Diyarbakır Koşullarında Bazı Arpa (Hordeum vulgare L.) Çeşitlerinin Tane Verimi ve Bazı Kalite Özelliklerinin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 2, 231 - 249, 30.12.2023

Sinan Bayram , Soner Yüksel , Hasan Doğan , Sertaç Tekdal

https://doi.org/10.55007/dufed.1257793

Öz

Bu araştırma, Diyarbakır koşullarında bazı arpa çeşitlerinin tane verimi ve kalite özelliklerinin belirlenmesi amacıyla 2016-17 ve 2017-18 yıllarında yürütülmüştür. Araştırmada Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’ne ait 8 (Bilgi-91, Çıldır-02, Erginel-90, İnce-04, Kalaycı-97, Keser, Özdemir-05, Ünver), GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü’ne ait 4 (Altıkat, Barış, Kendal, Şahin-91) olmak üzere toplam 12 adet arpa çeşidi kullanılmıştır. Deneme, tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak kurulmuştur. Araştırmada, arpa çeşitlerinin yatma oranı, bitki boyu, başaklanma gün sayısı, bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, protein oranı, nişasta oranı, tane nem oranı ve tane verimi incelenmiştir. Yılların ortalamasına göre çeşitlerin yatma oranı %0,0-71,2, bitki boyu 86,3-106,3 cm, başaklanma gün sayısı 111,3-119,0 gün arasında değişmiştir. Bin tane ağırlığı 31,7-41,2 g, hektolitre ağırlığı 62,5-69,6 kg hl-1, protein oranı %13,8-16,3, nişasta oranı %57,5-60,2, tane nemi %7,7-8,1 ve tane verimi ise 435,0-681,7 kg da-1 arasında değişim göstermiştir. Tane verimi yönünden Barış ve Kendal çeşitlerinin en yüksek değere sahip olduğu tespit edilmiştir. Sonuç olarak Diyarbakır koşullarına, tane verimi yüksek Barış çeşidi ile Kendal, Altıkat, İnce-04 ve Bilgi-91 çeşitlerinin uygun olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arpa, Çeşit, Kalite özellikleri, Tane verimi, Yatma

Investigation for Grain Yield and Quality Characteristics of Some Barley (Hordeum vulgare L.) Cultivars in Diyarbakır Conditions

Öz

This research was carried out to determine the grain yield and quality characteristics of some barley cultivars in 2016-17 and 2017-18 plant growing seasons in Diyarbakır. In this research a total of 12 barley cultivars were used. Eight of the cultivars (Bilgi-91, Çıldır-02, Erginel-90, İnce-04, Kalaycı-97, Keser, Özdemir-05, Ünver) were belonging to Transitional Zone Agricultural Research Institute. Four of the cultivars (Altıkat, Barış, Kendal, Şahin-91) belonging to GAP International Agricultural Research and Training Center. This experiment was designed in randomized complete blocks with three replications. In the study lodging rate, plant height, number of days to heading, thousand grain weight, hectoliter weight, protein content, starch content, grain moisture content and grain yield of barley cultivars were examined. According to the average of the years, lodging 0.0-71.25%, plant height 86.3-106.3 cm, number of days to heading 111.3-119.0 day, thousand grain weight 31.7-41.2 g, hectoliter weight 62.5-69.6 kg hl-1, protein content 13.8-16.3%, starch content 57.5-60.2%, grain moisture content 7.7-8.1% and grain yield of cultivars 435.0-681.7 kg da-1. It has been determined that Barış and Kendal cultivars have the highest value in terms of grain yield. As a result, it was determined that Barış variety with high grain yield and Kendal, Altıkat, İnce-04 and Bilgi-91 cultivars would be suitable for Diyarbakır conditions.

