Sulu ve Yağışa Dayalı Koşullar Altında Makarnalık Buğday Çeşitlerinin Verim Özelliklerinin Araştırılması

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 153 - 163

Muhammet Öner , Cuma Akıncı

https://doi.org/10.55007/dufed.1470512

Öz

Artan dünya nüfusunun beslenmesinde kritik bir yeri olan buğday küresel iklim değişikliğinin beraberinde getirdiği kuraklık ile karşı karşıyadır. Bu araştırmada, makarnalık buğday çeşitlerinin (Diyarbakır-81, Edessa, Ganem, Artuklu, Hasanbey ve Selçuklu-97) bazı verim öğeleri ve kalite özelliklerinin kuraklığa karşı performansı araştırılmıştır. Çalışma, 2021-2022 yılı kışlık olarak Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri deneme alanında yağışa dayalı ve sulu koşullarda yürütülmüştür. Deneme Tesadüf Blokları Deneme deseninde 4 tekerrürlü olarak kurulmuştur. Araştırmada m2’de başak sayısı, başakta tane sayısı, başak uzunluğu, başakta tohum ağırlığı, başakta başakçık sayısı, tane verimi, 1000 tane ağırlığı, metrekarede başak sayısı protein oranı, sarı pigment değeri ile hektolitre ağırlığı incelenmiştir. Araştırmada incelenen özellikler bakımından çeşitler arasında önemli farklılıklar bulunmuştur. Ganem çeşidi kuru şartlarda 65.53 kgda-1 ile en yüksek, Diyarbakır-81 çeşidi ise 33.77 kgda-1 ile en düşük tane verimini göstermiştir. Sulu şartlarda ise Selçuklu-97 ve Diyarbakır-81 çeşitleri (sırasıyla; 444.30 ve 437.16 kgda-1) en yüksek, Edessa (327.15 kgda-1) en düşük sonuçları vermiştir. Protein oranı kuru şartlarda % 12.57, sulu şartlarda ise % 15,47 olarak bulunmuştur. Hektolitre ağırlığı kuru koşullarda yeterince tohum elde edilemediğinden tespit edilememiştir. Sulu koşullarda ise ortalama 82.34 kg/hl olarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Verim, Kalite, Makarnalık buğday, Verim, Kuraklık stresi, Kalite, Çevresel faktörler

Investigation of Yield Characteristics of Durum Wheat Varieties under Irrigated and Rainfed Conditions

Öz

Wheat has a critical place in feeding the increasing world population. However, wheat is facing drought brought about by global climate change. In this research, the performance of some yield, yield and quality parameters of durum varieties (Diyarbakır-81, Edessa, Ganem, Artuklu, Hasanbey and Selçuklu-97) against drought were investigated. The research was conducted in the 2021/2022 season under rain-based and irrigated conditions in the Field Crops Application Area at Dicle University. The research was planned the randomized completed block design with four repetitions. It was investigated parameters such as the number of spikes per square meter, spike length, number of spikes per spike, number of grains per spike, seed weight per spike, seed yield, 1000seed weight, protein content, yellow pigment value and hectoliter weight. Significant differences were among the varieties in terms of examined characteristics. Ganem variety showed the highest grain yield with 65.53 kg/da under dry conditions, and Diyarbakır-81 variety showed the lowest grain yield with 33.77 kg/da. Under irrigated conditions, Selçuklu-97 and Diyarbakır-81 varieties (444.30 and 437.16 kg/da, respectively) gave the highest results, and Edessa (327.15 kg/da) gave the lowest results. The protein ratio was found to be 12.57% in dry conditions and 15.47% in irrigated conditions. Hectoliter weight could not be determined because not enough seeds could be obtained in dry conditions. In irrigated conditions, the average grain yield was determined as 82.34 kg/hl.

