A STUDY ON THE LOSS AND GRIEF EXPERIENCES OF ELDERLY WOMEN WHO LOST THEIR SPOUSES

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 29, 319 - 349, 30.05.2025

Nurullah Yelboğa , Gamze Gülse Gündağ

https://doi.org/10.53092/duiibfd.1601708

Öz

Losses are one of the inevitable experiences of human life. The loss of a spouse is undoubtedly one of the most important of these losses in terms of its consequences. In addition, grief symptoms, which are inherently challenging, combine with old age problems and reduce the quality of life of older women. Therefore, after the loss of a spouse, older women have difficulty experiencing emotional reactions accompanied by deep sadness and grief and the process of adjusting to a life without the deceased. From this perspective, this research aims to reveal the loss and mourning experiences of older women, their lives after loss, and their experiences of loneliness. 13 women over the age of 65 who lost their spouses participated in the study, which was conducted with the qualitative research method. The data obtained with the in-depth interview technique was analyzed thematically with the help of the MAXQDA 20 program. As a result of the research, three main themes emerged: old age and death, loss and mourning experience, and the idea of marriage after loss. The research was completed by interpreting and discussing the themes in question and suggestions were made within this framework.

Anahtar Kelimeler

Grief , Old Woman , Grief in Old Women , Loneliness.

EŞİNİ KAYBEDEN YAŞLI KADINLARIN KAYIP VE YAS DENEYİMLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Öz

Kayıplar, insan hayatının kaçınılmaz deneyimlerinden biridir. Eş kaybı da ortaya çıkardığı sonuçlar itibariyle kuşkusuz bu kayıplar arasında en önemlilerinden birini teşkil etmektedir. Ayrıca özünde zorlayıcı olan yas belirtileri, yaşlılık sorunlarıyla birleşerek yaşlı kadınların yaşam kalitesini düşürmektedir. Dolayısıyla yaşlı kadınlar eş kaybı sonrasında, derin üzüntü ve kederin eşlik ettiği duygusal tepkilere ve ölen kişinin olmadığı bir yaşama alışma sürecini deneyimlerken güçlük çekmektedirler. Bu bakışla bu araştırma yaşlı kadınların kayıp ve yas deneyimlerini, kayıp sonrası yaşamlarını ve yalnızlık deneyimlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Nitel araştırma yöntemiyle yürütülen çalışmaya eşini kaybeden 65 yaş üstü 13 kadın katılmıştır. Derinlemesine mülakat tekniğiyle elde edilen veriler MAXQDA 20 programı yardımıyla tematik olarak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda yaşlılık ve ölüm olgusu, kayıp ve yas deneyimi ve kayıp sonrası evlilik düşüncesi olmak üzere 3 ana tema ortaya çıkmıştır. Araştırma söz konusu temaların yorumlanması ve tartışılmasıyla tamamlanmış ve bu çerçevede öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yas , Yaşlı Kadın , Yaşlı Kadınlarda Yas , Yalnızlık.

