Diyarbakır Ekolojik Koşullarında Bazı Yerel ve Güncel Makarnalık Buğday Çeşitlerinin Verim ve Kalite Unsurlarının Belirlenmesi

Yıl 2022, , 253 - 270, 30.12.2022

Fatime Baykara , Mehmet Yıldırım , Mehmet Atak

https://doi.org/10.55007/dufed.1101506

Öz

Bu çalışma, yerel ve güncel makarnalık buğday genotiplerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi amacıyla Diyarbakır ekolojik şartlarında yağışa dayalı koşullarda 2019-2020 üretim sezonunda yürütülmüştür. Deneme 4 tekerrürlü olarak Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre kurulmuş olup, 6 adet yerel makarnalık buğday çeşidi (Bağacak, Devedişi, Havrani, Menceki, M2-4 ve Sorgül) ve 6 adet tescilli makarnalık buğday çeşidi (Burgos, Fırat-93, Sena, Sümerli, Svevo ve Zühre) olmak üzere 12 adet makarnalık buğday genotipi materyal olarak kullanılmıştır. Denemede incelenen genotiplerde; başaklanma süresinin 137.5-155.3 gün, SPAD değerinin 38.83-46.08, NDVI değerinin 0.630-0.783, bitki boyunun 87.4-145.8 cm, başak boyunun 5.73-8.03 cm, başakta tane sayısının 31.4-49.5 adet başak^-1, başakta tane ağırlığının 1.89-2.42 g başak^-1, başakçık sayısının 17.22-21.05 adet başak^-1, tane veriminin 351.1-691.7 kg da^-1, bin tane ağırlığının 40.38-54.48 g, hektolitre ağırlığının 83.63-88.88 kg, irmik renginin 14.18-16.73 ve protein oranının % 11.02-13.96 arasında değişiklik gösterdiği belirlenmiştir. Genel olarak yerel çeşitlerin daha geç başaklandığı, daha uzun boylu, daha uzun başaklı ve düşük verimli olduğu, ancak kalite yönüyle tescilli çeşitlerle benzer değerler gösterdiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Makarnalık buğday, Verim, Kalite, Genotip, Yerel çeşit

Teşekkür

Makale Yüksek lisans tezinden kısaltılmıştır.

Determination of Yield and Quality Features of Landraces and Current Durum Wheat Genotypes Under Diyarbakır Ecological Conditions

Öz

This study was conducted in Diyarbakır ecological conditions during the 2019-2020 plant growing season under rainfall conditions. The study was aimed to determine some yield and quality characteristics of durum wheat genotypes grown Diyarbakır conditions. The experimental design was randomized blocks design with 4 replications. Total 12 durum wheat genotypes were used as seed material. Six of them local durum wheat cultivars (Bağacak, Devedişi, Havrani, Menceki, M2-4 and Sorgül) and six of them registered durum wheat cultivars (Burgos, Fırat-93, Sena, Sümerli, Svevo and Zühre). Mean values of examined traits of genotypes showed that heading time varied 37.5-155.3 days, SPAD values varied 38.83-46.08, NDVI values varied between 0.663-0.783, plant height varied between 87.38-145.8 cm, spike length varied between 5.73-8.03 cm, grain number in spike varied between 31.38-49.50 number spike^-1, grain weight varied between 1.89-2.42 g spike^-1, number of spikelets varied between 17.22-21.05 number spike^-1, grain yield varied between 351.1-691.7 kg ha^-1, thousand kernel weight varied between 40.38-54.48 g, test weight varied 83.63-88.8 kg, semolina color varied 14.18-16.73 and protein ratio varied between 14.18-16-73 %. In general, it can be said that local varieties showed similar values with the registered varieties in terms of quality, while the local varieties were late heading, taller, longer eared and low yielding.

