DERLEM TEMELLİ EŞDİZİMLİLİK ÇIKARIMINDA YÖNTEMSEL, ANLAMBİLİMSEL VE BİÇİMSÖZDİZİMSEL SÜREÇLER -PROJE TEMELLİ BİR DURUM ÇALIŞMASI-

Yıl 2023, Cilt: 63 Sayı: 2, 1454 - 1488, 25.12.2023

Ayşe Eda Gündoğdu

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2023.63.2.22

Öz

Derlem temelli anlam gösterimleri, içerisinde önüretimli yapılar, bilişsel şemalar, kültürel kodlar gibi dinamikleri barındırması nedeniyle biçimsel gösterimlerden farklı olarak tam otomatik olmaktan çok, doğal dil kullanıcılarının ve alan uzmanlarının yargılarına da gereksinim duymasından ötürü yarı-otomatik çıkarıma izin veren bir niteliktedir. Bu çalışmada dilde anlam örüntülerinin ve gösterimlerinin önemli bir bölümünü oluşturan eşdizimsel yapılanmaların derlem temelli çıkarımı sürecine ilişkin bir durum çalışması ortaya koymak amaçlanmıştır. Durum çalışmaları bir olguyu, özgül bağlamı içerisinde, olağan sürecinde, uygulama odaklı sunulan bir gerçeklikle, derinlemesine bir biçimde ortaya koymayı amaçlayan bir araştırma yöntemidir. Söz konusu çalışma disiplini, konu alanı ile ilgili gerçekleştirilmesi planlanan araştırmalara, deneyim temelli bir bakış açısıyla kuramsal çerçeveden uygulama süreçlerine doğru ilerleyen bir perspektif sunabilmektedir. Bu durum çalışması TÜBİTAK-SOBAG 3501 programı tarafından desteklenen, dilbilim alanında yürütülen bir araştırma projesi çerçevesinde yapılandırılmış ve yöntemsel süreç: verisetlerinin oluşturulması, örüntüleme düzlemlerini özgülleştirme ve veri işleme süreci, istatistiksel süreç, anlambilimsel süreç, biçim-sözdizimsel süreç olmak üzere beş farklı boyutta tasarlanmıştır. Çalışmanın temel motivasyonu, özelde eşdizimlilik çıkarımı, genelde dilsel örüntülerin derlem temelli betimlenmesi çerçevesinde süreç temelli ve görgül bir izlek ortaya koymaktır. Özellikle derlem dilbilim ve sözcükanlambilim arakesitinde uygulama ve süreç temelli yetkinlik kazanmayı planlayan araştırmacılara bütüncül ve disiplinlerarası bir rehber oluşturma açısından söz konusu çalışmanın önem taşıdığı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Derlem, Durum Çalışması, Eşdizimlilik, Anlambilim, Biçim-sözdizim

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

TÜBİTAK SOBAG 121K705

Teşekkür

Bu durum çalışmasında TÜBİTAK SOBAG 121K705 numaralı Türkçede Ad Örüntüleri: Eşdizimlilik, Dilbilgisel Birliktelik, Anlam Tercihi ve Anlambilimsel Söylem Ezgisi Görünümleri -Derlem Temelli Bir Uygulama- adlı bilimsel araştırma projesinin çıktılarından yararlanılmıştır. Katkılarından dolayı TÜBİTAK’a teşekkür ederiz.

METHODOLOGICAL, SEMANTIC, AND MORPHO-SYNTACTIC PROCESSES IN CORPUS-BASED EXTRACTION OF COLLOCATIONS -A PROJECT BASED CASE STUDY-

Öz

Corpus-based meaning representations have a feature that allows semi-automatic extraction because they require the judgments of natural speaker and domain experts, rather than being fully automatic, unlike formal representations, since they contain dynamics such as pre-fabricated structures, cognitive networks, and cultural codes. In this study, it is aimed to present a case study on the corpus-based extraction process of collocations, which constitute an important part of the meaning representations in language. Case studies are a research method that aims to reveal a phenomenon in its real context, in its ordinary process, with an application-oriented reality, in depth, starting from theory. The aforementioned study discipline can offer a perspective that moves from the theoretical framework to the application processes with an experience-based perspective to the researches planned to be carried out in the field of research. This case study was planned within the framework of a project supported by the TÜBİTAK SOBAG 3501 program. The study includes five different dimensions and their sub-dimensions, including the methodological process: creation of data sets, specification of patterning levels, statistical process, semantic process, morpho-syntactic process. The main motivation of the research is to create a process-based and realistic plan for scientists who plan to work within the framework of collocation extraction in particular and corpus-based description of all linguistic patterns in general. It is thought that this study is important in terms of creating a holistic and interdisciplinary guide for researchers who plan to gain practice and process-based competence, especially in the intersection of corpus linguistics and lexical semantics.