Anahtar Kelimeler

Barley, Variety, Quality characteristics, Grain yield, Lodging

Kaynakça

• Anonymous, Statistical Data of FAO. (2021). Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome. Accessed: Feb. 20, 2023. [Online]. Available: https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL
• Anonim, Bitkisel Üretim İstatistikleri. (2022). Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara. Erişim tarihi: 18.02.2023. [Online]. https://biruni.tuik.gov.tr
• Anonim, Hububat Sektör Raporu. (2019). Erişim tarihi: 18.02.2023. [Online]. https://www.tmo.gov.tr/Upload/Document/sektorraporlari/hububat2019.pdf
• C. R. Tapsell and W. T. B. Thomas, “Estimating the genetical components for cross-prediction of yield and its components in barley,” in 4th Int. Barley Genet. Symp., Edinburg, 22-29 July, 1981, pp. 79-83.
• H. Aktaş, “Türkiye’de yoğun ekim alanına sahip bazı arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerinin destek sulamalı ve yağışa dayalı koşullarda değerlendirilmesi,” Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, vol. 14, no. 03, s. 86-97, 2017.
• A. Akkaya ve Ş. Akten, “Kıraç koşullarda farklı gübre uygulamalarının bazı kışlık arpa çeşitlerinde kışa dayanıklılık ve dane verimi ile bazı verim öğelerine etkisi,” Türk Tarım ve Ormancılık Dergisi, vol. 10, no. 2, s. 127-140, 1986.
• E. Oral, E. Kendal, Y. Doğan, “Bazı yazlık arpa (Hordeum vulgare L.) genotiplerinin verim ve kalite yönünden değerlendirilmesi,” Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 7, no.1, s. 31-38, 2017.
• H. Akdeniz, B. Keskin, İ. Yılmaz, E. Oral, “Bazı arpa çeşitlerinin verim ve verim unsurları ile bazı kalite özellikleri üzerinde bir araştırma,” Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, vol. 14, no. 2, s. 119-125, 2004.
• İ. Öztürk, R. Avcı, A. Tülek, T. Kahraman, B. Tuna, M. Zafer, K. Akan, “Bazı arpa (Hordeum vulgare L.) genotiplerinin Trakya Bölgesi’nde verim ve agronomik özelliklerinin araştırılması,” Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, vol. 25, no. 1, s. 26-34, 2016.
• A. Sirat ve İ. Sezer, “Samsun ekolojik koşullarına uygun arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerinin belirlenmesi,” Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, vol. 20, no. 3, s. 72-81, 2005.
• A. Kara, S. Kadıoğlu, Ü. Küçüközdemir, T. Yıldırım, M. Olgun, N. Küçük, “Kuzeydoğu Anadolu’da buğday tarımı ve sorunları,” Ülkesel Tahıl Sempozyumu, 2-5 Haziran 2008, Konya, s. 802-815.
• A. Sirat ve İ. Sezer, “Samsun ekolojik koşullarında bazı iki ve altı sıralı arpa (Hordeum vulgare L.) genotiplerinin verim ve verim unsurları ile kalite özelliklerinin belirlenmesi,” Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, vol. 23, s. 1-5, 2013.
• C. Akıncı, İ. Gül, M. Çölkesen, “Diyarbakır koşullarında bazı arpa çeşitlerinin tane ve ot verimi ile bazı verim unsurlarının belirlenmesi,” Türkiye III. Tarla Bitkileri Kongresi, 15-18 Kasım 1999, Adana, s. 405-410.
• O. Bilgin, , Z. K. Korkut, İ. Başer, “İleri arpa hatlarında bazı sap özellikleri ve yatmanın tane verimine etkileri,” Türkiye III. Tarla Bitkileri Kongresi, 15-18 Kasım 1999, Adana, s. 390-394.
• N. Kandemir, “Search for high yielding, lodging resistant barley cultivar with satisfactory straw yield for a fertile production area of Turkey,” Pakistan Journal of Biological Sciences, vol. 7, s. 917-976, 2004.
• T. Karahan, “Güneydoğu Anadolu Bölgesi ekolojik koşullarında bazı arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerin verim ve verim öğelerin belirlenmesi,” Yüksek Lisans Tezi, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Fen Bilimleri Enst., Yüzüncü Yıl Üniv., Van, 2005.
