KÜRT MUHALEFET PARTİSİ OLARAK HÜR DAVA PARTİSİ’NİN (HÜDA PAR) KÜRT MESELESİNE YAKLAŞIMI

Yıl 2024, , 1098 - 1124, 30.11.2024

Muhittin Işık

https://doi.org/10.53092/duiibfd.1494740

Öz

Bu çalışma, 2012 yılının sonlarında kurulan Hür Dava Partisi’nin Kürt meselesine yönelik tutumunu ana hatlarıyla ele almayı amaçlamıştır. Kürt meselesini konu edinen çalışmalar irdelendiğinde spesifik olarak Hür Dava Partisi’nin bu meseleye ilişkin yaklaşımını ortaya koyan herhangi bir akademik çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışmada söylem analizi ve arşiv araştırması tekniği aracılığıyla öncelikle Kürt meselesinin kavramsal çerçevesi ve tarihsel gelişimi sunulmuş, sonrasında ise Hür Dava Partisi’nin ideolojisi ve Kürt meselesine bakışı analiz edilmiştir. Hür Dava Partisi kurulduğu tarihten günümüze kadar Kürt meselesini hemen hemen her platformda gündeme getirmiş, meselenin çözümüne dair görüşlerini ileri sürmüştür. Hür Dava Partisi Parti programı ve Parti temsilcilerinin söylemleri analiz edildiğinde, Kürt meselesinin ancak İslâmî referanslarla silahsız, şiddetsiz bir yaklaşımla, barış ortamı içerisinde ve Kürt coğrafyasındaki bütün bileşenlerin talepleri dikkate alınarak kalıcı çözüme kavuşturulabileceğinin ileri sürüldüğü anlaşılmaktadır. Bu çalışmanın temel argümanı, Kürt kimliğiyle bütünleşmiş, muhafazakâr bir parti olarak Hür Dava Partisi’nin Kürt meselesine farklı bir perspektifle yaklaştığı önermesine dayandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kürtler, Kürt Meselesi, HÜDA PAR, Muhalefet.

THE APPROACH OF THE FREE CAUSE PARTY (HUDA PAR) TO THE KURDISH ISSUE AS A KURDISH OPPOSITION PARTY

Öz

This study aims to outline the attitude of the Free Cause Party, which was established in late 2012, towards the Kurdish issue. When the studies on the Kurdish issue are examined, there is no academic study that specifically reveals the Free Cause Party’s approach to this issue. In this study, firstly, the conceptual framework and the historical development of the Kurdish issue are presented through discourse analysis and archival research technique, and then the ideology of the Free Cause Party and its view on the Kurdish issue are analyzed. Since its establishment, the Free Cause Party has brought the Kurdish issue to the agenda on almost every platform and put forward its views on the solution of the issue. When the Free Cause Party program and the discourses of the Party representatives are analyzed, it is understood that it is argued that the Kurdish issue can only be resolved permanently with an unarmed, non-violent approach with İslamic references, in a peaceful environment and taking into account the demands of all components in the Kurdish geography. The main argument of this study is based on the proposition that the Free Cause Party, as a conservative party integrated with the Kurdish identity, approaches the Kurdish issue from a diffirent perspective.

