1924 Anayasası Döneminde Uygulanan Adı Konmamış Kendine Özgü Bir Parlamenter Denetim Yolu: İzahat Talebi

Yıl 2019, Cilt: 24 Sayı: 41, 319 - 343, 23.12.2019

Mehmet Nuri Güzel

Öz

Tarihsel olarak parlamento, siyasi iktidarın kontrol altına alınmasının bir aracı olarak ortaya çıkan siyasal bir mekanizmadır. Parlamentoların görevlerinden biri yürütmeyi denetlemektir.
Parlamenter denetim yolları çoğunlukla anayasalarda ve içtüzüklerde yer alırlar. Ancak teamülen uygulanmış denetim yolları da bulunmaktadır.
1924 Anayasasında parlamenter denetim yolları arasında sual, istizah ve meclis tahkikatına yer verildiği görülmektedir. “İzahat talebi”, ne anayasada ne içtüzükte bulunmaktadır. Bu denetim yolu teamülen ortaya çıkan kendine özgü bir parlamenter denetim yoludur.

Anahtar Kelimeler

Parlamento, parlamenter denetim, 1924 anayasası dönemi, izahat talebi

Kaynakça

• AĞAOĞLU, Ahmet: Ahmet Ağaoğlu ve Hukuk-ı Esasiye Ders Notları (1926-1927), Boğaç Erozan (Haz.) , 1. Baskı, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012. ARMAĞAN, Servet: Memleketimizde İçtüzükler, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1972. ARSEL, İlhan: Türk Anayasa Hukukunun Umumi Esasları, Birinci Kitap Cumhuriyetin Temel Kuruluşu, Mars Matbaası, Ankara 1965. AYDIN, Mesut: Gensoru, Orient Yayınları, Ankara 2010. BAKIRCI, Fahri: TBMM’nin Çalışma Yöntemi, İmge Kitapevi, Ankara 2000. BAŞGİL, Ali Fuat: Esas Teşkilat Hukuku, Türkiye Siyasi Rejimi ve Anayasa Prensipleri, (Birinci Cilt, Fasikül II), Baha Matbaası, İstanbul 1960. CAIRD, Jack Simson: Impeachment, House of Library, Briefing Paper Number CBP7612, 6 June, 2016. COŞKUN, Vahap: “16 Nisan 2017 Tarihinde Kabul Edilen Anayasa Değişikliklerinin Değerlendirilmesi”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 22, Sayı 36, Diyarbakır 2017, s.3-30. ÇUFALI, Mustafa: Türk Parlamento Tarihi TBMM – VIII. Dönem (1946-1950), I. Cilt, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları No:146, Ankara 2012. ERDOĞAN, Mustafa: Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset, 8. Baskı, Liberte Yayınları, Ankara 2012. FAULKNER Ann E. / FRITZE Ronald H. / ROBINSON William b.: “Parliament”, in Historical Dictionary of Late Medieval England 1272-1485, Westport US: Greenwood Press 2002, s.403-410. (ProQuest ebrary. Web. 8 April 2016.). GAZEL, Ahmet Ali: Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda Parlamenter Denetim (1908-1920), Çizgi Kitapevi, Konya 2007. GÖZLER, Kemal: Türk Anayasa Hukuku, 3. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa 2019. GRANT, Moyra: UK Parliament, Edinburg GB: Edinburg University Press 2009. (ProQuest ebrary. Web. 8 April 2016.). GÜNEŞ, Turan: Parlementer Rejimin Bugünkü Manası ve İşleyişi, İstanbul Üniversitesi Yayınları No:661, Nezir Akbasan Matbaası, İstanbul 1956. İBA, Şeref: Osmanlıdan Günümüze Meclis İçtüzük Metinleri, TBMM Basımevi, Ankara 2007. İBA, Şeref: Parlamenter Denetim Yolları, Etkinliği ve Susurluk Örneği, Bilgi Yayınevi, Ankara 1997. İSLAM, Nadir Latif: Türkiyede Gensoru ve Meclis Tahkikatı, Kardeş Matbaası, Ankara 1966. MICELI, Vincenzo: Modern Parlamentolar, Atıf Akgüç (Çev.), Ulus Basım Evi, Ankara 1946. NEWTON, Kenneth, Jan V. Van DETH: Foundations of Comparative Politics, Second Edition, Cambridge University Press, New York 