Kaynakça

• Acar, B., Çakır, G., Bilgetakin, Ö., Gülsoy, D., Aykı, K., & Yaman, Ö. M. (2023). İleri yaş hükümlülerin cezaevi deneyimleri ve tahliye sonrası uyum sorunları. Pamukkale Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 56, 61–78.
• Akbaş, E., Taşdemir Yiğitoğlu, G., & Çunkuş, N. (2020). Yaşlılıkta sosyal izolasyon ve yalnızlık. OPUS International Journal of Society Researches, 15(26), 4540–4562. https://doi.org/10.26466/opus.648658
• Amjad, A. (2014). Death anxiety as a function of age and religiosity. Journal of Applied Environmental and Biological Sciences, 4(9), 333–341.
• Arpacı, F., & Ersoy, A. F. (2007). Türk toplumunda yaşlılık: Yetişkin bireylerin yaşlılık dönemi görüşlerine ilişkin bir araştırma. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10–15 Eylül, Ankara.
• Arun, Ö., & Arun, B. K. (2011). Türkiye’de yaşlı kadının en büyük sorunu: Dulluk. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(4), 1515–1527.
• Aslan, A. E., Ergün, N., Duman, B., Bozdağ, F., Karataş, S., & Fakirullahoğlu, A. M. (2018). Yaşlılarda eş kaybı, kayıp sonrası başa çıkma stratejileri ve gelecek beklentileri üzerine nitel bir araştırma. Journal of Human Sciences, 15(1), 340–358.
• Bakır, V., Özteke-Kozan, H. İ., & Dilmaç, B. (2023). Yas sürecini etkileyen faktörler. In B. Dilmaç & V. Bakır (Eds.), Kayıp ve yas (pp. 57–90). Nobel Yayıncılık.
• Buz, S., & Beydili, E. (2015). Ankara örneğinde yalnız yaşayan yaşlı kadınların gereksinimleri. Journal of International Social Research, 8(37), 557–570.
• Can, Y., & Aksu, N. B. (2016). Boşanma sürecinde ve sonrasında kadın. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(58). https://doi.org/10.17755/esosder.258824
• Coates, B. A. (2017). Divorce with decency: The complete how-to handbook and survivor’s guide to the legal, emotional, economic, and social issues. University of Hawaii Press.
• Çiftci, N., Yildiz, M., Durmuş, M., & Çoban, M. (2024). The relationship between fear of old age, loneliness and death anxiety in adults. Psychogeriatrics, 24(3), 627–636.
• d’Epinay, C. J. L., Cavalli, S., & Guillet, L. A. (2010). Bereavement in very old age: Impact on health and relationships of the loss of a spouse, a child, a sibling, or a close friend. OMEGA – Journal of Death and Dying, 60(4), 301–325. https://doi.org/10.2190/OM.60.4.a
• Doğan, İ. (2022). Eşi vefat etmiş kadınlar ve çocuklarının psikososyal durumlarının değerlendirilmesi ve çözüm önerileri. Social Sciences Studies Journal (SSSJournal), 4(15), 727–737.
• Efe, A., & Aydemir, M. (2015). Yaşlı kadın olmak: Psiko-sosyolojik kuramlar çerçevesinde yaşlılık ve kadın – Isparta huzurevi örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 34, 193–223.
• Freud, S. (2020). Yas ve melankoli. Cem Yayınevi.
• Gençtan, E. (2016). İnsan olmak. Metis Yayınları.
• Gönderen Çakmak, H. S., & Kaşlı, K. (2022). Bir ilçede yaşayan yaşlıların yaşlılık algılarının değerlendirilmesi. Abant Medical Journal, 11(1), 52–60. https://doi.org/10.47493/abantmedj.954826
• Gül, S. S. (2018). Bir sosyal yardım olarak dul kadın maaşı ve ataerkil pazarlığın koşulları: Elazığ örneği. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, 4, 32–52.
• Gurrentz, B., & Mayol-Garcia, Y. (2021). Marriage, divorce, widowhood remain prevalent among older populations. https://www.census.gov/library/stories/2021/04/love-and-loss-among-older-adults.html
• Hablemitoğlu, Ş. (2021). Yas uzun bir veda. Doğan Kitap.
• Handan, K. (2019). Toplumsal cinsiyet bağlamında boşanma/boşanma süreci ve kadın: Elazığ örneği. KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, 4(2), 261–291. https://doi.org/10.21798/kadem.2019249088
• Irmak, H. S., & Artan, T. (2018). Feminist gerontoloji bağlamında yaşlılığın kadınsallaşması. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 5(2), 236–243.
• Kahraman, S. (2021). Yas süreçleri ve kişilik. İKSAD Publishing.
• Kalınkara, V. (2016). Temel gerontoloji: Yaşlılık bilimi. Nobel Yayıncılık.