Anahtar Kelimeler

Kurds, Kurdish Issue, HÜDA PAR, Opposition

Kaynakça

• Aktaş, A. (2022). Türkiye Hizbullahı’nın siyasal dönüşümü. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28, 29-52.
• Alptekin, H. & Köse, T. (2018). AK Parti’nin Kürt politikası. https://openaccess.ihu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12154/333/TalhaK%c3%b6se_AkParti.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Altıntaş, H. (2003). Türk siyasal sisteminde siyasal partiler ve kentleşmenin kutuplaşma sürecine etkileri. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, 5, 1-31.
• Altun, N. (2013). Modern Türkiye’de kimlik: Kürt kimliğinden Kürt sorununa. Akademik İncelemeler Dergisi, 8(2), 45-67.
• Aras, B., Aydın, E., Bölme, S. M., Dağı, İ., Dalmış, İ., Ensaroğlu, Y., Ete, H., Küçükcan, T., Özhan, T., Yayman, H. (2009). Türkiye’nin Kürt sorunu algısı. SETA & POLLMARK Yayınları. https://file.setav.org/Files/Pdf/20130109171358_turkiyenin-kurt-sorunu-algisi.pdf
• Avrupa Komisyonu. (2010, Kasım 9). Türkiye 2010 ilerleme raporu. https://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/turkiye_ilerleme_rap_2010.pdf
• Avrupa Komisyonu. (2014, Kasım 8). Türkiye 2014 İlerleme Raporu. https://www.ab.gov.tr/files/ilerlemeRaporlariTR/2014_ilerleme_raporu_tr.pdf
• Aydın, S. & Taşkın, Y. (2017). 1960’tan günümüze Türkiye tarihi. İletişim Yayınları.
• Bakıner, O. (2016, Ocak 12). AK Parti’nin Kürt sorunu. Birikim. https://birikimdergisi.com/guncel/7435/ak-partinin-kurt-sorunu
• Başkent Postası. (2021, Aralık 23). HÜDA PAR Diyarbakır il başkanı “Önce İnsan” dedi. https://baskentpostasi.com/haber/hudapar-diyarbakir-il-baskani-once-insan-dedi-h11552.html
• Bora, T. (2016). Milliyetçi-muhafazakâr ve İslâmcı düşünüşte negatif Batı imgesi. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3: Modernleşme ve Batıcılık, (ss. 251-268). İletişim Yayınları.
• Bozarslan, H. (2007). Türkiye’de Kürt sol hareketi. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 8: Sol, (ss. 1169-1236). İletişim Yayınları.
• Bozarslan, H. (2017). Kürd milliyetçiliği ve Kürd hareketi (1898-2000). İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 4: Milliyetçilik, (ss. 841-879). İletişim Yayınları.
• Bozarslan, H. (2019). Kürt hareketini tanımlayan ana ideoloji Batıcılık. E. Elmas (Röportaj), Kürt Araştırmaları Dergisi, 1, 9-18.
• Bozarslan, M. (2018, Nisan 19). Hüda-Par: ‘Kürt sorununu çözmenin tam zamanı’. https://www.voaturkce.com/a/h%C3%BCda-par-k%C3%BCrt-sorununu-%C3%A7%C3%B6zmenin-tam-zaman%C4%B1-/4355891.html
• Bozkurt, A. (2014). Hizbullah’ın Lübnan’da kuruluşu ve popülaritesinin sebepleri. Tarih Okulu Dergisi, 599-627.
• Boztekin, N. (Ed.) (2013). Kürt meselenin çözümüne ilişkin algılar, aktörler ve süreç (Çev. B. Yıldırım), U. Dufner & S. Sevim (Proje Sorumlusu). Ezgi Ofset. https://tr.boell.org/sites/default/files/kurt_meselesinin_cozumune_iliskin_algilar-aktorler_ve_surec.pdf
• Can, B. (2009). Türkiye’nin kimlik krizi sistemin ürünüdür. Umran, 17-27. http://www.umrandergisi.com.tr/u/umran/pdf/182-1363268204.pdf
• CNN Türk. (2010, Nisan 20). Diyarbakır merkezli Mustazaf-Der kapatıldı. https://www.cnnturk.com/turkiye/diyarbakir-merkezli-mustazaf-der-kapatildi
• CNN Türk. (2018, Haziran 18). HÜDA PAR Genel Başkanı Yavuz: Bu memleketin birinci sorunu Kürt meselesidir, bu mesele can yakıyor-yeniden. https://www.cnnturk.com/yerel-haberler/van/huda-par-genel-baskani-yavuz-bu-memleketin-birinci-sorunu-kurt-meselesidir-bu-mesele-can-yakiyor-yeniden
• Cumhuriyet. (2023, Nisan 19). HÜDA PAR Genel Başkan Yardımcısı Yılmaz: ‘Erdoğan ikna edilirse Kürt meselesi çözülür’. https://www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/huda-par-genel-baskan-yardimcisi-yilmaz-erdogan-ikna-edilirse-kurt-meselesi-cozulur-2072969