Anahtar Kelimeler

Wheat, Yield, Drought stress, Quality, Environmental factors

Kaynakça

• J. A. Foley, N. Ramankutty, K. A. Brauman, E. S. Cassidy, J. S. Gerber, M. Johnston, N. D. Mueller, C. O’Connell, D. K. Ray, P. C. West, C. Balzer, E. M. Bennett, S. R. Carpenter, J. Hill, C. Monfreda, S. Polasky, J. Rockstrom, J. Sheehan, S. Siebert, D. Tilman and D. P. M. Zaks,‘‘Solutions for a cultivated planet,’’Nature, vol. 478, no. 7369, pp. 337-342, 2011.
• W. A. J. M. De Costa, ‘‘A review of the possible impacts of climate change on forests in the humid tropics,’’J. Natl. Sci. Found. Sri., vol. 39, no.4, pp. 281–302, 2011.
• P. K. Gupta, H. S. Balyan and V. Gahlaut,‘‘QTL analysis for drought tolerance in wheat: present status and future possibilities,’’Agronomy, vol. 7, no. 1, pp. 5, 2017.
• S. Mondal, R. P. Singh, J. Crossa, J. Huerta-Espino, I. Sharma, R. Chatrath, G. P. Singh, V. S. Sohu, G. S. Mavi, V. S. P. Sukuru, I. K. Kalappanavar, V. K. Mishra, M. Hussain, N. R. Gautam, J. Uddin, N. C. D. Barma, A. Hakim and A. K. Joshi, ‘‘Earliness in wheat: A key to adaptation under terminal and continual high temperature stress in South Asia,’’Field Crops Research, vol. 151, pp. 19-26, 2013.
• S. Ghimire, M. R. Poudel, A. Aryal, P. Roka, R. Poudel, G. C. Ganesh, B. Timalsina, S. Sapkota, K. Neupane, K. Bhattarai, M. Pariyar, P. Gautam, S. Sharma, E. Chaudary and R. Bhandari, ‘‘Stability analysis of different wheat (Triticumaestivum L.) varieties using AMMI and GGE biplot under heat drought and irrigated environment,’’ Research Square, Preprint (Version 1), pp. 2-21, 03 August 2023.
• N. Zahra, A. Wahid, M. B. Hafeez, A. Ullah, K. H. Siddique and M. Farooq, “Grain development in wheat under combined heat and drought stress: Plant responses and management,” Environmental and Experimental Botany, vol. 188, no. 104517, 2021.
• S. İpekeşen, M. İ. Akyıldız, ve A. Alp, “Diyarbakır ili sulu koşullarında ileri kademe ekmeklik buğday hatlarının verim ve kalite özelliklerinin GGE biplot tekniği ile değerlendirilmesi,” DÜFED, c. 12, sayı. 1, ss. 107–123, 2023.
• L. Yorulmaz, C. Akıncı, Ö. Albayrak and M. Öner, “Effect of drought stress on bread wheat (Triticum aestivum L.) genotypes,” J. Agron. Technol. Eng. Manag., vol. 6, no. 1, pp. 866-872, 2023.
• M. Akçura, F. Partigoç and Y. Kaya, “Evaluating of drought stress tolerance based on selection indices in Turkish bread wheatl and races,” The Journal of Animal and Plant Sciences, vol. 21, no.4, pp. 700-709, 2011.
• M. A. Özateş ve E. Kendal, “Diyarbakır ili sınırlarından toplanan bazı yerel makarnalık buğday popülasyonlarının incelenmesi,” Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, c. 12, sayı. 2, ss. 209-230, 2023.
• F. Çığ ve M. Karaman, “Güneydoğu Anadolu orijinli yerel makarnalık buğday genotiplerinin bazı tarımsal karakterler bakımından değerlendirilmesi,” Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, c. 6, sayı. 1, ss. 10-19, 2019.
• F. Sönmez ve M. Ülker, “Van yöresinde serin iklim tahıllarının durumu,” Doğu Anadolu Tarım Kongresi, Van, 14-18 Eylül, 1998.
• K. Öner ve E. Kendal, “Mardin ili sınırlarından toplanan yerel makarnalık buğday popülasyonlarının karakterizasyonu,” Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, c. 11, sayı. 1, ss. 1, 2022.
• A. Mahdi, “Bazı makarnalık buğday genotiplerinin Türkiye ve Irak şartlarında verim ve agronomik özelliklerinin belirlenmesi,” Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, 2017.
• M. B. Çetiz, “Bazı makarnalık buğday çeşitlerinin Mardin Kızıltepe koşullarında verim ve kalite parametreleri yönünden belirlenmesi,” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2015.
• C. Akıncı ve M. Yıldırım, “F6 Jenerasyonundaki bazı makarnalık buğday hatlarının verim ve verim unsurlarının karşılaştırılması,” Türkiye 8. Tarla Bitkileri Kongresi, c. 2, 2009, ss. 419.
• B. Özsoy ve Ö. D. E. Köse, “Konya’da Yağışa dayalı ve sulamalı koşullarda farklı sıra arası mesafelerin buğday çeşitlerine etkisi: I. tane verimi ve verim unsurları,” ISPEC Journal of Agricultural Sciences, c.6, sayı. 4, ss. 777-785, 2022.
• Ö. Albayrak, F. Kızılgeçi, M. Yıldırım ve C. Akıncı, “Farklı çevrelerde yetiştirilen yazlık ekmeklik buğday genotiplerinin tane verimi ve kalite özellikleri yönünden incelenmesi,” Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, c. 35, sayı. 2, ss. 167-174,2020.
• K. Subaşı ve R. Ayrancı, “Bazı ekmeklik buğday genotiplerinin Konya ekolojik koşullarında tane verimleri ile tarımsal özelliklerinin korelasyonlarının belirlenmesi,” Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi, cilt. 10, sayı. 1, s. 13-28, 2021.
