F. Q. (1987). Counseling Hispanic Men. Handbook of Counseling and Psychotherapy with Men. eds. Murray Scher, Mark Stevens, Glenn Good ve Gregg A. Eichenfeld. Newbury Park, CA: Sage, 203–217.
• Word Sense Dictionary (t.y.). Word Sense Dictionary. Erişim tarihi: 07.07.2022, https://www.wordsense.eu Yamaç, D. (2016). Ciğerdelen’in Kadın Kahramanlarının C.G. Jung’un Kolektif Bilinçdışı Kuramı Çerçevesinde İncelenmesi. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 8(15), 152–161.
• Yetiş, K. (2002). Safiye Erol’un Üslûbu. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 31(2), 68–72.
• Yılmaz, H. (2016). Bir Türkiye alegorisi olarak Dineyri Papazı ve Safiye’Erol’un hayatı. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 8(15), 162–179.
• Your Dictionary. (t.y.). Your Dictionary. Erişim tarihi: 07.07.2022, https://www.yourdictionary.com
• Zambak, F. (2015). Ülker Fırtınası’nı Aşk ve Kurgu Bağlamında Yeniden Okuma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(41), 354–359.