• Çelik, A. (2023, Mayıs 26). AKP ile HÜDA-PAR iş birliği sadece genel seçimlerle sınırlı değil. https://artigercek.com/politika/antropolog-ve-tarihci-adnan-celik-akp-ile-huda-par-is-birligi-sadece-genel-251558h
• Çelik, A. B. (2010). Kürt meselesinde aktörler ve süreçler: Barışa giden farklı seçenekleri keşfetmek (Çev. H. Uzma). https://core.ac.uk/download/pdf/11805485.pdf
• Çiçek, C. (2020). İslâm-referanslı Kürt siyasetlerinin inşası ve dönüşümü. Kürt Araştırmaları Dergisi, 3, 34-69.
• Çulhaoğlu, M. (2016). Modernleşme, Batılılaşma ve Türk solu. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3: Modernleşme ve Batıcılık, (ss. 170-188). İletişim Yayınları.
• Demirel, T. (2016). Cumhuriyet döneminde alternatif Batılılaşma arayışları: 1946 sonrası muhafazakâr modernleşmeci eğilimler üzerine bazı değinmeler. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3: Modernleşme ve Batıcılık, (ss. 218-250). İletişim Yayınları.
• Doğru Haber. (2022, Eylül 11). FETÖ kumpasıyla kapatılan Mustazaf-Der yeniden açıldı. https://dogruhaber.com.tr/haber/861986-feto-kumpasiyla-kapatilan-mustazaf-der-yeniden-acildi/
• Duverger, M. (1962). Partiler ve siyasi rejimler (Çev. E. Özbudun). Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 19(1), 95-171. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/638111
• Elitsoy, Z. A. (2014). Silahlı terör örgütünden legal siyasi partiye Hizbullah’ın Hüda-Par’a dönüşüm süreci. Birikim, 301, 48-54.
• Erdoğan, M. & Coşkun, V. (2008). Türkiye’nin Kürt meselesi. Liberal Düşünce, 50, 5-18.
• Ete, H. & Özhan, T. (2008). Kürt meselesi: Problemler ve çözüm önerileri. SETA Analiz. https://www.researchgate.net/publication/324657152_Kurt_Meselesi_Problemler_ve_Cozum_Onerileri/link/5ada6fb8458515c60f5c273c/download
• Güllüpunar, H. & Gümüşok, S. (2016). Türkiye’de Kürt sorununun çözümü amacıyla yürütülen “Çözüm Süreci”nde oluşan algı ve ortak tanımlama sorunu: Gümüşhane ve Şırnak karşılaştırması. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi E-Dergisi (e-GİFDER), 4(1), 18-49.
• Haber Türk TV (2016, Ağustos 14). Türkiye’nin Nabzı – 14 Ağustos 2016 (Hür Dava Partisi Genel Başkanı Hüseyin Yılmaz) [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=vjyd-5hnpCs
• Haber Türk. (2012, Mayıs 12). Mustazaf-Der’in kapatılmasına Yargıtay’dan onay. https://www.haberturk.com/gundem/haber/741601-mustazaf-derin-kapatilmasina-yargitaydan-onay
• Haber Türk. (2018, Haziran 5). HÜDA PAR Genel Başkanı Yavuz: AK Parti ile listelerde anlaşamadık. https://www.haberturk.com/huda-par-genel-baskani-mehmet-yavuz-haberturk-te-konuk-2000560
• Halkların Demokratik Partisi (2012). Parti programı. https://www.hdp.org.tr/tr/parti-programi/8/
• Halkların Demokratik Partisi (2023). Parti tüzüğü. https://www.hdp.org.tr/tr/parti-tuzugu/10/ https://hudapar.org/
• HÜDA PAR (2024). 2024 yerel seçim beyannamesi. https://files.hudapar.org/media/H%C3%9CDA%20PAR%202024%20SE%C3%87%C4%B0M%20BEYANNAMES%C4%B0.pdf
• HÜDA PAR. (2012). Parti tüzüğü. https://hudapar.org/yayinlar.html
• HÜDA PAR. (2018). Seçim beyannamesi. https://bianet.org/system/uploads/1/files/attachments/000/002/160/original/H%C3%9CDA_PAR.pdf?1529568811
• HÜDA PAR. (2021). Parti programı. https://hudapar.org/parti-programi.html
• HÜDA PAR. (2023). Hüda Par 2023 seçim vizyon belgesi. https://www.hudapar.org/pdf/Hudapar2023SecimVizyonBelgesi.pdf
• HÜDA PAR. (t.y.). Yeni anayasa. https://hudapar.org/yeni-anayasa.html
• Independent Türkçe. (2021, Ekim 7). HÜDA PAR: Türkiye’nin en büyük meselesi Kürt meselesidir. https://www.indyturk.com/node/421261/siyaset/h%C3%BCda-par-t%C3%BCrkiyenin-en-b%C3%BCy%C3%BCk-meselesi-k%C3%BCrt-meselesidir
