Diyarbakır Parlı (Safa) Medresesi'nin Mekânsal Analizi ve Restorasyon Sonrası Değerlendirmesi

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 2, 247 - 262, 30.12.2021

Nurtekin Özen

Öz

Eğitim, insanlıkla birlikte başlayan dinamik bir süreçtir. Eğitim programlarının zenginliği, eğitimin verildiği ortamla değer kazanmaktadır. Nitelikli bir eğitim ise sağlıklı mekân tasarımı ile sağlanabilir. Tasarım sürecinde önceki örneklerden faydalanmak yeni tasarımlarda daha isabetli kararların alınmasına olanak sunabilir. Günümüz eğitim yapılarının ilk örnekleri olan medreseler, Dünya medeniyet tarihinde sistematik olarak eğitim-öğretimin ilk verildiği mekânlardır. Bu çalışmada, kültür ve medeniyet tarihimizde önemli bir yer tutan, günümüze ulaşabilmiş geleneksel eğitim kurumlarından Diyarbakır Suriçi bölgesinde bulunan Parlı (Safa) Medresesi değerlendirilmiş, medresenin mekânsal oluşumu ve kurgusu; kurgunun oluşmasını etkileyen teknik gereksinimler, topoğrafya, coğrafi konum, malzeme ve ulaşım gibi özellikleri incelenerek kayıt altına alınmıştır. Günümüzde tarihi yapılar, birçok farklı nedenlerle tahrip olmakta, terk edilmekte veya yıkılabilmektedir. Yapının sürdürülebilirliği, yapının durumu, niteliği ve toplumun beklentileri belirlendikten sonra işlev verilmesi ile daha mümkün olabilmektedir. Bu çalışmada, insanlığın ortak kültürel değeri olan tarihi yapıların ve özel olarak Parlı Medresesi’nin yaşatılarak korunması ve yapının uygun bir işlevle sürdürülmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim yapıları, Mekansal analiz, Diyarbakır, Medrese, Yeniden işlevlendirme, Proje değerlendirme

Spatial Analysis and Post Restoration Evaluation of Diyarbakır Parlı (Safa) Madrasa

Öz

Education is a dynamic process that begins with humanity. The richness of educational programs gains value with the environment in which education is given. A qualified education can be provided with healthy space design. Taking advantage of previous examples in the design process may allow more accurate decisions to be made in new designs. Madrasahs, which are the first examples of today's educational structures, are the first places in the history of world civilization where education is systematically given. In this study, the Parli (Safa) Madrasa in Diyarbakir Surici region, one of the traditional educational institutions that has an important place in our history of culture and civilization, was evaluated and the spatial formation and fiction of the madrasa; technical requirements affecting the formation of fiction, topography, geographical location, material and transportation are examined and recorded. Today, historical buildings can be destroyed, abandoned or demolished for many different reasons. It is more possible to give function after determining the sustainability of the structure, the condition, nature, and expectations of the society. In this study, it is aimed to preserve the historical buildings that are the common cultural value of humanity and the Parli Madrasa in particular by keeping them alive and to maintain the structure with an appropriate function.

Anahtar Kelimeler

Educational structures, Spatial analysis, Diyarbakır, Madrasa, Refunctioning, Project evaluation

Kaynakça

• Z. Ahunbay, “Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon”, Yem Yayınları, İstanbul, s. 97-98, 2009.
• M. Cebe, N. Özen, C. T. Akın, “Yeniden İşlevlendirilen Hasan Paşa Hanı’nın Kullanım Sonrası Değerlendirmesi”, DÜMF Mühendislik Dergisi, vol. 10, no. 3, s. 1145-1163, 2019.
• N. Bozkurt, Medrese - TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim Tarihi: 17.07.2021. [Online]. https://islamansiklopedisi.org.tr/medrese
• M. Hızlı, “Kuruluşundan Osmanlılara Kadar Medreseler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 2, cilt 2, 1987.
• Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, YEM yayınevi, İstanbul, s. 1015, 2008
• D. Kuban, Çağlar Boyunca Türkiye Sanatının Ana Hatları, YKY, İstanbul, s. 105, 2005
• E. Y. Kuyrukçu, “Anadolu Selçuklu Medreselerinin Yapısal ve Mekânsal Özellik Bağlamında Değerlendirilmesi: Konya Sırçalı Medrese Örneği”, Online Journal of Art and Design, vol. 8, no. 1, 2020.
• M. Şimşek, “Medreselerin Yeniden İşlevlendirilmesinde Değerlerinin Korunması Sorunsalı; Hadım Hasan Paşa Medresesi ve Esekapı Medresesi Örnekleri”, Uluslararası Katılımlı 6. Tarihi Yapıların Korunması ve Güçlendirilmesi Sempozyumu, 2-3-4 Kasım 2017.
• M. Sözen, Diyarbakır'da Türk Mimarisi, s. 151, İstanbul, 1971.
• M. Cebe, ‘‘Rölöve ve Restorasyon Projesi ve Raporları’’, Diyarbakır Kültür Varlıkları Koruma Kurulu, Diyarbakır, 2006.
• F. Aydın, M. Zengin, K. Cevherli ve Y. Kaymaz, Osmanlı Medreseleri: Eğitim, Yönetim ve Finans, Mahya Yayıncılık, ISBN 978-605-5222-71-0, İstanbul, Nisan 2019.
• H. Ak, Medrese Yapısal Özellikleri ve Kullanım Amaçları. (2015). Erişim Tarihi: 17.07.2021. [Online]. https://www.icmimarlikdergisi.com/2015/04/25/medrese-yapisal-ozellikleri-ve-kullanim-amaclari/
• F. Gönül, “Vakıf ile Medresenin Tarihsel İlişkisi Bağlamında Üsküdar Medreselelerinin Güncel İşlevlerinin Değerlendirilmesi”, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı Kültürel Mirasın Korunması ve Yönetimi Programı, İstanbul, 2020.
• N. Dalkılıç, I. Aksulu. Diyarbakır Kenti, Geleneksel Konut Mimarisi, Gazi Sanat Dergisi, s. 53-69, Ankara, 2001.
• N. Dalkılıç, A. Bekleyen. Geçmişin Günümüze Yansıyan Fiziksel İzleri: Geleneksel Diyarbakır Evleri, Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi, Editör: İrfan Yıldız, s. 417-463, Diyarbakır Valiliği Yayını, 2011
• N. Karaca, “Diyarbakır’daki Osmanlı Dönemi Medreseleri”, Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi, Editör: İrfan Yıldız, Diyarbakır, s. 371-388, Diyarbakır Valiliği Yayını, 2011.
• E. Cevat, “Venedik Tüzüğü Tarihi Bir Anıt Gibi Korunmalıdır”, O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi, cilt 3, sayı 2, s. 172-173, 1977.
• C. T. Akın, A. Bekleyen ve M. Yıldırım, “Preservation Initiatives for the Truncated Pyramid-Shaped Traditional Houses of Siirt”, Frontiers of Architectural Resarch, s. 360-370, 2016.