ULUSLARARASI HUKUKTA DENİZDE ARAMA KURTARMA VE TÜRKİYE’NİN KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR

Yıl 2025, Cilt: 30 Sayı: 52, 111 - 154, 30.06.2025

Sami Doğru

Öz

Denizler uluslararası topluma başta ulaştırma olmak üzere çeşitli imkanlar sunmakta ama aynı zamanda tehlikeleri de bünyesinde barındırmaktadır. Denizlerde seyreden gemilerin ve denizler üzerinde uçan hava vasıtalarının karşı karşıya kaldıkları kazalarda tehlikeli durumda kalan kişilerin aranması ve kurtarılması yüzyıllardır süregelen köklü bir gelenektir. Bununla birlikte, zaman içinde yaşanan önemli kazalar sonunda oluşan çok fazla can kayıpları uluslararası toplumu özellikle uluslararası sözleşmeler ile önlem almaya sevk etmiştir. Bu çerçevede, başta 1979 Hamburg Sözleşmesi olmak üzere çeşitli sözleşmeler yapılmış ve devletlere bazı yükümlülükler getirilmiştir. Bu yükümlülükler içinde kıyı devletlerinin arama kurtarma bölgelerini belirlerken örtüşen alanlar olduğunda sınırları anlaşma ile belirlemeleri kuralı önem arz etmektedir.
Türkiye uluslararası hukukun kendisine verdiği bu yükümlükleri yerine getirmek ve çevre denizlerinde ortaya çıkacak insani yardım ihtiyaçlarını karşılamak için iç mevzuatında gerekli düzenlemeleri yapmış, 1989 yılından bu yana kendi arama kurtarma yeteneğine uygun belirlediği arama kurtarma bölgesi içinde arama kurtarma hizmeti vermeye başlamıştır. Bununla birlikte, Türkiye’nin arama kurtarma bölgesinin bir bölümü, Ege Denizi ve Akdeniz’de Yunanistan ve GKRY’nin AKB ile çakışmaktadır. Türkiye’nin örtüşen alanlarla ilgili anlaşma yapılması yönündeki çağrıları Yunanistan nezdinde karşılık görmemekte, buna karşın Yunanistan ve GKRY arama kurtarma bölgelerini egemenlik alanı gibi değerlendirip istismar etmektedir.
Bu çalışmada, uluslararası hukukun arama kurtarmaya ilişkin temel ilkeleri özetlenecek, bu ilkeler gereği Türkiye’nin oluşturduğu arama kurtarmaya ilişkin iç mevzuatı ve buna bağlı olarak organizasyonu ile sorumluluk üstlendiği arama kurtarma bölgesi tanımlanacaktır. Çalışmanın son bölümünde, arama kurtarmaya ilişkin hukuk kurallarının Yunanistan ve GKRY tarafından egemenlik iddialarını desteklemek için istismarlarına değinilerek, bu konuda yapılması gerekenler özetlenecektir.

