Mardin İli Sınırlarından Toplanan Yerel Makarnalık Buğday Popülasyonlarının Karakterizasyonu

Yıl 2022, , 137 - 156, 10.06.2022

Kevser Öner , Enver Kendal

https://doi.org/10.55007/dufed.1084787

Cited By: 4

Öz

Bu araştırma, Mardin ili sınırlarından toplanan yerel makarnalık buğday popülasyonlarının karakterizasyonunu belirlemek üzere 2019-2020 yetiştirme sezonunda Mardin ilinin Artuklu ilçesine bağlı Tilkitepe köyünde yürütülmüştür. Araştırmada standart olarak Güneyyıldızı, Hasanbey, Zühre ve Burgos çeşitleri ile birlikte Mardin iline bağlı ilçelerden toplanan 27 adet yerel makarnalık buğday popülasyonu kullanılmıştır. Araştırmada incelenen özelliklerden elde edilen verilerin varyans analiz sonuçlarına göre; birçok özellik bakımından genotipler arasında % 0.1 ve %0.5 önemli farklılıklar tespit edilirken, metrekarede başak sayısı, protein oranı, tanedeki yaş glüten oranı, ve nişasta oranı bakımından genotipler arasında önemli bir farklılık tespit edilememiştir. Çalışma sonucunda; metrekarede başak sayısı 190-361 adet, başaklanma süresi 93-124 gün, bitki boyu 93-152 cm, başak uzunluğu 5.6-8.8 cm, başakta başakçık sayısı 13.8-20.4 adet/başak, başakta tane sayısı 13.8-76.1 adet, başak verimi 0.34-2.94 g/başak, tane verimi 175.0-616.9 kg/da, bin tane ağırlığı 31.4-45.2 g, camsılık oranı %72.8-97.0, protein oranı %11.4-14.8, tanedeki yaş glüten oranı için %22.2-30.1, tanedeki kül oranı için %1.50-2.09, nişasta oranı için %66.4-69.7 ml, yatma oranı %70-90 arasında değişim göstermiştir. Araştırma sonuçlarına ve Biplot görsellerine göre yerel popülasyonlar arasında yüksek varyasyon olduğu tespit edilmiştir. Sonuç olarak yerel popülasyonlarda saptanan bu varyasyonun genetik çeşitliliğin artmasına, gen havuzunun zenginleşmesine ve gelecekte yapılacak ıslah çalışmalarında ebeveyn olarak kullanılarak yerli çeşitlerin geliştirilmesine katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Makarnalık buğday, Yerel popülasyon, Karakterizasyon, Islah

Characterization of Durum Wheat Landraces Which Collected in Mardin Province

Öz

This research was carried out in Tilkitepe village of Artuklu district of Mardin province in the 2019-2020 growing season to determine the characterization of local durum wheat populations collected from the borders of Mardin province. In the study, together with Güneyyıldızı, Hasanbey, Zühre and Burgos varieties, 27 local durum wheat populations collected from the districts of Mardin province were used. According to the variance analysis results of the data obtained from the characteristics examined in the study; While 0.1% and 0.5% significant differences were detected between genotypes in terms of many characteristics, no significant difference could be detected between genotypes in terms of the number of ears per square meter, protein ratio, wet gluten ratio in grain, and starch ratio. In the results of working; number of spikes per square meter, 190-361 heads, duration of spike 93-124 days, plant height 93-152 cm, spike length 5.6-8.8 cm, number of spikes per spike 13.8-20.4 pieces/spike, number of grains per spike 13.8-76.1, spike yield 0.34 -2.94 g/spike, grain yield 1750-6169 kg/ha, thousand grain weight 31.4-45.2 g, vitreous content 72.8-97.0%, protein rate 11.4%-14.8%, for wet gluten content in grain 22.2-30.1%, ash content in grain 1.50-2.09% for starch, 66.4-69.7 ml for starch, and 70-90% for lodging ratio. According to the research results and Biplot graphs, it has been determined that there is high variation among local populations. As a result, this variation detected in local populations will contribute to the increase of genetic diversity, enrichment of the gene pool and the development of native varieties by using it as a parent in future breeding studies.

