ULUSLARARASI HUKUK PERSPEKTİFİNDEN YEMEN İÇ SAVAŞI

Yıl 2024, Cilt: 29 Sayı: 51, 693 - 731, 31.12.2024

Ömer Duman

Öz

Ortadoğu’nun en yoksul ülkesi olan Yemen’de yaklaşık 20 yıldır iç savaş yaşanmaktadır. Yoksulluk, istikrarsızlık ve çatışma hâli neticesinde ülke fakirleşmiş ve halk yardıma muhtaç hâle gelmiştir. Böylece Yemen halkı kıtlık tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır. Yemen’deki kabile, aşiret, farklı mezhepler, siyasi ideolojiler ve kutuplaşmalar ülkenin birliğini ve bütünlüğünü sekteye uğratmaktadır. Arap Baharı ile başlayan Arap isyanları Tunus’tan Mısır’a ve Mısır’dan da Yemen’e sıçramıştır. Bu süreçte Yemen’de muhalefetin (Husiler) siyasi protestoları ve askeri operasyonları ile uzun yıllardır ülkeyi tek başına yöneten Cumhurbaşkanı Abdullah Salih istifa etmek zorunda kalmıştır. Fakat Cumhurbaşkanı Salih’in gitmesi İran destekli Husileri tatmin etmemiş ve Husiler yeniden isyan çıkartıp yaklaşık ülkenin üçte ikisini işgal etmişlerdir. Böylece ülkedeki iç savaş durumu süreklilik göstererek her geçen gün Yemen’deki insani krizi derinleştirmiştir. Öyle ki bu kriz önlenemeyecek boyutlara gelmiştir. Uluslararası toplumun uluslararası hukuku ihlal etmeme, diyalog ve barış çağrıları iç savaşa müdahil olan aktörler tarafından sürekli reddedilmiştir. Yemen’de yaşanan kompleksli iç çatışma durumu ve tarafların agresif tavırları ile Yemen halkına çözümsüzlük, istikrarsızlık, yıkım, ölüm ve acı reva görülmüştür. Çalışmada, çatışma-çözümü ve uluslararası hukuk bağlamında Yemen iç savaşının tahlil edilmesi amaçlanmıştır. Öte taraftan çalışmada, uluslararası toplumun tüm uyarılarına ve kararlarına rağmen Suudi Arabistan ve İran’ın vekâlet savaşına dönüştüğü Yemen iç savaşının kısa sürede bitmesinin mümkün olmadığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uluslararası hukuk, insani güvenlik, Yemen iç savaşı, Husiler, Arap baharı

YEMEN CIVIL WAR FROM THE PERSPECTIVE OF INTERNATIONAL LAW

Öz

There has been a civil war in Yemen, the poorest country in the Middle East, for nearly 20 years. As a result of poverty, instability and conflict, the country has became impoverished and the people has became in need of help. Thus, the people of Yemen has faced the danger of famine. Tribes, different sects, political ideologies and polarizations in Yemen have disrupted the unity and integrity of the country. Arab rebellions that started with the Arab Spring spread from Tunisia to Egypt and from Egypt to Yemen. In this process, President Abdullah Saleh, who had been ruling the country alone for many years, had to resign due to the political protests and military operations of the opposition (Houthis) in Yemen. However, President Saleh's departure did not satisfy the Iranian-backed Houthis, and the Houthis rebelled again and occupied approximately two-thirds of the country. Thus, the civil war in the country has continued and deepened the humanitarian crisis in Yemen day by day. So much so that this crisis has reached unavoidable proportions. The international community's calls for not violate international law, dialogue and peace have been constantly rejected by the actors involved in the civil war. With the complex civil conflict situation in Yemen and the aggressive attitudes of the parties, solutionlessness, instability, destruction, death and suffering have been deemed necessary for the Yemeni people. The study aims to analyze the Yemeni civil war in the context of conflict-resolution and international law. On the other hand, the study concluded that it is not possible for the Yemeni civil war, which has turned into a proxy war between Saudi Arabia and Iran, to end in a short time, despite all the warnings and decisions of the international community.