Anahtar Kelimeler

Uluslararası hukuk , arama ve kurtarma , Türkiye , deniz , sorunlar

SEARCH AND RESCUE AT SEA IN INTERNATIONAL LAW AND PROBLEMS FACED BY TURKEY

Öz

The seas offer various opportunities to the international community, especially in terms of transport, but at the same time, the seas also harbour dangers. The search and rescue of persons in distress in the event of accidents involving ships navigating the seas and aircraft flying over the seas has been a long-standing tradition for centuries. However, the high number of casualties resulting from major accidents over time has prompted the international community to take measures. In this framework, various conventions, particularly the Hamburg Convention of 1979, have been concluded and certain obligations have been imposed on states. Among these obligations, the rule that coastal states should resolve the borders by agreement when there are overlapping areas while determining the search and rescue zones is important.
Türkiye has made the necessary arrangements in its domestic legislation in order to fulfil these obligations imposed on by international law and to meet the humanitarian aid needs that may arise in the surrounding seas, and since 1989, it has started to provide search and rescue services within the search and rescue zone it has determined in accordance with its own search and rescue capability. However, a part of Türkiye’s search and rescue zone overlaps with the search and rescue zones of Greece and Greek Administration of Southern Cyprus in the Aegean Sea and the Mediterranean Sea. Türkiye’s calls for an agreement on overlapping areas are not responded to by Greece, whereas Greece and the Greek Cypriot Administration of Southern Cyprus consider and exploit the search and rescue zones as sovereign territory.
In this study, the basic principles of international law on search and rescue will be summarised, the domestic legislation on search and rescue established by Türkiye in accordance with these principles and the search and rescue area for which Türkiye has assumed responsibility will be defined. The last part of the study will summarise the abuses of the rules of law on search and rescue by Greece and the Greek Cypriot Administration of Southern Cyprus in order to support their sovereignty claims and summarise the actions to be taken in this regard.