• İ. Naneli, M. A. Sakin ve A. S. Kıral, “Tokat-Kazova şartlarında bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşitlerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi,” Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, c. 32, sayı. 1, ss. 91-103, 2015.
• L. Yorulmaz ve C. Akıncı, “Bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) genotiplerinin sırta ekim sisteminde morfolojik, fizyolojik, verim ve kalite yönünden incelenmesi,” MAS Journal of Applied Sciences, vol. 7, no. 2, pp. 326–336, 2022.
• Z. Mut, N. Aydın, H. Özcan ve O. Bayramoğlu, “Orta Karadeniz Bölgesi’nde ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) genotiplerinin verim ve bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi,” GOP Üniv. Zir. Fak. Derg., c. 22, sayı. 2, ss. 85-93, 2005.
• H. Aktaş, M. Karaman, E. Oral, E. Kendal ve S. Tekdal, “Bazı ekmeklik buğday genotiplerinin (Triticum aestivum L.) doğal yağış koşullarındaki verim ve kalite parametrelerinin değerlendirilmesi,” Tarla Bit. Merk. Araş. Enst. Derg., c. 26, sayı. 1, ss. 86-95, 2017.
• Z. Mut, D. E. K. Özge ve H. Akay. “Bazı ekmeklik buğday (Triticum estivum L.) çeşitlerinin tane verimi ve kalite özelliklerinin belirlenmesi,” Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, c. 32, sayı. 1 ss. 85-95, 2017.
• S. S. Ünal, Hububat Teknolojisi. İzmir: Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Baskısı, 1991.
• S. Aydoğan ve S. Soylu, “Ekmeklik buğday çeşitlerinin verim ve verim öğeleri ile bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi,” Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, c. 26, sayı. 1, ss. 24-30, 2017.
• F. Küçük, S. A. D. E. Bayram ve S. Soylu, “Tritordeum hat ve çeşitlerinin konya sulu ve kuru şartlarına adaptasyonunun belirlenmesi,” Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi, c. 7, sayı. 2, ss. 23-31. 2018.
• B. Özsoy, “Sulamalı ve yağışa dayalı koşullarda farklı sıra arası mesafelerinin buğday çeşitlerinin tane verimi ve kalite özelliklerine etkisi” Yüksek Lisans Tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bilecik, 2023.
• H. Güngör ve Z. Dumlupınar, “Bolu koşullarında bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşitlerinin verim, verim unsurları ve kalite yönünden değerlendirilmesi,” Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, c. 6, sayı. 1, ss. 44-51, 2019.
• C. Barutçular, M. Yıldırım, M. Koç, C. Akıncı, I. Toptaş, Ö. Albayrak, A. Tanrıkulu and A. EL Sabagh, “Evaluation of spad chlorophyll in spring wheat genotypes under different environments,’’ Fresenius Environmental Bulletin, vol. 25, no. 4, pp. 1258-1266, 2016.
• H. Kılıç, “Durum buğday genotiplerinin (Triticum durum L.) yüksek sıcaklık şartlarında verim ve bazı kalite özellikleri yönünden değerlendirilmesi,” International Journal of Pure and Applied Sciences, c. 6 sayı. 1, ss. 17-32, 2020.
• A. Öztürk, Ö. Çağlar, M. Aydın, S. Bayram, “Ekmeklik buğday genotiplerinin erken gelişme dönemlerindeki kuraklığa dayanıklılık yönünden karakterizasyonu,” TÜBİTAK, Sonuç Raporu, Erzurum, sayı. 57, 2011.
• Z. Tegenu, D. Lule and G. Nepir, “Association among quantitative and qualitative traits in Ethiopian durum wheat (Triticum turgidum L.) landraces,” Proceeding of Adaptation and Generation of Agricultural Technologies, IQQO AGP-II, no. 26, pp.19, 2019.
• S. Tekdal, , H. Kılıç ve B. Çam, “Makarnalık buğdayda çeşit, hat ve yerel genotiplerin verim ve kalite özellikleri yönünden karşılaştırılması,” International Journal of Agricultural and Natural Sciences, c. 1, sayı. 3, ss. 194-200, 2018.
• A. Elgün, S. Türker ve N. Bilgiçli, Tahıl ve Ürünlerinde Analitik Kalite Kontrolü. Konya: Konya Ticaret Odası, 2001.
• S. Tekdal ve M. Yıldırım, “Sıcaklık stresine maruz bırakılan bazı makarnalık buğday çeşitlerinin kalite özelliklerinin incelenmesi,” Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, cilt 4, sayı. 2 ss. 68-76, 2015.
• Y. Rharrabti, D. Villegas, C. Royo, V. Martos-Nunez and L. F. García del Moral, “Durum wheat quality in Mediterranean environments II. Influence of climatic variables and relationships between quality parameters,” Field Crops Research, sayı. 80, ss. 133-140, 2003.
• M. Taghouti, F. Gaboun, N. Nsarellah, R. Rhrib, M. El Haila, M. Kamar, F. S. Abbad Andaloussi and M. Udupa, “Genotype x Environment interaction for quality traits in durum wheat cultivars adapted to different environments,” African Journal of Biotechnology, vol. 9, no. 21, pp. 3054-3062, 2010.