• Kaya, H. (2018). Onkoloji birimlerinde tedavi gören bireylerin manevi bakım gereksinimleri ve hemşirelerin bakım uygulamaları (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Keskinoğlu, P. (t.y.). Yaşlılık ve yeti yitimi. In D. Aslan & M. Ertem (Eds.), Yaşlı sağlığı ve sorunlar (pp. 75–79). Palme Yayıncılık.
• Khorshid, L., Eşer, İ., Zaybak, A., Yapucu, Ü., Arslan, G. G., & Çınar, Ş. (2004). Huzurevinde kalan yaşlıların yalnızlık düzeylerinin incelenmesi. Turkish Journal of Geriatrics, 7(1), 45–50.
• Kiremitçi, S., & Akçay, S. (2019). Yaşlıların eş kaybı deneyimlerine ilişkin nitel bir araştırma: Konya örneği. In M. Kırlıoğlu & H. H. Tekin (Eds.), Güncel sosyal hizmet çalışmaları (pp. 23–33). Çizgi Kitabevi.
• Koç, M. (2004). Yaşlılık döneminde ölüm ötesi psikolojisi üzerine bir alan araştırması. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(1), 203–228.
• Koçyiğit, M. (2019). Eş kaybı yaşayan bireylerin deneyimlerine ilişkin bir derleme. I. Uluslararası Bilim, Eğitim, Sanat ve Teknoloji Sempozyumu, İzmir, Mayıs 2019.
• Kümbetoğlu, B. (2020). Niteliksel araştırmalarda analiz. Bağlam Yayıncılık.
• Lekalakala-Mokgele, E. (2018). Death and dying: Elderly persons’ experiences of grief over the loss of family members. South African Family Practice, 60(5), 151–154.
• Lloyd, M. (1997). Dying and bereavement, spirituality and social work in a market economy of welfare. British Journal of Social Work, 27, 175–190.
• Madnawat, A. V. S., & Kachhawa, P. S. (2007). Age, gender, and living circumstances: Discriminating older adults on death anxiety. Death Studies, 31(8), 763–769. https://doi.org/10.1080/07481180701490743
• Martin, T. L. (2019). Book review: Grief counseling and grief therapy: A handbook for the mental health practitioner. OMEGA – Journal of Death and Dying, 80(2), 331–334. https://doi.org/10.1177/0030222819869396
• Missler, M., Stroebe, M., Geurtsen, L., Mastenbroek, M., Chmoun, S., & Van Der Houwen, K. (2012). Exploring death anxiety among elderly people: A literature review and empirical investigation. OMEGA – Journal of Death and Dying, 64(4), 357–379. https://doi.org/10.2190/OM.64.4.e
• Momtaz, Y. A., Haron, S. A., Ibrahim, R., & Hamid, T. A. (2015). Spousal death anxiety in old age: Gender perspective. OMEGA – Journal of Death and Dying, 72(1), 69–80.
• NASW. (2005). Standards for clinical social work in social work practice. National Association of Social Workers. https://www.socialworkers.org/Practice/NASW-Practice-Standards-Guidelines/NASW-Standards-for-Clinical-Social-Work-in-Social-Work-Practice
• Nazlıer-Keser, E. N. (2019). Türkiye’de yaşlı yoksulluğu sorununa yönelik bir değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 30(2), 739–764.
• Okur, S. (2023). Yas danışmanlığının kuramsal temelleri. In B. Dilmaç & V. Bakır (Eds.), Kayıp ve yas içinde (pp. 91–120). Nobel Yayıncılık.
• Özel, Y., & Özkan, B. (2020). Psychosocial approach to loss and mourning. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 12(3), 352–367.
• Öztürk, Z., Karakuş, G., & Tamam, L. (2011). Yaşlı bireylerde ölüm kaygısı. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 12(1), 37–43.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (M. Bütün & S. Beşir-Demir, Çev.). Pegem Akademi.
• Rando, T. A. (2018). Grief and mourning: Accommodating to loss. In Dying (pp. 211–241). Taylor & Francis.
• Sable, P. (1991). Attachment, loss of spouse, and grief in elderly adults. OMEGA – Journal of Death and Dying, 23(2), 129–142. https://doi.org/10.2190/PU6V-H0NW-61NY-1W5G
• Sallan-Gül, S., & Bayram, B. (2018). Bir sosyal yardım olarak dul kadın maaşı ve ataerkil pazarlığın koşulları: Elazığ örneği. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, 4, 32–52. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/638394
• Sever, Ö., & Başıbüyük, G. Ö. (2009). Yaslı dul kadınlık. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 2(2), 136–145. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/203221
• Sezer, S., & Tenlik, Ö. (2019). Toplumsal cinsiyet bağlamında yaşlılık ve sosyal dışlanma. 10. Ulusal Yaşlılık Kongresi, Denizli, 27–34.