Anahtar Kelimeler

International law, human security, Yemen civil war, Houthis, Arab spring

Kaynakça

• Acet, Gül Seda: ‘‘Yemen’de İç Savaş ve İnsani Krizlerin Boyutları’’, Social Sciences Studies Journal (SSSJournal), Vol:4 Issue:13, 2018, s.114-125.
• Ahmed, Omar: ‘‘Remembering the 1994 Yemeni Civil War’’, https://www.middleeastmonitor.com/20220504-remembering-the-1994-yemeni-civil-war/, Middle East Monitor, 2022, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Ahram Online, ‘‘WHO chief says narrowly escaped death in Israeli strikes on Yemen airport’’, https://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/537679/World/Region/WHO-chief-says-narrowly-escaped-death-in-Israeli-s.aspx, 28 Dec 2024, Date of Access: 03.01.2024.
• Akdevelioğlu, Atay: Yeşilyurt, Nuri ve Erdem, Gökhan: ‘‘Tarihsel Süreklilik ve Kopuşlar Üzerinden Yemen İç Savaşı’’, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, Cilt:10, Sayı: 1, 2023, s.217-254.
• Al Arabiya, “Abdrabbo Mansour Hadi: Yemen’s ‘legitimate leader’”, https://english.alarabiya.net/perspective/profiles/2015/03/25/Yemen-s-Hadi-symbol-of-legitimacy-Houthis-seek-to-eliminate, 2015, Erişim Tarihi: 05.11.2024.
• Al Jazeera, ‘‘Houthi drone attacks on 2 Saudi Aramco oil facilities spark fires’’, https://www.aljazeera.com/economy/2019/9/14/houthi-drone-attacks-on-2-saudi-aramco-oil-facilities-spark-fires, 2019, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Al Jazeera, ‘‘Timeline: History of Separatism in Southern Yemen’’, https://www.aljazeera.com/news/2020/4/26/timeline-history-of-separatism-in-southern-yemen, 2020, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Al Jazeera, “2,000 children recruited by Yemen’s Houthis died fighting: UN”, 2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/1/30/2000-children-recruited-by-yemens-houthis-died-fighting-un, 2022, Erişim Tarihi: 05.11.2024.
• Al Jazeera, “Saudi-led coalition declares end to Yemen air strikes”, https://www.aljazeera.com/news/2015/4/22/saudi-led-coalition-declares-end-to-yemen-air-strikes, 2015, Erişim Tarihi: 05.11.2024.
• Al-Ahmad, Aziz: ‘‘Yemen’s Houthis say they attacked 107 ships since November’’, https://www.aa.com.tr/en/africa/yemen-s-houthis-say-they-attacked-107-ships-since-november/3208367, Anadolu Ajansı, 2024, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Anadolu Ajansı, ‘‘NATO'nun Libya operasyonu bitti’’, https://www.aa.com.tr/tr/arsiv/natonun-libya-operasyonu-bitti/405044, 27.10.2011, Erişim Tarihi: 03.01.2025.
• Anadolu Ajansı, “Hundreds of children recruited by Yemen rebels killed in 2021: UN”, https://www.aa.com.tr/en/world/hundreds-of-children-recruited-by-yemen-rebels-killed-in-2021-un/2489294, 2022, Erişim Tarihi: 05.11.2024.
• Arab News, “Houthis ‘Recruiting Thousands of Yemeni Children’”, 2022, https://www.arabnews.com/node/2014636/middle-east, 2022, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Arı, Tayyar: Geçmişten Günümüze Orta Doğu Iran, İran, Petrol, Filistin Sorunu ve Arap Baharı, Cilt II, Dora, Bursa, 2017.
• Arı, Tayyar: Geçmişten Günümüze Orta Doğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi, Cilt I, MKM Yayınları, Bursa, 2012.
• Armaoğlu, Fahir: Filistin Meselesi ve Arap-İsrail Savaşları (1948-1988), 5.Baskı, Kronik, İstanbul, 2019.
• Arslan, İbrahim: “Yemen: İstikrarsızlaştırılan Bir Ülkede Bölgesel/Küresel Güç Mücadelesi”, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:1, Sayı:1, 2015, s.16-48.