Anahtar Kelimeler

International law , search and rescue , Türkiye , sea , problems

Kaynakça

• Akın, M. Zeki, Karasuları, İç sular, Gemilerin Bu Sulardaki Rejimi ve Kıta Sahanlığı, Ankara, 1978.
• Aksu, Fuat, Türk-Yunan İlişkileri, SAEMK, Ankara, 2001.
• Başeren, Sertaç H., Ege Sorunları, Türk Deniz Araştırmaları Vakfı, Yayın No:15, 2003.
• Bozkurt, Enver, Türkiye’nin Uluslararası Hukuk Mevzuatı, Ankara, 1992.
• Deniz Can Emniyeti Sözleşmesi-SOLAS (Safety of Life at Sea), Dz.K.K. Seyir Hidrografi ve Oşinografi Yayını, İstanbul, 2024.
• Gündüz, Aslan, Milletlerarası Hukuk: Konu Anlatımı, Temel Belgeler, Örnek Kararlar, Reşat Volkan Günel (Ed.), Savaş Yayınevi, 11. B., Ankara, 2021.
• Kurumahmut, Ali, Egede Temel Sorun, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1998.
• Pazarcı, Hüseyin ve Denk, Erdem, Uluslararası Hukuk, 23. Bası, Turhan Kitabevi, 2024.
• Yaycı, Cihat, MAVİ VATAN: Bir Harita ve Bir Doktrin Kitabı, İstanbul Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, 2022.
• Yaycı, Cihat, Yunanistan Talepleri (Ege Sorunları): Soru ve Cevaplarla, Türk Tarih Kurumu Yayınları IV/A-2-3.1. Dizisi-Sayı 13, Ankara, 2020. Yüksek Lisans Tezleri:
• Arasan, İsmail, Türkiye’nin AB’ye Üyelik Sürecinde Arama-Kurtarma Bölgesi Düzenlemeleri: Kuvvetler Arası Koordinasyon ve Hava Kuvvetlerinin Rolü (Danışman: Fuat Aksu), İstanbul, Harp Akademileri Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Sorgucu, Ayhan, Türkiye’nin Hava Sahasının Hukuksal Statüsünün Uluslararası Hava Hukuku ve Türkiye’nin Dış Sorunları Çerçevesinde İncelenmesi (Danışman: Ferit Hakan Baykal), Harp Akademileri Komutanlığı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü Harp/Harekât Hukuku Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• “AB’den Yunanistan’a ‘geri itme’ uyarısı: ‘Atina temel Avrupa değerlerini ihlal ediyor’”, EURONEWS., https://tr. euronews.com/2021/07/13/ab-den-yunanistan-a-geri-itme-uyar-s-atina-temel-avrupa-degerlerini-ihlal-ediyor (Erişim Tarihi: 09 Mart 2025).
• “About Migration and Human Rights”, United Nations, s. 1, https://www.ohchr.org/en/migration/about-migration-and-human-rights. (Erişim Tarihi:11Nisan 2025).
• “AB sınır gücü Frontex’in feshedilmesi için kampanya başlatıldı”, BBC News Türkçe, https://www.bbc.com/turkce/ haberler-dunya-57537640 (Erişim Tarihi:12 Mart 2025).
• “AFAD ve Tarihçesi, AFAD, https://www.afad.gov.tr/afad-hakkinda (Erişim Tarihi: 12 Şubat 2025)
• “Air Space Related Related Problems”, Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs, https://www.mfa.gov.tr/the-breadth-of-territorial-waters.en.mfa (Erişim Tarihi: 15 Haziran 2025)
• Arseven, Haydar, “Sigortanın Tarihçesi ve Geri Kalmışlığımızın Sebepleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C.43, İstanbul, 1987, s. 415-431.
• Aybay ve diğerleri, Atilla, “Deniz Ticaret Hukuku”, in Gündüz Aybay (Ed.), Denizciler, İşletmeciler ve Yöneticiler İçin Deniz Hukuku, Aybay Yayıncılık, İstanbul, 1998, s. 770-785.
• Button, Rick, “International Law and Search and Rescue”, in Jörg Schildknecht et al (Ed.), Operational Law in International Straits and Current Maritime Security Challenges, Operational Maritime Law, Volume 1, Frankfurt, Germany, Springer, 2018, s. 101- 141.
• Coppens, Jasmine, “Interception of Migrant Boats at Sea“, in Violeta Moreno-Lax and Efthymios Papastavridis (Ed.), Boat Refugees’ and Migrants at Sea: A Comprehensive Approach, , International Refugee Law Series, Volume: 7, 2017, s. 197-221.