• S. Sadıç, “Bazı arpa çeşitlerinin Isparta şartlarında uyum yeteneklerinin belirlenmesi,” Yüksek Lisans Tezi, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Fen Bilimleri Enstitüsü, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, 1998.
• M. Ülker, F. Sönmez, H. Ege, N. Yılmaz, “ICARDA kökenli bazı kışlık arpa çeşit ve hatlarının Van koşullarına adaptasyonu üzerine bir araştırma,” Türkiye III. Tarla Bitkileri Kongresi, 15-18 Kasım 1999, Adana, s. 401-404.
• M. Çölkesen, L. Cesurer, C. Yürürdurmaz, V. Demirbağ, A. Çiçek, A. Başgül, A. Engin, “Kahramanmaraş koşullarına uygun yüksek verimli arpa çeşitlerinin belirlenmesi,” Türkiye III. Tarla Bitkileri Kongresi, 15-18 Kasım 1999, Adana, s. 234-239.
• İ. Sayım, “Arpa çeşit ve hatlarında (Hordeum vulgare L.) hasıl verim ve bazı tarımsal özelliklerinin belirlenmesi,” Yüksek Lisans Tezi, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Fen Bilimleri Enstitüsü, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, 2002.
• S. Yüksel, S. Ü. İkincikarakaya, A. C. Sönmez, S. Belen, Y. Yıldırım, “Eskişehir ekolojik koşullarında bazı arpa (Hordeum vulgare L.) hat ve çeşitlerinin verim ve verim öğeleri üzerine bir araştırma,” KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi, no. 20 (Özel sayı), s. 252-257, 2017.
• A. K. Kıran, “Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden toplanan arpa (Hordeum vulgare L.) genetik kaynakları materyalinin Karakterizasyonu,” Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, vol. 7, no. 2, s. 121-135, 1997.
• İ. Öztürk, V. Ç. Girgin, R. Avcı, T. Kahraman, T. H. Çiftçigil, A. Tülek, B. Tuna, “Arpada (Hordeum vulgare L.) fizyolojik parametrelerin verim ve agronomik karakterlere etkisi,” Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, no. 26 (Özel sayı), s. 1-6, 2017.
• E. Kendal, “ICARDA orijinli yazlık arpa genotiplerinin bazı özellikleri yönünden seleksiyonu,” Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, vol. 5, no. 1, s. 107-111, 2012.
• J. W. Johnson, W. L. Hargrove, R. B. Moss, “Optimizing row spacing and seeding rate for soft red winter wheat,” Agronomy Journal, no. 80, s. 16-166, 1988.
• M. Çölkesen, N. Eren, A. Öktem, “Harran Ovası sulu koşullarda farklı ekim sıklığının ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinde verim ve verim unsurlarına etkisi üzerine bir araştırma,” I. Tarla Bitkileri Kongresi, 25-29 Nisan 1994, İzmir, s. 311-314.
• M. L. F. Garcia, J. M., Ramos, M. B. Garcia, T. M. P. Jimenez, “Ontogenetic approach to grain production in spring barley based on path coefficient analysis,” Crop Science, vol. 31, no. 5, s. 1179-1185, 1991.
• İ. Öztürk, R. Avcı, T. Kahraman, “Trakya Bölgesi’nde yetiştirilen bazı arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerinin verim ve verim unsurları ile bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi,” Trakya Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, vol. 21, no. 1, s. 59-68, 2007.
• M. Gürsoy, “Bazı iki sıralı arpa (Hordeum vulgare L.) hatlarında farklı azot dozlarının verim ve kalite ögelerine etkisi,” Yüksek Lisans Tezi, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara Üniversitesi, Ankara, 2001.
• A. Sirat, ve İ. Sezer, “Bafra Ovası koşullarına uygun arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerinin belirlenmesi,” OMÜ Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, vol. 24, no. 3, s. 167-173, 2009.
• İ. Çöken ve Z. Akman, “Isparta ekolojik koşullarında bazı arpa (Hordeum vulgare L.) çeşitlerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi,” Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, vol. 20, no. 1, s. 91-97, 2016.