• Balaam, N. David ve Dillman Bradford: Uluslararası Ekonomi Politiğe Giriş, Çev: Nasuh Uslu, 1.Baskı, Adres Yayınları, Ankara, 2015.
• BBC News Türkçe, ‘‘Cenevre Sözleşmeleri sivilleri modern savaşlardan koruyor mu?’’, https://www.bbc.com/turkce/articles/cn40melm3l4o, 29 Nisan 2024, Erişim Tarihi: 03.01.2025.
• BBC News Türkçe, “Yemen'de Husiler iktidarı ele geçirdi”, https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/02/150206_yemen_husi_meclis, 2015, Erişim Tarihi: 28.01.2022.
• BBC News, ‘‘Yemen: Deal to end political crisis signed’’, https://www.bbc.com/news/world-middle-east-29302898, 2014, Erişim Tarihi: 06.11.2024.
• BBC News, “Yemen crisis: Why is there a war?”, https://www.bbc.com/news/world-middle-east-29319423, 2021, Erişim Tarihi: 27.01.2022.
• Birleşmiş Milletler Antlaşması, ‘‘Birleşmiş Milletler Antlaşması’’, https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/2212020141836bm_01.pdf, 1945, Erişim Tarihi: 03.01.2025.
• Cole, Sarah: “The Economic Disaster Behind the Yemen Civil War”, The Foreign Analyst, http://theforeignanalyst.com/the-economic-disaster-behind-the-yemen-civil-war, 2019, Erişim Tarihi: 27.01.2022.
• Doğan, İlyas: “İnsan Hakları Hukukunun Temel Özellikleri”, İnsan Hakları Hukuku, ed: İlyas Doğan, 3.Baskı, Astana Yayınları, Ankara, 2019, s.49-86.
• Duman, Ömer: ‘‘Uluslararası Hukuk Açısından Libya'daki İstikrar Arayışları ve Demokrasi Deneyimi’’, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 12 (2), 2022, s.21-43.
• Duman, Ömer: “Arap Baharı Sonrası Türkiye-Mısır İlişkileri”, Dünya Siyasetinde Afrika 7, ed: İsmail Ermağan ve Elem Eyrice Tüpekcilioğlu, Nobel, Ankara, 2021, s.395-420.
• Equality and Human Rights Commission, ‘‘What are human rights?’’, https://www.equalityhumanrights.com/human-rights/what-are-human-rights, 2019, Erişim Tarihi: 15.11.2023.
• Euronews, ‘‘Husiler'den Kızıldeniz'de deniz taşımacılığına yönelik ilk ölümcül saldırı’’, https://tr.euronews.com/2024/03/06/husilerden-kizildenizde-deniz-tasimaciligina-yonelik-ilk-olumcul-saldiri, 2024, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Falk, Thomas O: ‘‘The limits of Iran’s influence on Yemen’s Houthi rebels’’, https://www.aljazeera.com/news/2022/3/8/the-limits-of-irans-influence-on-yemens-houthi-rebels, Al Jazeera, 2022, Erişim Tarihi: 04.11.2024.
• Geldi, Mahmut: ‘‘Devrimden iç savaşa Yemen'de yaşananlar’’, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/devrimden-ic-savasa-yemende-yasananlar/1075207, Anadolu Ajansı, 2018, Erişim Tarihi: 01.11.2024.
• Human Rights Watch, ‘‘Human Rights In Yemen During And After The 1994 War’’, https://www.hrw.org/reports/YEMEN94O.PDF, Vol. 6, No. 1, October 1994.
• Karasz, Ben HubbardPalko and Reed, Stanley: ‘‘Two Major Saudi Oil Installations Hit by Drone Strike, and U.S. Blames Iran’’, https://www.nytimes.com/2019/09/14/world/middleeast/saudi-arabia-refineries-drone-attack.html, The New York Times, 2019, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Kızılkan, Zelal Başak: “Suriye Krizi Bağlamında Avrupa Birliği ve Bölgesel Aktörler: Farklılaşan Dış Politika Tercihleri, Kesişen Hedefler”, Avrupa Birliği, Aktörler ve Suriye Krizi, Edit: Zelal Başak Kızılkan, Birinci Baskı, Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin, 2019, s.1-21.
• Koca, Nazlı: “Yemen’de Çatışmalı Süreç ve Dinamikleri”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 39(2), 2021, s.223-235.
