DELAWARE YÜKSEK MAHKEMESİ’NİN KARARLARI IŞIĞINDA İŞADAMI KARARI İLKESİ (BUSINESS JUDGMENT RULE): İŞADAMI KARARI İLKESİ (BUSINESS JUDGMENT RULE): KORUMA KALKANI MI YOKSA SORUMLULUK SİLAHI MI?

Yıl 2025, Cilt: 30 Sayı: 52, 489 - 528, 30.06.2025

Necat Azarkan

Öz

İşadamı Kararı İlkesi (Business Judgment Rule-BJR), Amerikan hukukunda karar vericilerin sorumluluğunu sınırlayan bir mekanizma olarak öne çıkmaktadır. Bu ilkeye göre, şirketin yönetim organları başarı sağlama yükümlülüğüne sahip değildir; yalnızca özen yükümlülüğüne aykırı hareketlerinden dolayı sorumlu tutulabilirler. Dolayısıyla, yönetim organlarına karar alma sürecinde belirli bir takdir yetkisi tanınmakta ve bu hareket alanı Amerikan hukukundaki BJR kavramıyla da ilişkilendirilmektedir. BJR’nin temel amacı, girişimci riskin doğrudan şirkette kalmasını sağlamak ve bu riskin tek tek organlara yüklenmesini önlemektir. Ayrıca, yönetim organlarının, potansiyel zarara yol açabilecek olsa da şirketin çıkarı açısından gerekli olan kararları alma konusunda teşvik edilmesi hedeflenmektedir. Eğer bir yönetim organı sürekli tazminat davası riski altında olursa, gerekli ancak riskli davranışlarda bulunma isteği azalacak ve bu durum, şirketin faaliyetlerinde tıkanmalara yol açacaktır.

Anahtar Kelimeler

Anonim ortaklık , yönetim kurulu , iktisadi amaç , Türk Ticaret Kanunu , menfaat çatışması

THE BUSINESS JUDGMENT RULE IN LIGHT OF DELAWARE SUPREME COURT DECISIONS: SHIELD OF PROTECTION OR WEAPON OF LIABILITY?

Öz

The Business Judgment Rule (BJR) emerges in American law as a mechanism designed to limit the liability of corporate decision-makers. Under this principle, the management organs of a company are not obligated to guarantee success; they are liable only for actions that breach their duty of care. Accordingly, management is granted a certain degree of discretion in decision-making, a scope of action that aligns with the concept of BJR in American corporate law. The primary purpose of the BJR is to ensure that entrepreneurial risk remains with the corporation itself and is not transferred onto individual officers or directors. Moreover, the rule aims to encourage management to undertake decisions that, while potentially involving risk, are essential for the interests of the company. If a management body constantly faces the threat of liability claims, its willingness to engage in necessary but risky actions diminishes, potentially resulting in paralysis of the corporation’s operational activities.

Anahtar Kelimeler

Incorporated company , board of directors / board members , economic purpose , Turkish Trade Act , conflict of ınterest