• A. Öztürk, Ö. Çağlar, Ş. Akten, “Erzurum yöresinde maltlık olarak yetiştirilebilecek arpa genotiplerinin belirlenmesi,” Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi, 22-25 Eylül 1997, Samsun, s. 70-75.
• M. Çölkesen, A. Öktem, A. Engin, G. Öktem, V. Demirbağ, C. Yürürdurmaz, A. Çokkızgın, “Bazı arpa çeşitlerinin (Hordeum vulgare L.) Kahramanmaraş ve Şanlıurfa koşullarında tarımsal ve kalite özelliklerinin belirlenmesi,” KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, vol. 5, no. 2, s. 76-87, 2002.
• E. Kendal, H. Kılıç, S. Tekdal, A. Altıkat, “Bazı arpa genotiplerinin Diyarbakır ve Adıyaman kuru koşullarında verim ve verim unsurlarının incelenmesi,” Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, vol. 14, no 2, s. 49-58, 2010.
• A. Öztürk, R. Polat, S. Kodaz, M. Aydın, “Erzurum kuru tarım koşullarında kışlık arpanın ekim sıklığına verim tepkisi,” Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, vol. 32, no. 3, s. 321-327, 2018.
• A. Engin, “Biralık arpalarda önemli kalite özellikleri ve bunların malt kalitesi üzerine etkileri,” Arpa Malt Semineri, 30 Mayıs-1 Haziran 1989, Konya, s. 38-41.
• E. Kendal ve H. Doğan, “Başaktaki sıra sayısının arpada verim, bazı kalite ve morfolojik parametrelere etkisi,” Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, vol. 1, no. 2, 132-142, 2014.
• T. Gençtan, “İki sıralı arpa çeşitlerinde verim ve verim etkili başlıca karakterler ve bunların kalıtımı,” Doçentlik Tezi, Tarla Bitkileri Bölümü, Ziraat Fakültesi, Ankara Üniversitesi, Ankara, 1982.
• E. Kendal, S. Tekdal, H. Aktaş, M. Karaman, K. Berekatoğlu, H. Doğan, “Biplot analizi kullanılarak yazlık arpa genotiplerinin verim ve verim unsurlarının belirlenmesi,” Trakya University J. of Natural Sci., vol. 15, no. 2, s. 95-103, 2014.
• E. Kendal, “İleri kademede bazı yazlık arpa genotiplerinin farklı çevre şartlarında verim ve kalite parametrelerinin incelenmesi,” Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, vol. 25, no. 1, s. 7-18, 2013.
• N. Sarı, A. İmamoğlu, “Menemen ekolojik koşullarına uygun ileri arpa hat ve çeşitlerinin belirlenmesi,” Anadolu Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Dergisi, vol. 19, no. 1, s. 22-31, 2009.
• E. Kün, M. Özgen, H. Ulukan, “Arpa çeşit ve hatlarının kalite özellikleri üzerinde araştırmalar,” II. Arpa-Malt Semineri, 25-27 Mayıs 1992, Konya, s. 70-95.
• A. Akkaya, Ş. Akten, “Erzurum yöresinde yetiştirilebilecek yazlık arpa çeşitlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma,” Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, no. 17, s. 1-4, 1990.
• B. Taş, N. Yürür, “Bursa ekolojik koşullarında bazı yabancı iki sıralı arpa (Hordeum vulgare distichon) çeşitlerinin kimi verim ve kalite özelliklerinin incelenmesi,” Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, no. 16, s. 117-127, 2002.
• A. C. Sönmez, S. Yüksel, Ş. Belen, M. Çakmak, Y. Yıldırım, Y. Karaduman, A. Akın, “Kıraç koşullarda Orta Anadolu ve geçit bölgeleri için geliştirilen bazı arpa (Hordeum vulgare L.) hat ve çeşitlerinin tane verim ve bazı kalite unsurlarının incelenmesi, “KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi, no. 20, s. 258-262, 2017.
• F. Kızılgeçi, M. Yıldırım, C. Akıncı, Ö. Albayrak, “Arpada tane verimi ve kalite özellikleri üzerine genotip ve çevrenin etkileşimi,” KSÜ Tarım ve Doğa Dergisi, vol. 22, no. 3, s. 346-353, 2019.
• C. Akıncı, M. Yıldırım, N. Sönmez, “Diyarbakır koşullarına uygun arpa çeşitlerinin belirlenmesi,” Türkiye IV. Tarla Bitkileri Kongresi, 17-21 Eylül 2001, Tekirdağ, s. 151-155.