• Kurşun, Zekeriya: “Arap Baharı Sonrası Yemen'in Çıkmazları”, http://www.aljazeera.com.tr/gorus/arap-bahari-sonrasi-yemenin-cikmazlari, 2014, Erişim Tarihi: 27.01.2022.
• Lederer, Edith M: “UN: 2,000 Children Recruited By Yemen’s Rebels Died Fighting”, https://apnews.com/article/middle-east-united-nations-yemen-houthis-17c3e19c239be8a2f41ee3e27469fc6e, 2022, Associated Press, Erişim Tarihi: 02.02.2022.
• Mepa News, ‘‘Yemen'de Son Durum (Eylül 2021)’’, https://www.mepanews.com/yemende-son-durum-eylul-2021-47351h.htm, 2021, Erişim Tarihi: 05.01.2022.
• Michael, Maggie ve Al-Haj, Ahmed: ‘‘Saleh’s death puts Yemen’s war at a crossroads’’, https://www.deepl.com/tr/translator#en/tr/Saleh%E2%80%99s%20death%20puts%20Yemen%E2%80%99s%20war%20at%20a%20crossroads., The New York Times, 2017, Erişim Tarihi: 03.11.2024.
• Middle East Monitor, ‘‘Acute malnutrition in areas controlled by Yemeni gov't increases by 34% in 2024: UN’’, https://www.middleeastmonitor.com/20240818-acute-malnutrition-in-areas-controlled-by-yemeni-govt-increases-by-34-in-2024-un/, 2024, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Middle East Monitor, ‘‘Yemen: half-a-million children severely emaciated’’, https://www.middleeastmonitor.com/20240820-yemen-half-a-million-children-severely-emaciated/, 2024, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Montgomery, Marcus: ‘‘A Timeline of the Yemen Crisis, from the 1990s to the Present’’, https://arabcenterdc.org/resource/a-timeline-of-the-yemen-crisis-from-the-1990s-to-the-present/, Arab Center Washington DC, 2021, Erişim Tarihi: 03.11.2024.
• OSESGY, ‘‘Stockholm Agreement’’, https://osesgy.unmissions.org/stockholm-agreement, 2018, Erişim Tarihi: 06.11.2024.
• Pala, Melike: ‘‘Uluslararası Adalet Divanı, soykırım için silah sağlayanların da sorumlu tutulabileceğini hatırlattı’’, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/uluslararasi-adalet-divani-soykirim-icin-silah-saglayanlarin-da-sorumlu-tutulabilecegini-hatirlatti/3206529#, Anadolu Ajansı, 30.04.2024, Erişim Tarihi: 03.01.2025.
• Pazarcı, Hüseyin: Uluslararası Hukuk, 20.Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2021.
• Reid, David: ‘‘Saudi Aramco reveals attack damage at oil production plants’’, https://www.cnbc.com/2019/09/20/oil-drone-attack-damage-revealed-at-saudi-aramco-facility.html, CNBC, 2019, Erişim Tarihi: 06.11.2024.
• Riedel, Bruce: “Who are the Houthis, and why are we at war with them?”, https://www.brookings.edu/blog/markaz/2017/12/18/who-are-the-houthis-and-why-are-we-at-war-with-them/, 2017, Erişim Tarihi: 27.01.2022.
• Robbins, Timothy: Shah, Hijab ve Dalton, Melissa: ‘‘U.S. Support for Saudi Military Operations in Yemen’’, https://www.csis.org/analysis/us-support-saudi-military-operations-yemen, Center for Strategic & International Studies, 2018, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Roberts, Dan ve SHAHEEN Kareem: “Saudi Arabia launches Yemen air strikes as alliance builds against Houthi rebels”, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2015/mar/26/saudi-arabia-begins-airstrikes-against-houthi-in-yemen, 2015, Erişim Tarihi: 29.01.2022.
• Robinson, Kali: ‘‘Yemen’s Tragedy: War, Stalemate, and Suffering’’, https://www.cfr.org/backgrounder/yemen-crisis, Council on Foreign Relations, 2023, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Sabah, “Aden, Yemen'in fiili başkenti oluyor”, https://www.sabah.com.tr/dunya/aden-yemenin-fiili-baskenti-oluyor-2949608, 2015, Erişim Tarihi: 29.01.2022.