Kaynakça

• AKÇAKANAT, Özen: “Kurumsal Risk Yönetimi ve Kurumsal Risk Yönetimi Süresi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, Sayı: 7, Cilt: 4, Isparta, 2012, s. 30-46.
• AKTAN, Coşkun Can, “Kurumsal Şirket Yönetimi”, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği Yayınları, Cilt: 5, Sayı: 1, İzmir, 2013, s. 150-191.
• ALTAY, Sıtkı Anlam: Şirketin Merkezine Yolculuk: CEO, https://www2.deloitte.com/ content/dam/Deloitte/tr/Documents/risk/sirketin-merkezine-dogru-yolculuk-CEO.pdf (Erişim Tarihi, 17.04.2025).
• ATAN, Turhan: Türk Ticaret Kanunu’na göre Anonim Şirketlerde İdare Meclisi Azalarının Hukukî Mesuliyeti, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Yayın No: 66, Ankara, 1967.
• BAINBRIDGE, Stephen M.: “The Business Judgment Rule as Abstention Doctrine”, in Vanderbilt Law Review, Volume: 57, Issue: 1, 2004.
• BECKER, Michael: Verwaltungskontrolle durch Gesellschafterrechte: eine vergleichende Studie nach deutschem Verbandsrecht und dem amerikanischen Recht der Corporation, Verlag Mohr Siebeck, Tübingen, 1997.
• BLOCK, Dennis J. / BARTON, Nancy E. / RADIN, Stephen A.: The Business Judgment Rule, Fifth Edition, Volume: I, Connecticut, 1993.
• CAN, İslam: “Güven Araştırmaları Güvenilir Mi?: Sosyal Güven Araştırmalarının Yöntemine İlişkin Eleştirel Bir Yaklaşım”, MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, Cilt: 7, Sayı: 2, Bişkek, 2018, s. 481-497.
• CHATMAN, Carlis/ETHERIDGE, Tammi S.: “Federalizing Caremark”, in U.C.L.A Law Review, Washington and Lee University School of Law, Washington, 2023, s. 908-976.
• ÇAKIR, Rasim Can: Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Güveni Kötüye Kullanma Suçundan Doğan Sorumlulukları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2016.
• ÇAMOĞLU, Ersin: Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Hukuki Sorumluluğu, 3. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2010.
• EASTERBROOK, Frank H./FISCHEL, Daniel: The Economıc Structure Of Corporate Law, Harward University Press, Cambridge, 1991.
• EISENBERG, Melvin Aron: The Dıvergence Of Standards Of Conduct And Standards Of Revıew In Corporate Law”, in Fordham Law Review, Volume: 62, Issue: 3, New York, 1993, s. 437-468.
• FORSTMOSER, Peter / MEIER-HAYOZ, Arthur / NOBEL, Peter: Schweizerisches Aktienrecht, Verlag Stämpfli, Bern, 1996.
• FOSS, Nicolai J.: Theories of the Firm: Contractual and Competence Perspectives, Journal of Evolutionary Economics, Volume: 3, Springer Publishing, Berlin, 1993, s. 127-144.
• GEVURTZ, Franklin A.: Corporation Law, Second Edition, West Academic Publishing, 2010.
• GEVURTZ, Franklin: “The Business Judgment Rule: Meaningless or Misguided Notion”, Southern California Law Review, Volume: 67, California, 1992, s. 284-327.
• GÖKTÜRK, Kürşat: “Amerikan, Alman, İsviçre ve Türk Hukukunda İşadamı Kararı İlkesi”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, Malatya, 2011, s. 207-247.
• GRASS, Andrea R.: Business Judgment Rule, Schranken der richterlichen Überprüfbarkeit von Management-Entscheidungen in aktienrechtlichen Verantwortlichkeitsprozessen, Dissertation, Üniversität Zürich, Zürich, 1998.
• HANSEN, Charles: The Duty of Care, the Business Judgment Rule and The American Law Institute Corporate Governance Project, Bus Law, Published by: American Bar Association, Volume: 48, New York, 1993, s. 1355-1376.
• HAUSCHKA, Christoph: Corporate Compliance, 3. Auflage, Verlag C.H.Beck, München, 2016.
• HELVACI, Mehmet: Anonim Ortaklıkta Yönetim Kurulu Üyesinin Hukuku Sorumluluğu, 2. Bası, Beta Basım Yayım A.Ş., İstanbul, 2001.
• HORSEY, Henry R.: “The Duty of Care Component of The Delaware Business Judgment Rule”, in Delaware Journal of Corporate Law, Volume: 19, Delaware, 1994, s. 971-998.
• KAPLAN, İbrahim: “Banka İdare Meclisi Üyeleri ve Müdürlerinin Hukuki Sorumluluğu”, Banka ve Ticaret Dergisi (Batider), Ankara, 1994.
• KAPSCH, Ingo/GRAMA, Bernd: “Business Judgment Rule: Pflichtwidrige oder bloß unglückliche Geschäftsentscheidung?”, Fachzeitschrift für Wirtschaftsrecht (Ecolex), Manz Verlag, Wien, 200, s. 524-528.
• KENYON-SLADE, Stephen: Mergers and Takeovers in the US and UK, Law and Practice, Oxford University Press, London and New York, 2004.
• KUMARI, Priya/KUMARI, Rishi: Business Judgment Rule: Defense for the Directors in Cases of Alleged Breach of Duties, in Legal Research Development Journal (LRD), Volume: 4, Issue: III, 2020, s. 34-43.
• LUTTER, Marcus: “Die Business Judgment Rule in Deutschland und Österreich”, in Zeitschrift für Gesellschafts- und Unternehmensrecht (GesRZ), Heft: 2, Manz Verlag, Wien, 2007, s.79-88.
• KERSHAW, David: Company Law in Context: Text and Materials, Oxford University Press, London, 2009.