• “Cyprus Joint Rescue Coordination Center”, WIKIPEDIA, https://en.wikipedia.org/wiki/ Cyprus_Joint_Rescue_Coordination_Center (Erişim Tarihi: 09 Mart 2025).
• Demir, İsmail, “Türk Deniz Yetki Alanlarının Belirlenmesinin Hukuki Dayanakları ve İç Hukuk Üzerine Bazı Düşünceler”, Adalet Dergisi, 65. S, 2020/2, s. 27-50.
• Doğru, Sami, “Deniz Yoluyla Gerçekleştirilen Düzensiz Göç ile Mücadelenin Uluslararası Hukuk Çerçevesinde Değerlendirilmesi: Ege Denizi Örneği”, in M. Tevfik Odman ve Sami Doğru (Ed.), Uluslararası Göç ve Mülteci Hukuku Sempozyumu (11-12 Mayıs 2022), Oniki Levha Yayıncılık A.Ş., İstanbul, 2023, s. 33-69.
• “Frontex: the ongoing failure to implement human rights safeguards”, Statewatch, https://www.statewatch.org/analyses/2022/frontex-the-ongoing-failure-to-implement-human-rights-safeguards/( Erişim Tarihi:10 Mart 2025).
• “Global SAR Plan”, IMO, (https://www.imo.org/en/ourwork/Safety/Pages/globalsarplan.aspx ) (Erişim Tarihi: 25.02.2025)
• “Greece files demarche over Turkish F-16 violations”, ekathimerini.com, https:// www. ekathimerini.com/news/ 1183088/greece-files-demarche-over-turkish-f-16-violations/ ( Erişim Tarihi:05 Temmuz 2025).
• “History of SOLAS”, IMO, (https://www.imo.org/en/KnowledgeCentre/ConferencesMeetings/ Pages/ SOLAS. Aspx) (Erişim Tarihi: 25.03.2025)
• Klein, Natalie, “A Maritime Security Framework for the Legal Dimensions of Irregular Migration by Sea”, in Violeta Moreno -Lax and Efthymios Papastavridis (Ed.) ‘Boat Refugees’and Migrants at Sea: A Comprehensive Approach, International Refugee Law Series, Volume: 7, Leiden 2017, s. 35-60.
• Korontzis, Tryfon Ch., “Search and Rescue in the Agean Sea”, Asian Journal of Humanities and Social Sciences (AJHSS),Volume 2, Issue 1, February, 2014, s. 9-16.
• Mercan, Muhammed Veli ve Farımaz, Halis Esad, “Ege’de Türk-Yunan Geriliminin Kavramsal Haritası ve Tarafların Tezleri”, İNSAMER Rapor 133, Ocak 2021, s. 1-26.
• “News Comment: UNHCR warns of increasing violence and human rights violations at European borders”, UNHCR: The UN Refugee Agency, https://www. unhcr.org/news/press/2022/2/62137a284/news-comment-unhcr-warns-increasing-violence-human-rights-violations-european.html (Erişim Tarihi:10 Ocak 2025).
• “No:29 - 5 Mart 2002, GKRY tarafından yayınlanan bir NOTAM ile (Havacılara Uyarı), Lefkoşe FIR´ı dahilindeki Hava Arama ve Kurtarma (SAR) Hizmetleri sorumluluğunun 1 Mart 2002 tarihinde üstlenileceğinin belirtilmesi hk”., Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, ( https:// www.mfa.gov.tr/no_29---5-mart-2002_-gkry-tarafindan-yayinlanan-bir-notam-ile-_havacilara-uyari__-lefkose-fir_i-dahilindeki-hava-arama-ve-kurtarma-_sar_-hizmetleri-sorumlulugunun-1-mart-2002-tarihinde-ustlenileceginin-belirtilmesi-hk_.tr.mfa) (Erişim Tarihi: 10 Mart 2025) Olgaç, Turuğsan ve Töz, Ali Cemal, “Türk Arama ve Kurtarma Organizasyonu: Uluslararası İş Birliği Faaliyetleri ve Yaşanan Anlaşmazlıklar” Gemi ve Deniz Teknolojisi Dergisi, Sayı: 217, Haziran 2020, s. 44-56.
• “Search and rescue”, Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs, https://www.mfa.gr/en/foreign-policy/foreign-policy-issues/issues-of-greek-turkish-relations/search-and-rescue/ (Erişim Tarihi: 12 Şubat 2025)
• Sevim, Alaettin, “Arama Kurtarmaya İlişkin Düzenlemeler ve Doğu Akdeniz’de Arama Kurtarma Sorumluluğu” Yeni Deniz Güvenliği Ekosistemi ve Doğu Akdeniz, TASAM, 2020, s. 169-205. (https://tasam.org/tr-tr/Icerik/53555/arama_kurtarmaya_ iliskin_duzenlemeler_ve_dogu_akdenizde_arama_kurtarma_sorumlulugu) (Erişim Tarihi: 29.03.2025) (ss.169-205).