Anahtar Kelimeler

Corpus, Case study, Collocation, Semantics, Morpho-syntax

Proje Numarası

TÜBİTAK SOBAG 121K705

Kaynakça

• Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., Yılmazer, H., Atasoy, G., Öz, S., Yıldız, İ. ve Kurtoğlu, Ö. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Calzolari, N., Choukri, K., Declerck, T., Doğan, M. U., Maegaard, B., Miriani, J., Odijk, J. ve Piperidis, S. (Yay. haz.) içinde, Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul, Türkiye. http://www.lrecconf.org/proceedings/lrec2012/papers.html.
• Aksan, Y., Aksan, M., Mersinli, Ü., ve Demirhan, U. U. (2017). A frequency dictionary of Turkish: core vocabulary for learners. Londra/New York: Routledge.
• Aksu Kurtoğlu, Ö. (2017). Türkçede ad-eylem eşdizimliği için istatistiksel ve anlamsal ölçütler temelinde derlem çıkışlı bir ulamlama. B. Makaroğlu, İ. P. Bekar, E. Arıca Akkök (Yay. haz.). 30. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri içinde (s. 219- 226). Ankara: Dilbilim Derneği Yayınları.
• Atkins, S. ve Clear, J. (1992). Corpus design criteria. Literary and Linguistic Computing, 7(1), 1-16.
• Baker, P. (2006). Using corpora in discourse analysis. London: Continuum International Publishing Group.
• Benson, M., Benson, E. ve Ilson, R. (1997). The BBI Dictionary of English word combinations. Amsterdam: John Benjamins.
• Church. W., ve Hanks, P. (1990). Word association norms, mutual information, and lexicography. Computational Linguistics, 16(1), 22-29.
• Cohen, J. (1960). A coefficient of agreement for nominal scales. Educational and Psychological Measurement, 20(1), 37-46.
• Cowie, A. P. (1994). Phraseology. R. E. Asher (Yay. haz.), The encyclopaedia of language and linguistics içinde (s. 3168-3171). Oxford: Pergamon.
• Cowie, A. P. (1998). Phraseology: Theory, analysis, and applications. Clarendon Press.
• Cowie, A.P. (2012). Dictionaries, language learning and phraseology. International Journal of Lexicography, 25(4), 386–392.
• Davey, L. (2009). The application of case study evaluations. (T. Gökçek, Çev.). Elementary Education Online, 8(2), 1-3.
• Firth, J. R. (1957). Modes of meanings. Papers in Linguistics 1934-1951. Oxford: Oxford University Press. 190-215.
• Fleiss, J. L. (1971). Measuring nominal scale agreement among many raters. Psychological Bulletin, 76(5), 378-382.
• Halliday, M. A. K. (1966). Lexis as a linguistic level. C. E. Bazell, J. C. Catford, M. A.
• K. Halliday, R. H. Robins (Yay. haz.), In memory of J.R. Firth içinde (s. 148-162). London: Longmans.
• Hausmann, F. J. (1984). Wortschatzlernen ist kollokation lernen. Zum lehren und lernen französischer wortverbindungen. Praxis des Neusprachlichen Unterrichts, 31, 395–406.
• Hoey, M. (1991). Patterns of lexis in text. Oxford: Oxford University Press.
• Hoey, M. (2000). A world beyond collocation: new perspectives on vocabulary teaching. Lewis, M. (Yay. haz.). Teaching collocation içinde (s. 224-245). Language Teaching Publications.
• Howarth, P. (1998). The phraseology of learners' academic writing, A.P. Cowie (Yay. haz.). Phraseology: theory, analysis, and applications içinde (s. 188-207). Oxford: Oxford University Press.
• Leech, G. (1992). Introducing English grammar. Penguin English Linguistics.
• Lewis, M. (1997). Pedagogical implications of the lexical approach. Coady, J. ve Huckin, T. (Yay. haz.). Second language vocabulary acquisition içinde (s. 255-270). Cambridge: Cambridge University Press.
• McCardell D. R. (1995). A lexical semantic and statistical approach to lexical collocation extraction for natural language generation. AI Magazine, 16(4), 105.
• McEnery, T. (2003). Computational linguistics. R. Mitkov (Yay. haz.). Corpus linguistics içinde (s. 448-463). Oxford: Oxford University Press.
• McEnery, T. ve Hardie, A. (2012). Corpus linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Mel’čuk, I. (1998). Collocations and lexical functions. A. P. Cowie (Yay. haz.). Phraseology: theory, analysis and applications içinde (s. 23-53). Oxford: Clarendon Press.
• Nesselhauf, N. (2005). Collocations in a learner corpus. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
• Radford, A. (1988). Transformational grammar. Cambridge: Cambridge University Press. Radford, A. (2009). An introduction to English sentence structure. Cambridge: Cambridge University Press.
• Seretan, V. (2011). Syntax-based collocation extraction, text, speech and language technology. Berlin: SpringerLink.
• Sinclair, J. (1987). Looking up: An account of the COBUILD project in lexical computing and the development of the Collins COBUILD English Language Dictionary. London/Glasgow: Collins Publisher.
• Sinclair, J. (1991). Corpus, concordance, collocation. Oxford: Oxford University Press.
• Sinclair, J. (1992). Collins COBUILD English usage. London: HarperCollins.
• Smadja, F. A. (1993). Retrieving collocations from text: xtract. Computational Linguistics, 19(1), 143-177.
• Stubbs, M. (1995). Collocations and semantic profiles: on the cause of trouble with quantitative studies. Functions of Language, 2(1), 23-55.
• Stubbs, M. (2001a). Texts, corpora, and problems of ınterpretation: a response to widdowson. Applied Linguistics, 22, 149–172.
• Stubbs, M. (2001b). Words and phrases corpus studies of lexical semantics. Oxford: Blackwell.
• Türk Dil Kurumu Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Erişim Tarihi: 09.09.2022, https://sozluk.gov.tr/
• Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük. 09.09.2022, https://sozluk.gov.tr/
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yin, R. (1984). Case study research: design and methods. CA: Sage Publications.