Anahtar Kelimeler

Durum wheat, Local population, Characterization, Breeding

Kaynakça

• E. Kendal, Bazı makarnalik buğday çeşitlerinde genotip x çevre interaksiyonun kalite ile verim özeliklerine etkisi. Doktora Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Antakya/Hatay. s. 96-187, 2013.
• X. Q. A. Huang, M. S. Börner, M. W. Röder Ganal, Assessing genetic diversity of wheat germplasm using microsatellite markers. Theor. Appl. Genet., vol. 105, no. 5, pp. 699–707, 2002.
• S. C. Gupta and C. P. Srivastava, Effect of salt stress on morphophysiologiocal parameters in wheat (Triticum aestivum L.). Indian J. Plant Physiol., XXXII, cilt. 2, pp. 169-171, 1989.
• E. Nevo, Genetic resources of wild Emmer, Triticum Dicoccoides, for wheat improvement in the third millennium. Israel J. Plant Sci., vol. 49, (sup1) pp.77-92, 2001.
• Ş. Kanat, Viranşehir’de yetiştirilen bazi buğday çeşitlerinin verim kalite ve pazar fiyati yönünden değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şanlıurfa, s. 132, 2017.
• M. S. Polat, Makarnalık buğdayda kalite ve verim istikrari. Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şanlıurfa, s. 81, 2017.
• E. Kendal, S. Tekdal, H. Aktaş, A. Altıkat, M. Karaman, İ. Baran, Diyarbakır ekolojik koşullarina uygun yabanci yazlik makarnalik buğday çeşitlerinin belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Türkiye VIII. Tarla Bitkileri Tarım Kongresi, s. 242-245, 2011a
• E. Kendal, S. Tekdal, H. Aktaş, A. Altıkat, M. Kahraman, Yurtdışı kaynaklı bazı yazlık ekmeklik buğday çeşitlerinin Diyarbakır kuru koşullarında yerli çeşitlerle rekabet gücünün araştırılması. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi GAP VI. Tarım Kongresi, s. 633-638, 2011b
• E. Kendal, S. Tekdal, H. Aktaş, M. Karaman, Bazı makarnalik buğday çeşitlerinin Diyarbakir ve Adiyaman sulu koşullarinda verim ve kalite parametreleri yönünden karşilaştirilmasi. Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, no. 2, cilt. 26, s. 1-14, 2012a.
• E. Kendal, S. Tekdal, H. Aktaş, M. Karaman, Kalite parametreleri yönünden yerli ve yabanci bazi makarnalik buğday çeşitlerinin değerlendirilmesi. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, cilt. 5, no.1 s. 97-100, 2012b.
• G. Akkaya, Bazı makarnalik buğday çeşitlerinin Şanliurfa koşullarinda değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı, Şanlıurfa, s. 41-71, 2019
• M. B. Çetiz, Bazı makarnalik buğday çeşitlerinin mardin kiziltepe koşullarinda verim ve kalite parametreleri yönünden belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, s. 58, 2015.
• A. Mahdi, Bazı makarnalik buğday genotiplerinin Türkiye ve irak şartlarinda verim ve agronomik özelliklerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, s. 845, 2017.
• C. Akıncı, M. Yıldırım, F6 Jenerasyonundaki bazi makarnalik buğday hatlarinin verim ve verim unsurlarinin karşilaştirilmasi. Türkiye 8. Tarla Bitkileri Kongresi, cilt. 2, s. 419, 2009.
• M. Çölkesen, N. Eren, A. Öktem, C. Akıncı, Şanlıurfa Bölgesinde kuru ve sulu koşullara uygun makarnalik buğday çeşitlerinin saptanmasi üzerine araştırma. Makarnalık Buğday ve Mamülleri Sempozyumu, 30 Kasım – 03 Aralık (1993), s. 533-539, Ankara.
• H. Kılıç, E. Dönmez, S. Yatar, T. Şanal, A. Altıkat, Elazığ Ve Malatya şartlarina uygun makarnalik buğday çeşitlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Bitkisel Araştırma Dergisi, 2, s. 6-13, 2007.
• M. A. Sakin, A. Yıldırdım, S. Gökmen, Tokat kazova koşullarinda bazi makarnalik buğday genotiplerinin verim, verim unsurlari ile kalite özelliklerinin belirlenmesi. Tarım Bilimleri Dergisi, vol. 10, no. 4, s. 481-489, 2004.
• A. Öktem, Y. Coşkun, A. G. Öktem, İ. Özberk, Bazı makarnalik buğday (Triticum Turgidum L.) genotiplerinin harran ovasi koşullarina adaptasyonu. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, cilt. 18, no. 2, s. 81-90, 2003.
• H. Kılıç, Güneydoğu Anadolu Bölgesi koşullarinda makarnalik buğday (Triticium Turgidum Ssp Durum) çeşitlerinin bazi tarimsal ve kalite özellikleri ile stabilitesi üzerine araştırma. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana, s. 195, 2003.