• Işık, M. (2023). Türk siyasal hayatında Kürt siyasal hareketi: Siyasi partiler üzerinden bir analiz. İçinde S. Aslan & Ö. Taylan (Ed.), Siyaset ve Afet Yönetimine İlişkin Çalışmalar, (ss. 37-57). Kalan Yayınları.
• İlke Haber Ajansı. (2023, Nisan 25). HÜDA PAR Genel Başkan Yardımcısı Tanrıkulu: CHP ve İYİ Parti’nin ana hedefi 90’lı yıllara dönmektir. https://ilkha.com/siyaset/huda-par-genel-baskan-yardimcisi-tanrikulu-chp-ve-iyi-partinin-ana-hedefi-90li-yillara-donmektir-325816
• İpek, A. (2024, Şubat 12). DEM Parti ve HÜDA PAR arasında gerginlik: Aymazlık [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=Xig6uaZbNrg
• K24. (2023, Şubat 2). HÜDA PAR’lı Demir: Cumhur İttifakı’na katılım, Kürt sorunu konusunda elimizi güçlendirebilir. https://www.kurdistan24.net/tr/story/86140-H%C3%9CDA-PAR%E2%80%99l%C4%B1-Demir:-Cumhur-%C4%B0ttifak%C4%B1%E2%80%99na kat%C4%B1l%C4%B1m,-K%C3%BCrt-sorunu-konusunda-elimizi-g%C3%BC%C3%A7lendirebilir
• Kahraman, H. B. (2016). Bir zihniyet, kurum ve kimlik kurucusu olarak Batılılaşma. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 3: Modernleşme ve Batıcılık, (ss. 125-146). İletişim Yayınları.
• Kamer, H. (2021, Eylül 25). Erdoğan’ın Türkiye’de Kürt sorunu olmadığını söylemesi bölgede nasıl karşılandı?. BBC. https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-58689604
• Kara, İ. (2017). İslam düşüncesinde paradigma değişimi: Hem Batılılaşalım hem de Müslüman kalalım. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 1: Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, (ss. 234-264). İletişim Yayınları.
• Koç, Y. & Palabıyık, Â. (2016). Türk siyasal yaşamında İslami Kürt bir muhalefet partisi: Hür Dava Partisi örneği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(47), 504-528.
• Köse, T. (2022, Eylül). AK Parti hükümetleri döneminde Kürt meselesinin evrimi. Kriter, 7(71). https://kriterdergi.com/dosya-ak-parti-siyaseti/ak-parti-hukumetleri-doneminde-kurt-meselesinin-evrimi
• Kösen, H. (2023, 8 Nisan). HÜDA PAR’lı Tanrıkulu: Kürt sorununun çözüm yeri meclistir. K24.https://www.kurdistan24.net/tr/story/88169-H%C3%9CDA-PAR%E2%80%99l%C4%B1-Tanr%C4%B1kulu:-K%C3%BCrt-sorununun-%C3%A7%C3%B6z%C3%BCm-yeri-meclistir
• KRT Kültür TV. (2018, Mart 31). Kürt sorunu ne Hüda Par Genel Başkanı Yapıcıoğlu açıkladı [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=VpMN177UnDE
• Kurban, D. & Ensaroğlu, Y. (2010). Kürt sorununun çözümüne doğru: Anayasal ve yasal öneriler. Tesev Yayınları. https://www.tesev.org.tr/wp-content/uploads/rapor_Kurt_Sorununun_Cozumune_Dogru_Anayasal_Ve_Yasal_Oneriler.pdf
• Kurt, M. (2015). Din, şiddet ve aidiyet: Türkiye’de Hizbullah. İletişim Yayınları.
• Kurubaş, E. (2008). Etnik grup-devlet ilişkilerinin sorunsallaşması ve aktör tutumlarındaki açmazlar: Türkiye’deki Kürt sorunu örneği. Liberal Düşünce, 50, 19-53.
• Laçiner, Ö. (2009). Kürt sorunu ve PKK. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 9: Dönemler ve Zihniyetler, (ss. 606-616). İletişim Yayınları.
• Milliyet. (2021, Ekim 8). AK Parti’li Usta: Bugün ülkemizde Kürt sorunu yoktur. https://www.milliyet.com.tr/siyaset/ak-partili-usta-bugun-ulkemizde-kurt-sorunu-yoktur-6615245
• NTV. (2012, Aralık 7). Mustazaflar Derneği parti kuruyor. https://www.ntv.com.tr/turkiye/mustazaflar-dernegi-parti kuruyor,ObIETcclhU6qcgA3WPsFwA
• Rehber TV. (2023, 29 Nisan). 14 Mayıs Seçimleri ve HÜDA PAR / Rehber’de Gündem [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=zy03dtavD9I
• Rûdaw. (2015, Eylül 6). Hüda-Par: İhanete uğrayan Kürtler ve Türkler. https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/0609201511-amp