• MANAVGAT, Çağlar: Hukuki Bakımdan Halka Açık Anonim Ortaklıklar ve Halka Arz, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2016.
• McGREAL, Paul: “Caremark In The Arc Of Complıance History”, Temple Law Review, Vol. 90, Boston, 2018, S. 647-680.
• McMILLAN, Lori: “The Business Judgment Rule as an Immunity Doctrine”, in William & Mary Business Law Review, Volume: 4, Issue: 2, Boston, 2013, s. 520-574.
• MERAKLI, Serkan: “Güveni Kötüye Kullanma Suçu (TCK m. 155)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. Cilt: 11, Özel Sayı, İzmir, 2009, s. 1657-1713.
• MERKT, Hanno / GÖTHEL, Stephan R.: US- Amerikanisches Gesellschaftsrecht, 2. Aufl., Verlag Recht und Wissenschaft, Frankfurt, 2006.
• MİMAROĞLU, Sait Kemal: Anonim Şirketlerde İdare Meclisi Azalarının Hukuki Mesuliyeti, Anakara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1967.
• ORENSTEIN, Alec: “A Modıfıed Caremark Standard To Protect Shareholders Of Financial Fırms From Poor Risk Management”, New York University Law Review, Vol. 86, Issue. 3, New York, 2011, s. 766-804.
• ÖZÇELİK, Pelin, “Amerikan ve İngiliz Şirketler Hukuku Işığında Pay Sahibi Önceliği Modeli ve Bu Modelin Şirketlere Etkilerine İlişkin Değerlendirme”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi (ERÜHFD), Cilt: XVI, Sayı: 1, Kayseri, 2021, s. 59-128.
• ÖZDEMİR, Semih Sırrı: İş Adamı Kararı İlkesi (Business Judgement Rule) ve Türk Hukukunda Uygulanabilirliği, On İki Levha Yayıncılık A.Ş., İstanbul, 2017.
• ÖZSUNAY, Ergun: Medeni Hukukumuzda Tüzel Kişiler, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 5. Bası, İstanbul, 1982.
• ÖZTAN, Bilge: Medeni Hukuk Tüzel Kişilerinde Organ Kavramı ve Organ Fiillerinden Sorumluluk, Sevinç Matbaası, Ankara, 1970.
• PLÜSS, Adrian: Die Recchtstellung des Verwaltungsratsmitgliedes, Schweizer Schriften zum Handels- und Wirtschaftsrecht, Band:130, Verlag Shultess, Zürich, 1990.
• PULAŞLI, Hasan: Şirketler Hukuku Şerhi, Cilt: 1, 3. Bası, Adalet Yayınevi, Ankara 2018.
• SCHIMA, Georg: Unternehmerisches Ermessen und die Business Judgement Rules, Vorträge Anlässlich des 18. Insolvenz-Forums Grundlsee, Neuer Wissenschatlicher Verlag, Wien, 2011, https://sms.law/wp-content/uploads/publikationen/Schima_Unternehmerisches_ Ermessen und_die Business_Judgement_Rule.pdf (Erişim Tarihi: 17.06.2019).
• SIEG, Oliver / ZEIDLER, Simon A.: Business Judgment Rule, Corporate Compliance Handbuch der Haftungsvermeidung im Unternehmen, Hrsg. von Christoph E. Hauschka, 3. Aufl., Verlag C. H. Beck, München, 2016.
• SLAUGHTER, James J.: The Corporate Opportunity Doctrine, Southwestern Law Journal, Volume: 18, Issue: 1, Dallas, 1964, 96-116.
• SOYDEMİR, Suat: “Modernizmin Karanlık Yüzü”, Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi (Online), Cilt 3, No: 2, Yalova, 2011, s. 169-178.
• STUCKE, Maurice: “In Search of Effective Ethics & Compliance Programs”, Iowa Journal of Corporate Law, Volume: 39, Iowa, 2014, s. 770–832.
• ŞEHİRALİ ÇELİK, Feyzan Hayal: “Anonim Şirketlerde Çıkar Çatışmaları Ekseninde Şirket Ele Geçirmelerine Karşı Önlemler”, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2008.
• TEKİNALP, Ünal: Sermaye Ortaklıklarının Yeni Hukuku, 4. Bası, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2015.
• TORGGLER, Ulrich: “Business Judgment Rule und unternehmerische Ermessensentscheidung-Zugleich eine Besprechung von Grass, Business Judgment Rule”, in Zeitschrift Für Europarecht, Internationales Privatrecht Und Rechtsvergleichung (ZfRV), Heft: 9, Manz Verlag, Wien, 2002, s. 133-140.
• UNDERBERG, Mark: “Business Judgment Rule in Derivative Suits Against Directors”, in Vornell Law Review, Volume: 65, New York, 1980, s. 600-633.
• VON STEIGER, Fritz: İsviçre’de Anonim Şirketler Hukuku (Çeviren: ÇAĞA, Tahir, 3. baskıdan çeviri), İstanbul, 1968.
• VON DER CRONE, Hans / CARBONARA, Antonio / HUNZIKER, Silvia: Aktienrechtliche Verantwortlichkeit und Geschäftsführung: Ein funktionaler und systematischer Überblick, Basel, Bibliothek zur Zeitschrift für Schweizerisches Recht, Verlag Helbing&Lichtenhahn, Basel, 2006.
• WALLER, Sepencer Weber: “Corporate Governance and Competition Policy”, in Georg Mason Law Review, Volume: 18, Issue: 4, 2011, s. 833-887.
• YARALI, Levent: Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üye Sayısı, Yaklaşım Dergisi, Yaklaşım Yayıncılık A.Ş, Yıl: 20, Sayı: 238, Ankara, 2012, s. 230-241.
• YAŞAR, Tuğçe Nimet: “Anonim Şirketlerde Riskin Erken Saptanması ve Yönetimi”, Ticaret ve Fikri Mülkiyet Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, Ankara, 2016, s. 69-91.
• YAVUZ, Cevdet / ACAR, Faruk / ÖZEN, Burak: Borçlar Hukuku Dersleri, Özel Hükümler, 16. Bası, Beta Yayınevi, İstanbul, 2019.