• “Süveyş Kanalı’nı kilitleyen ‘Ever Given’ gemisi 4 ay sonra Rotterdam’a vardı”, TRT Haber, 2021. (https://www.trthaber.com/haber/dunya/suveys-kanalini-kilitleyen-ever-given-gemisi-4-ay-sonra-rotterdama-vardi-598410.html) (Erişim Tarihi: 29.04.2025).
• “Türkiye Deniz Mekân Planlaması”, Türkiye MSP Platform, https://dmpturkiye. dehukam.org/en/home-page/ (Erişim Tarihi: 29.06.2025).
• Ulusoy, Ülkü Halatçı, “Uluslararası Hukuk Açısından Ege Hava Sahasında Türkiye ve Yunanistan Arasındaki Sorunlar”, TBB Dergisi, 2013 (109), s. 303-334.
• “World Migration Report 2022”, IOM, https://worldmigrationreport. iom.int/wmr-2022-interactive/ (Erişim Tarihi: 15 Şubat 2025).
• “Yunanistan aleyhinde Ege’de geri itme operasyonları için AİHM’de dava açıldı”, EURONEWS., https://tr.euronews.com/2021/04/27/yunanistan-aleyhinde-ege-de-geri-itme-operasyonlar-icin-aihm-de-dava-ac-ld (Erişim Tarihi:10 Şubat 2025).
• 1989 Kurtarmaya Dair Milletlerarası Sözleşme, (https://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2014/05/ 20140524-2-1.pdfBRÜSSELS Convention for the Unification of Certain Rules with Respect to Assistance and Salvage at Sea. (Erişim Tarihi: 17.03.2025)
• 1958 Açık Deniz Sözleşmesi.
• 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi.
• Annex 12 to the Convention on International Civil Aviation, Search and Rescue,
• Convention on International Civil Aviation.
• Denizde Kurtarma ve Yardıma Dair Bazı Kaidelerin Birleştirilmesi Hakkında Konvansiyon (Brüksel Konvansiyonu).
• Karadeniz’de Denizde Arama ve Kurtarma Alanında İşbirliği Anlaşması
• Karadeniz’e sahildar Ülkeler Arasında Deniz Arama ve Kurtarma Faaliyetlerinde İş Birliği Sağlanması Hakkında Anlaşma.
• International Convention on Maritime Search and Rescue.
• International Aeronautical and Maritime Search and Rescue (IAMSAR Manual), (https://wwwcdn.imo.org/localresources/en/Knowledg eCentre/IndexofIMOResolutions/ AssemblyDocuments/ A.894(21).pdf) (Erişim Tarihi: 11.03.2025)
• Safety of Life at Sea-SOLAS.
• Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Bulgaristan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Karadeniz’de Denizde Arama ve Kurtarma Alanında İş Birliği Anlaşması.
• Türkiye ile KKTC arasında Denizde Arama Kurtarma Konusunda Anlaşma.
• Türkiye ile KKTC arasında Denizcilik Anlaşması.
• Türkiye ile KKTC arasında Denizciliğin Geliştirilmesine Yönelik İşbirliği Protokolu.
• Türkiye ile Suriye arasında Arama ve Kurtarma Hizmetlerinin Koordinasyonuna Dair Anlaşma.
• Kanun, Bakanlar Kurulu Kararları ve Yönetmelikler:
• Bakanlar Kurulu Kararı, 17 Temmuz 1997, Sayı 97/9657.
• Bakanlar Kurulu Kararı, 3 Nisan 1999, Sayı 99/12529.
• Kanun, 03 Kasım 2010, Sayı 6043.
• Kanun, 26 Şubat 2001, Sayı 4812.
• 1989 tarihli Türk Arama Kurtarma Yönetmeliği
• 1997 tarihli Türk Arama Kurtarma Yönetmeliği
• 2001 tarihli Türk Arama Kurtarma Yönetmeliği
• 2020 tarihli Deniz ve Hava Araçları Kazalarında Arama Kurtarma Yönetmeliği
• RG, 25 Mayıs 1980, Sayı 16985.
• RG, 12 Haziran 1945, Sayı 6029.
• RG, 12 Haziran 1945, Sayı 6029.
• RG, 14 Haziran 1946, Sayı 6333.
• RG, 20 Ocak 1981, Sayı 17226 .
• RG, 17 Aralık 1986, Sayı 19314.
• RG, 7 Ocak 1989, Sayı 20042.
• RG, 02 Ağustos 1997, Sayı 23068.
• RG, 21 Temmuz 1998, Sayı 23409
• RG, 11 Mayıs 2004, Sayı 25459
• RG, 8 Eylül 2000, Sayı 24164.
• RG, 12 Aralık 2001, Sayı 24611.
• RG, 14 Kasım 2010, Sayı 27759.
• RG, 17 Kasım 2020, Sayı 31277.
• RG, 06 Mart 2023, Sayı 25040.