• Rûdaw. (2022, Ocak 11). HÜDA PAR Lideri Yapıcıoğlu: Kürt kimliği anayasada tanınmalı. https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/110120227
• Rûdaw. (2024, Mart 18). Serkan Ramanlı: Bu üç adım atlırsa Kürt sorunu kalmaz. https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/turkey/180320249
• Rûdaw. (2024, Nisan 6). HÜDA-PAR’ın tek belediyesinden Gazze’ye maddi yardım. https://www.rudaw.net/turkish/middleeast/turkey/060420243
• Sambur, B. (2008). Liberal açıdan Kürt Sorunu. Liberal Düşünce, 50, 91-108.
• Son Dakika.com (2017, Eylül 6). Hüda-Par İl Başkanı Tanrıkulu: Hükümet 16 Nisan’dan sonra Kürt meselesinde beklenen adımı atmadı. https://www.sondakika.com/haber/haber-huda-par-il-baskani-tanrikulu-hukumet-16-nisan-dan-9999461/
• Sunca, Y. (2022). Küresel dünyanın bölgesel Kürt sorunu: Zihniyetler, siyasetler, jeopolitik dinamikler. https://hakikatadalethafiza.org/wp-content/uploads/2022/04/Kuresel-Dunyanin-Bolgesel-Kurt-Sorunu_Yasin-Sunca.pdf
• Şenay, G. (2015, Haziran 2). Kürt sorununda 12 yılın karnesi. Al Jazeera. https://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/kurt-sorununda-12-yilin-karnesi
• Şengül, S. (2018). İslâmcılık, Kürtler ve Kürt sorunu. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 6: İslâmcılık, (ss. 525-543). İletişim Yayınları.
• T24. (2018, Haziran 19). HÜDA PAR Genel Başkanı Yavuz: Bu memleketin birinci sorunu Kürt meselesidir, bu mesele can yakıyor. https://t24.com.tr/haber/huda-par-genel-baskani-yavuz-bu-memleketin-birinci-sorunu-kurt-meselesidir-bu-mesele-can-yakiyor,654442
• Tan, A. (2008). Kürt sorununda çözüm: Irak’a, Kürdistan ve Türkiye’ye demokrasi. Liberal Düşünce, 50, 67-73.
• Türkiye Cumhuriyeti 1961 Anayasası. (1961, Temmuz 9). Siyasi partilerle ilgili hükümler. https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1961-anayasasi/
• Türkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasası. (1982, Ekim 18). Siyasi haklar ve ödevler. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709-19821018.pdf
• Uslu, E. (2008). Kürt kimliğinin İslamcılaşma süreci: Kürt Haması mümkün mü?, Liberal Düşünce, 50, 121-138.
• VOA Türkçe. (2018, Nisan 19). Hüda-Par: ‘Kürt sorununu çözmenin tam zamanı’ [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=RtyYUjH0VMY
• Yaramışlı, Ç. (2020). İslâmcı yazın içerisinde Kürt sorununa yaklaşım: İktibas Dergisi örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı. (2024). Siyasi parti genel bilgileri. https://www.yargitaycb.gov.tr/icerik/1093/siyasi-parti-genel-bilgileri
• Yayla, A. (2008). Kürt meselesine liberal bir bakış. Liberal Düşünce, 50, 109-120.
• Yayman, H. (2011). Şark meselesinden demokratik açılıma Türkiye’nin Kürt sorunu hafızası. SETA Yayınları. https://file.setav.org/Files/Pdf/20130130121531_seta-turkiyenin_kurt_sorunu_hafizasi.pdf
• Yeğen, M. (2000). Türkiye solu ve Kürt sorunu: Bugün değilse ne zaman? Birikim, 134. https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-134-135-haziran-temmuz-2000/2327/turkiye-solu-ve-kurt-sorunu-bugun-degilse-ne-zaman/3297
• Yeğen, M. (2008). Yeni anayasa eski vatandaşlık. Liberal Düşünce, 50, 55-65.
• Yeğen, M. (2017). Türk milliyetçiliği ve Kürt sorunu. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 4: Milliyetçilik, (ss. 880-892). İletişim Yayınları.
• Yıldız, A. (2009). “Açılım”ın zemini ümmet şuurudur. Umran, 37-40. http://www.umrandergisi.com.tr/u/umran/pdf/182-1363268204.pdf
• Yıldız, A. (2019). Kemalist milliyetçilik. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 2: Kemalizm, (ss. 210-234). İletişim Yayınları.
• Yüksek Seçim Kurulu. (t.y). Seçim arşivi. https://www.ysk.gov.tr/tr/secim-arsivi/2612