Anahtar Kelimeler

Durum wheat, Yield, Quality, Genotype, Local cultivar

Kaynakça

• Anonymous, (2019). Faostat.Accessed: March 16, 2021. [Online]. http://www.fao.org/faostat/en/#data
• Anonim, (2020). Hububat Sektör Raporu Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü, Ankara, 2020.
• C.Y. Liu, K.W. Shepherd, A.J. Rathjen, Improvement of durum wheat pasta making and bread making qualities. Cereal Chemistry,vol. 73, pp.155-166, 1996.
• Anonim,(2016). Türkiye’nin Buğday Atlası, WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı), İstanbul, Türkiye.
• A. Atlı, N. Koçak, M. Aktan, Ülkemiz çevre koşullarının kaliteli makarnalık buğday yetiştirmeye uygunluk yönünden değerlendirilmesi, Hububat Sempozyumu, s.345-351, Konya, 1993.
• E. Kün, Tahıllar-I (Serin İklim Tahılları). Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, Yayın No:1451, Ankara, 1996.
• M. Lopes, L. El-Basyoni, P.S. Baenziger, S. Singh, C. Royo, K. Özbek, Exploiting genetic diversity from landraces in wheat breeding for adaptation to climate change. Journal of Experimental Botany,vol. 66, no. 12, pp. 3477-3486, 2015.
• G. Kimber, R. Sears, Evolution in the genus triticum and the origin of cultivated wheat, (Editorleri: Heyne, E.G. Knott, D.R. Morris, R. Moss, D. Shaner, G. Tucker, B.) Wheat and Wheat Improvement, ASA, Madison, WI, pp,154–164, 1987.
• W. Bushuk, Wheat breeding for end-product use. Euphytica,vol.100, pp.137–145,1998.
• A. Atlı, Buğday ve ürünleri kalitesi. Orta Anadolu’da Hububat Tarımının Sorunları ve Çözüm Yolları Sempozyumu,s.498-506, 8-11 Haziran, Konya, 1999.
• H. Grausgruber, M. Oberforster, M. Werteker, P. Ruckenbauer, J. Vollmann, Stability of quality traits in Austrian-grown winter wheats. Field Crops Research,vol. 66, pp.257–267, 2000.
• S. Gökmen, Ö. Sencar, Tokat yöresinde sonbaharda ekilen 28 buğday çeşit ve hattında verim ve verim öğeleri üzerinde araştırmalar. Cumhuriyet Üniversitesi Tokat Ziraat Fakültesi Dergisi, vol.1, s.357-368,1989.
• H. Budak, S. Karaltın, F. Budak, Bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin (Triticum aestivum L. Em Thell.) fiziksel ve kimyasal yöntemlerle kalite özelliklerinin belirlenmesi. Türkiye 2. Tarla Bitkileri Kongresi, s. 534-536, 22-25 Eylül, Samsun, 1997.
• H. Kılıç, T. Yağbasanlar, Güneydoğu Anadolu Bölgesi koşullarında makarnalık buğday (Triticum turgidum ssp Durum) çeşitlerinin bazı kalite özelliklerinin genotip x çevre interaksiyonları üzerinde araştırmalar. Türkiye 5. Tarla Bitkileri Kongresi, 13-17 Ekim, Diyarbakır, 2003.
• A.A. Jaradat, Wheat Landraces: A mini review. Emirates Journal of Food and Agriculture,vol. 25, no.1, pp. 20-29,2013.
• M. Akçura, A. Topal, Türkiye kışlık yerel ekmeklik buğday çeşitlerinde fenotipik çeşitlilik. Bitkisel Araştırma Dergisi, vol. 2, s. 8-16, 2006.
• M. Atak, Buğday ve Türkiye buğday köy çeşitleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi,vol. 22, no.2, p.71-88. 2017.
• E. Kendal, S. Tekdal, H. Aktaş, M. Kahraman, Bazı makarnalık buğday çeşitlerinin Diyarbakır ve Adıyaman sulu koşullarında verim ve kalite parametreleri yönünden karşılaştırılması. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi,vol. 26, no. 2, s. 1-14, 2012.
• S. Tekdal, E. Kendal, A. Altıkat, H. Aktaş, M.M. Karaman, İleri kademe durum buğday hatlarının (Triticum durum Desf.) Diyarbakır ekolojik koşullarında bazı verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi, 9. Tarla Bitkileri Kongresi, Bursa, Bildiriler Kitabı, s. 280-283, 2011.
• R. Kara, Z. Dumlupınar, A. Akkaya, T. Dokuyucu, Bazı makarnalık buğday genotiplerinin Kahramanmaraş koşullarında fenolojik dönemler, bazı bitkisel özellikleri ve tane verimi bakımından değerlendirilmesi, KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, vol.11, no.1, s.89-96, 2008.
• A. Boyacı, “Akdeniz koşullarında bazı ekmeklik buğday çeşitlerinin verim ve bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi” Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Antakya-Hatay, 2012.
• F. Kızılgeçi, M. Yıldırım, C. Akıncı, Ö. Albayrak, F. Basdemir, İleri kademe makarnalık buğday popülasyonlarının verim ve kalite yönünden seleksiyonda kullanılabilirliği. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, vol. 10, no. 2, s. 62-68, 2015.
• F. Kızılgeçi, M. Yıldırım, Durum buğdayın başaklanma dönemine ait bazı fizyolojik ölçümlerin verim ve kalite özellikleriyle ilişkilerinin belirlenmesi. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi,vol. 6, no. 4, s. 777–785, 2019.
• F. Bavec, M. Bavec, Chlorophyll meter readings of winter wheat cultivars and grain yield prediction. Communications in Soil Science and Plant Analysis, vol. 32, pp.2709–2719,2001.