2010. ONAR, Erdal: Meclis Araştırması, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No:419, Ankara 1977. ÖZBUDUN, Ergun: 1924 Anayasası, Birinci Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012. ÖZBUDUN, Ergun: Parlamenter Rejimde Parlamentonun Hükümeti Murakabe Vasıtaları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No:171, Ankara 1962. ROMNEY, Matthew R.: “The Origins and Scope of Presidential Impeachment”, in Hinckley Journal of Politics, Vol 2, Spring 2000, s.67-72. SAVCI, Bahri: “Parlımenter Rejimli Hükümetin Unsurları”, Siyasal Bilgiler Okulu Dergisi, C.IV, S.1, 1949, s.24-67. TANÖR, Bülent: Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), 26. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2016. WHITE, Hannah: Parliamentary Scrutiny of Government, Instıtute For Government. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, 12 Nisan 1948 tarihli kırk altıncı Birleşimden 31 Mayıs 1948 tarihli altmış beşinci Birleşime kadar, Dönem 8, Toplantı Senesi 2, Cilt 11, T.B.M.M. Basımevi, Ankara 1948. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, 1 Aralık 1948 tarihli on üçüncü Birleşimden 29 Aralık 1948 tarihli yirmi beşinci Birleşime kadar, Dönem 8, Toplantı Senesi 3, Cilt 14, T.B.M.M. Basımevi, Ankara 1949. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, 22 Mayıs 1950 tarihli Birinci Birleşimden 14 Temmuz 1950 tarihli Yirmi üçüncü Birleşime kadar, Dönem 9, Toplantı Senesi 1, Cilt 1, T.B.M.M. Basımevi, Ankara 1950. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, 3 Aralık 1951 tarihli onikinci Birleşimden-26 Aralık 1951 tarihli yirmikinci Birleşime kadar, Dönem 9, Toplantı Senesi 2, Cilt 11,TBMM Basımevi, Ankara 1952. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, 7 Ocak 1952 tarihli Yirmi üçüncü Birleşimden 30 Ocak 1952 tarihli Otuz üçüncü Birleşime kadar, Dönem 9, Toplantı Senesi 2, Cilt 12, T.B.M.M. Basımevi, Ankara 1952. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, 2 Mayıs 1952 tarihli altmış yedinci Birleşimden 30 Mayıs 1952 tarihli yetmiş sekizinci Birleşime kadar, Dönem 9, Toplantı Senesi 2, Cilt 15, T.B.M.M. Basımevi, Ankara 1952. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, 4 Ocak 1954 tarihli Yirmi dördüncü Birleşimden 29 Ocak 1954 tarihli Otuz beşinci Birleşime kadar, Dönem 9, Toplantı Senesi 4, Cilt 27, T.B.M.M. Matbaası, Ankara 1954. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, 1 Haziran 1956 tarihli Yetmiş birinci İnikattan 29 Haziran 1956 tarihli Seksen üçüncü İnikada kadar, Devre 10, İçtima Senesi 2, Cilt 12, T.B.M.M. Matbaası, Ankara 1956. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, 2 Mayıs 1958 tarihli Altmış Üçüncü İnikattan 21 Ağustos 1958 tarihli Seksen Yedinci İnikada kadar, Devre 11, İçtima Senesi 1, Cilt 4, T.B.M.M. Matbaası, Ankara 1958. T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, 2 kanunuevvel 1933 tarihli sekizinci inikattan-28 kanunuevvel 1933 tarihli yirminci inikada kadar, Devre 4, İçtima 3, Cilt 19, T.B.M.M. Matbaası, Ankara 1934. https://www.parliament.uk/about/living-heritage/evolutionofparliament/originsofparliament/birthofparliament/overview/simondemontfort/ (Erişim Tarihi 12.12.2018). http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/02/20170211-1.htm (Erişim Tarihi 24.07.2018).