• Stewart, Phil: ‘‘U.S. halting refueling of Saudi-led coalition aircraft in Yemen's war’’, https://www.reuters.com/article/us-usa-yemen-refueling/u-s-halting-refueling-of-saudi-led-coalition-aircraft-in-yemens-war-idUSKCN1NE2LJ/, Reuters, 2018, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Stratejik Ortak, “Yemen’de Son Durum Haritası (2021)”, 2021, https://www.stratejikortak.com/2021/11/yemende-son-durum.html, Erişim Tarihi: 29.01.2022.
• Şimdi, Merve ve Duman, Ömer: “Arap Baharı Sonrası Akdeniz’de Güvenlik ve İnsan Hakları Etkileşimi”, Doğu Akdeniz Jeopolitik ve Ekonomi-Politik Dinamikler, ed: Sadullah Özel, Halil İbrahim Aydın, Murat Cihangir, İstanbul: Paradigma Akademi, 2020, s.241-252.
• Tan, Altan: Hz. İbrahim’in Ayak İzlerinde ORTADOĞU, 1.Baskı, Çıra, İstanbul, 2016.
• Telci, İsmail Numan: Yetim, Mustafa ve Ereli, Gökhan: ‘‘Yemen İç Savaşı: Bölgesel ve Küresel Aktörler, Yerel Unsurlar ve Çatışmanın Geleceği’’, ORSAM, Rapor, No: 9, 2020, s.1-22.
• The World Bank Group, ‘‘The World Bank In Yemen’’, https://www.worldbank.org/en/country/yemen/overview, 2024, Erişim Tarihi: 06.11.2024.
• TRT Haber, ‘‘Yemen iç savaşında 9 yıl: Neler oldu?’’, https://www.trthaber.com/haber/dunya/yemen-ic-savasinda-9-yil-neler-oldu-848934.html, 2024, Erişim Tarihi: 01.11.2024.
• Uluslararası Af Örgütü, ‘‘Uluslararası Ceza Mahkemesi, Yemen’deki olası savaş suçlarıyla bağlantılı silah şirketlerinin yöneticilerini soruşturmalı’’, https://www.amnesty.org.tr/icerik/yemendeki-olasi-savas-suclari-icc, 2019, Erişim Tarihi: 03.01.2025.
• UN World Food Programme, ‘‘WFP Yemen Situation Report #8, August 2024’’, https://reliefweb.int/report/yemen/wfp-yemen-situation-report-8-august-2024, 2024, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• UN World Food Programme, ‘‘WFP Yemen Situation Report #9 September 2024’’, https://reliefweb.int/report/yemen/wfp-yemen-situation-report-9-september-2024, 2024, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• UNSC, “Security Council Resolution 2201 (2015) [on the situation in Yemen]”, 2015, https://www.refworld.org/docid/54eb58a84.html, Erişim Tarihi: 28.01.2022.
• Voice of America, ‘‘UK Presents Evidence Linking Iran in Houthi Weapon Supply’’, https://www.voanews.com/a/uk-presents-evidence-linking-iran-in-houthi-weapon-supply/6961928.html, 2023, Erişim Tarihi: 03.11.2024. Warburton, David: ‘‘The Conventional War in Yemen’’, The Arab Studies Journal, Vol. 3, No. 1, Spring 1995, pp. 20-44.
• WHO Yemen, ‘‘Act For Humanity’’, https://x.com/WHOYemen/status/1825481187290161342, 2024, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Wintour, Patrick: ‘‘Yemen Houthi rebels kill former president Ali Abdullah Saleh’’, https://www.theguardian.com/world/2017/dec/04/former-yemen-president-saleh-killed-in-fresh-fighting, The Guardian, 2017, Erişim Tarihi: 06.11.2024.
• World Nation News, “2,000 Child Soldiers Recruited by Yemen’s Houthi Rebels Died Fighting: UN Report”, 2022, https://worldnationnews.com/2000-child-soldiers-recruited-by-yemens-houthi-rebels-died-fighting-un-report/, Erişim Tarihi: 02.02.2022.
• Yemen Shabab, ‘‘UN report: 62% of Yemenis do not get enough food’’, https://yemenshabab.net/en/sections/NEWS/Locals/abf1bc20-683e-11ef-9772-4292e6ba5caa, 2024, Erişim Tarihi: 02.11.2024.
• Yemen Shabab, ‘‘UN report: 64% of Yemen's population does not have enough food’’, https://yemenshabab.net/en/sections/NEWS/Locals/a29f6848-9846-11ef-aa34-1e56795a43c0, 2024, Erişim Tarihi: 02.11.2024.