• D. Jiang, T. Dai, G. Jing, W. Cao, G. Zhou, H. Zhao, X. Fan, Effects of long-term fertilization on leaf photosynthetic characteristics and grain yield in winter wheat. Photosynthetica, vol.42, pp. 439-446,2004.
• M. Yıldırım, H. Kılıc, E. Kendal, T. Karahan, Applicability of chlorophyll meter readings as yield predictor in durum wheat. Journal of Plant Nutrition, vol. 34, pp.151–164, 2011.
• S. Tekdal, E. Kendal, Bazı Yerel Durum Buğday Popülasyonlarının Modern Genotiplerle Kıyaslanması,Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, vol. 8, no.2, s. 40-46, 2015.
• M. Kaya, A. Şanlı, Bazı ekmeklik (Triticum aestivum L.) ve makarnalık (Triticum durum L.) buğday çeşitlerinin Isparta ekolojik koşullarında verim ve bazı verim öğelerinin belirlenmesi. Bitkisel Araştırma Dergisi,vol. 2, s. 27–34. 2009.
• E. Kendal, “Bazı makarnalık buğday çeşitlerinde genotip x çevre interaksiyonunun kalite ile verim özelliklerine etkisi”Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Hatay, 2013.
• Y. Doğan, Y. Toğay,N. Toğay, Türkiye’de tescil edilmiş bazı makarnalık buğday (Triticum durum L.) çeşitlerinin Mardin - Kızıltepe koşullarında verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, vol. 25, no. 3, s.304-311, 2014.
• C. Konak, İ. Turgut, A. Erkul, F. Öncan, Y.O. Koca, İleri makarnalık buğday hatlarında verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül 2005, Antalya (Araştırma Sunusu) Cilt II, s.713-718, 2005.
• E. Kendal, “Güneydoğu Anadolu Bölgesinde farklı dozlarda uygulanan çinko (ZnSO4) gübresinin makarnalık buğday çeşitlerinde verim, verim unsurları ve kalite özelliklerine etkisi” Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Adana, 2009.
• H. Güran, “İleri ekmeklik buğday (Triticum aestivum L) hatlarında verim ve kalite ilişkilerinin belirlenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır, 2019.
• Y. Tanrıverdi, “Diyarbakır koşullarında makarnalık buğdayın (Triticum turgidum L. var. durum) optimum ekim tarihinin belirlenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Diyarbakır, 2019.
• H. Kılıç, E. Dönmez, S. Yazar, T. Şanal, A. Altıkat, Elazığ ve Malatya şartlarına uygun makarnalık buğday çeşitlerinin belirlenmesi. Bitkisel Araştırma Dergisi, vol. 2, s.6–13, 2007.
• S. Aydoğan, M. Şahin, A. G. Akçacık, M. Türköz, İleri makarnalık buğday hatlarının farklı çevrelerde verim ve kalite özellikleri yönünden değerlendirilmesi, Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, vol. 14, no. 4, s. 23-31, 2010.
• S. Yazar, T. Karadoğan, Bazı makarnalık buğday genotiplerinin orta Anadolu bölgesinin taban ve kıraç arazi koşullarında verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi,vol.3, no. 2, s. 32-41, 2008
• A. Öztürk, S. Akten, Kışlık buğdayda bayrak yaprak boğumu üzerindeki yapıların, ekim sıklığı ve azot dozlarına tepkisi. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi,vol. 8, no. 1, s. 147-167, İzmir, 1998.
• F. Sönmez, M. Ülker, N. Yılmaz, H. Ege, B. Bürün, R. Apak, Tir buğdayında tane verimi ile bazı verim öğeleri arasındaki ilişkiler. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, vol. 23, s.45-52, 1999.
• T. Dokuyucu, L. Cesurer, A. Akkaya, H. Gezginç, Üç ekmeklik buğday çeşidinde uygulanan farklı ekim sıklıklarının tane verimi ve bazı verim unsurlarına etkisi. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi, s. 523-525,22-25 Eylül, Samsun, 1997
• Z. Mut, N. Aydın, H. Özcan, H.O. Bayramoğlu,Bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) genotiplerinin verim ve başlıca kalite özelliklerinin belirlenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, vol. 22, no. 2, s.193-201, 2007.
• M. Türköz, Z. Mut, Konya ekolojisinde bazı makarnalık buğday genotiplerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, vol. 31, no. 2, s. 27-36, 2017.
• A. Pehlivan, A. Kaplan Evlice, T. Şanal, N. Çinkaya, T. Özderen, A. Keçeli, Makarnalık buğdaylarda (Triticum durum Desf) irmik rengi ile tane rengi arasındaki ilişkinin incelemesi. Ülkesel Tahıl Sempozyumu, s. 819-823, 2-5 Haziran, Konya, 2008.
• S. Aydoğan, M. Şahin, A. G. Akacık, Y. Kaya, İ. Kara, M. Türköz, M. Akçura, Bazı makarnalık buğday çeşitlerinin kalite özelliklerinin belirlenmesi. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, vol. 5, no. 1, s. 82-85, 2012.
• S. Tekdal ve M. Yıldırım, Durum buğday çeşit, ileri hat ve yerel popülasyonlarının kalite özelliklerinin değerlendirilmesi, Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 10, no. 1, pp. 13-34, Jun. 2021.