• T. Kahraman, R. Avcı, İ. Öztürk, Islah çalişmalari sonucu geliştirilen bazi ekmeklik buğday hatlarinin tane verimi ve bazi kalite özelliklerinin belirlenmesi. Ülkesel Tahıl Semp., 2008.
• H. Kılıç, E. Dönmez, S. Yatar, T. Şanal, A. Altıkat, Elazığ Ve Malatya şartlarina uygun makarnalik buğday çeşitlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Bitkisel Araştırma Dergisi, cilt. 2, s. 6-13, 2007.
• C. J. Peterson, R. A. Graybosch, P. S. Baenziger, A. W. Grombacher, Genotype and environment effects on quality characteristics of hard red winter wheat. Crop Science, vol. 32, no. 1, pp.98-103, 1992.
• İ. Özberk, F. Özberk Makarnalık buğdayda verim komponentleri ve verim arasindaki ilişkiler. Makarnalık Buğday ve Mamulleri Sempozyumu, s. 275-285, 1993.
• H. Budak, S. Karaaltin, Bazı makarnalık (Triticum Durum Desf.) buğday çeşitlerinin fiziksel ve kimyasal yöntemlerle kalite özelliklerinin belirlenmesi. Anadolu, J. of AARI, cilt. 8, no. 2, s. 66-79, 1998.
• E. Kendal, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde farkli dozlarda uygulanan çinko (ZnSO4) gübresinin makarnalık buğday çeşitlerinde verim, verim unsurları ve kalite özelliklerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, 2008.
• G. Şahin, Bazı makarnalik buğday (Triticium durum) çeşitlerinin çanakkale koşullarindaki verim ve kalite özelliklerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale, s. 68, 2016.
• A. Atlı, N. Koçak, B. Aktan, Ülkemiz çevre koşullarinin kaliteli makarnalik buğday yetiştirmeye uygunluk yönünde değerlendirilmesi. Makarnalık Buğday ve Mamulleri Sempozyumu, s. 345-351, 1993.
• H. Özkaya, B. Özkaya, Makarna kalitesinde buğday bileşiminin önemi. Makarnalık Buğday ve Mamulleri Sempozyumu, Ankara, 1993.
• B. Taş, Bursa ekolojik koşullarında bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin kimi kalite özelliklerinin incelenmesi. Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, cilt. 15, s. 43-54, 2019.
• A. Atlı, Buğday ve ürünleri kalitesi. Orta Anadolu’da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu, s. 498-506, 1999.
• S. Tekdal, Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bazı Durum Buğday Çeşit Yerel Popülasyon Ve Hatlarının Tane Ve Bulgular Kalitesi Yönünden Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı, s.79-101, 2015.
• A. H. Bayrakçı, Buğdayın tavlanmasinda mikrodalga uygulamasinin öğütme ve ekmekçilik kalitesine etkisi üzerine bir araştirma. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Ana Bilim Dalı, 2008.
• E. Kendal, Relationship between chlorophyll and other features in durum wheat (Triticum turgidum L.) using SPAD and biplot analyses. J. Agr. Sci. Tech. cilt. 17, pp.1873-1886, 2015.
• T. Letta, M. G. D Egidio, M. Abinasa, Analysis of multi-environment yield trials in durum wheat based on GGE-biplot. Journal of Food Agriculture and Environment, vol. 6, no. 2, s. 217, 2008.
• F. Kizilgeci, O. Albayrak, M. Yildirim, Evaluation of thirteen durum wheat (Triticium durum Desf.) genotypes suitable for multiple environments using GGE biplot analysis. Fresenius Environmental Bulletin, vol. 28, no. 9, pp. 6873-6882, 2019.
• A. Chinipardaz, R. Karimizadeh, A. Asghari, R. Chinipardaz, O. Sofalian, A. Ghaffari, Application of GGE biplot analysis to evaluate grain yield stability of rainfed spring durum wheat genotypes and test locations by climatic factors in Iran. Crop Breeding Journal, vol. 6, no. 2, pp.41-49, 2016.
• R. Mohammadi, A. Amri, Graphic analysis of trait relations and genotype evaluation in durum wheat. Journal of Crop Improvement, vol. 25, no. 6, pp. 680-696, 2011.
• R. Mohammadi, Genotype by yield* trait biplot for genotype evaluation and trait profiles in durum wheat. Cereal Research Communications, vol. 47, no. 3, pp. 541-551, 2019.
• E. Kendal, Y. Doğan, E. Oral, M. Koyuncu, Investigating the quality of durum wheat landraces and determination of parents to use in breeding programs. Applied Ecology and Environmental Research, vol. 17, no. 3, pp. 6031-6049, 2019.