• Shear, M. K., & Skritskaya, N. A. (2012). Bereavement and anxiety. Current Psychiatry Reports, 14, 169–175. https://doi.org/10.1007/s11920-012-0270-2
• Smith, J. A. (2011). Evaluating the contribution of interpretative phenomenological analysis. Health Psychology Review, 5(1), 9–27. https://doi.org/10.1080/17437199.2010.510659
• Solmuş, T. (2011). Çift, evlilik ve aile terapisi. Doruk.
• Soulsby, L. K., & Bennett, K. M. (2017). Widowhood in late life. In N. A. Pachana (Ed.), Encyclopedia of geropsychology. Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-287-082-7_85
• Štambuk, A. (2019). Widowhood and grieving in old age. Socialno Delo, 58(2), 125–144.
• Suhail, K., & Akram, S. (2002). Correlates of death anxiety in Pakistan. Death Studies, 26(1), 39–50. https://doi.org/10.1080/07481180210146
• Şirin, M. (2016). An analysis of widowhood and learning experiences of young widows (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Boğaziçi Üniversitesi.
• Temel, M., Dilek, F., & Tosun, Z. (2023). Yaşlı perspektifinden yaşlılık algısı: Bir metafor çalışması. Sağlık Bilimleri Dergisi, 32(2), 261–268. https://doi.org/10.34108/eujhs.1177141
• The World’s Women. (2020). The world’s women 2020: Trends and statistics. United Nations. https://worlds-women-2020-data-undesa.hub.arcgis.com/
• Tufan, İ., Kılavuz, A., Özgür, Ö., Ayan, F., et al. (2019). Türkiye’de gerontoloji atlası: Yaşlı yoksulluğu ve yalnızlık üzerine bulgular. Geriatrik Bilimler Dergisi, 2(1), 1–7.
• TÜİK. (2023). İstatistiklerle yaşlılar 2023 [Veri bülteni]. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2023-53710
• Uğur, S. B. (2014). Günümüzde kadının boşanma deneyimleri: Akademisyen kadınlar üzerine bir araştırma. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 4(2), 293–326.
• Victor, K. M., & Bennett, C. (2012). “He wasn’t in that chair”: What loneliness means to widowed older people. International Journal of Ageing and Later Life, 7, 33–52.
• Volkan, V. D., & Zintl, E. (2020). Kayıptan sonra yaşam: Komplike yas tedavisi. Pusula Yayınevi.
• Watanabe, A., & Suwa, S. (2017). The mourning process of older people with dementia who lost their spouse. Journal of Advanced Nursing, 73(9), 2143–2155.
• Yalom, I. D. (2008). Güneşe bakmak: Ölümle yüzleşmek. Pegasus Yayınları. Yalom, I. D. (2014). Bağışlanan terapi (Z. İ. Babayiğit, Çev.). Kabalcı Yayınevi.
• Yelboğa, N. (2017). Yaşlılıkta ölüm anksiyetesi. Journal of Current Researches on Health Sector, 7(2), 53–68.
• Yelboğa, N. (2023a). Ölüm, yas ve sosyal hizmet: Geride kalanların yas yolculukları. Nobel Yayıncılık.
• Yelboğa, N., & Abay, A. R. (2024). Güçlendirme yaklaşımı perspektifiyle yakınını kaybeden bireylerin yas deneyimleri ve sosyal hizmetin yas danışmanlığı görevi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(3), 1083–1110. https://doi.org/10.18037/ausbd.1426975
• Yeşil, İ., & Karakaş, M. (2023). Sosyal ilişkilerin taraflarından biri: Kırsaldaki yaşlı dul kadın. Senectus, 1(1), 19–50. https://doi.org/10.26650/senectus.2023.1.1.0001
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, T. B., Mutlu, S., Çağdaş, A., & Kızılkaya, M. (2022). Eş kaybı yaşayan yaşlıların ölüme ilişkin görüşlerinin belirlenmesi: Nitel bir araştırma. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2), 22–35. https://doi.org/10.30803/adusobed.1134565
• Yıldız, G. (2019). Geleneksel bağlamda erkeklerin dönüşen kadınlık algısı – Şanlıurfa ili örneği. Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 3, 1–29.
• Yılmaz, M. S., & Mermutlu, A. (2023). Yaşlı bireylerde yaşlılık algısı ve ölüm kaygısı. Olgu Sosyoloji Dergisi, 2(1), 47–58. https://doi.org/10.58632/olgusos.1309328
• Yüce, S. (2020). Çocuk, ölüm ve yas: Anne-babalar ve tüm bakım verenler için. Nobel Yayıncılık.
• Zhu, X., Ning, B., Xia, F., Liu, C., Zhang, Q., & Wang, Y. (2024). The impact of widowhood on the quality of life of older adults: The mediating role of intergenerational support from children. BMC Geriatrics, 24, 658. https://doi.org/10.1186/s12877-024-05244-2