FORCED MIGRATION MOVEMENTS FROM BULGARIA TO TURKEY (1912-1925)

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 29, 350 - 369, 30.05.2025

Ersin Aksoy , Osman Şaşkın , Harun Çoban

https://doi.org/10.53092/duiibfd.1607338

Öz

This study examines the Balkan wars and the forced migrations from Bulgaria to Türkiye that occurred as a result of these conflicts. Although there are numerous studies addressing the relationship between the Balkan Wars and migration, there has not yet been a dedicated study focusing specifically on the migrations from Bulgaria that occurred following these wars. The existing literature primarily discusses the contextual migration movements that took place after 1920. This study utilizes primary sources from the Ottoman Archives to examine the First and Second Balkan Wars and discusses their impact on Bulgarian migrations. Additionally, it provides a comparative analysis of migration policies during both the Ottoman and Republican periods, specifically regarding Bulgarian migrants. The loss of power experienced by the Ottoman Empire in its last periods led some minority groups to rebel and declare their sovereignty with the support of external actors. As a result of the Balkan Wars, a significant portion of the Turkish/Muslim population in the region was forced to migrate to the Thrace region of modern Turkey, facing substantial hardships during their displacement. Especially after the Balkan Wars, mass migration movements occurred from Bulgaria to Türkiye. Although the Ottoman Empire did not offer great opportunities to immigrants due to economic difficulties, it aimed to meet their basic needs by allocating lands to them in Anatolia. In this study, the policies developed by the Ottoman Empire towards mass migration movements were examined specifically for migrants from Bulgaria.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire , Bulgaria , Balkan Wars , Turkey , Forced Migration , Migration Policies , Refugee

BULGARİSTAN’DAN TÜRKİYE’YE ZORUNLU GÖÇ HAREKETLERİ (1912-1925)

Öz

Bu çalışma, Balkan Savaşları’nı ve bu savaşlar sonucunda Bulgaristan’dan Türkiye’ye gerçekleşen zorunlu göçleri ele almaktadır. Balkan Savaşları ve göç ilişkisine değinen birçok çalışma bulunmasına rağmen, bu savaşların ardından gerçekleşen Bulgaristan göçlerini spesifik olarak ele alan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Literatürde, Bulgaristan göçleriyle ilgili olarak daha çok 1920 sonrasındaki konjonktürel göç hareketlerine değinilmiştir. Bu çalışma, birincil kaynak olarak Osmanlı arşivlerinden yararlanarak Birinci ve İkinci Balkan Savaşları’nı ele almakta ve bu savaşların Bulgaristan göçlerine etkisini tartışmaktadır. Ayrıca Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi göç politikaları, Bulgaristan göçmenleri özelinde karşılaştırmalı olarak analiz edilmektedir. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yaşadığı güç kaybı, devleti oluşturan çeşitli etnik grupların dış aktörlerin desteğiyle isyan etmelerine ve bağımsızlıklarını ilan etmelerine yol açmıştır. Balkan Savaşları’nın etkisiyle, bölgede yaşayan Türk/İslam nüfusunun büyük bir kısmı, bugünkü Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Trakya bölgesine göç etmek zorunda kalmış ve büyük trajediler yaşamıştır. Özellikle Balkan Savaşları sonrasında Bulgaristan’dan Türkiye’ye kitlesel göç hareketleri yaşanmıştır. Bu göç hareketleri neticesinde Osmanlı Devleti bazı zorluklarla karşı karşıya kalmıştır. Osmanlı Devleti yaşadığı ekonomik problemlerden dolayı göçmenlere her ne kadar büyük olanaklar sunamasa da Anadolu’da onlara yer tahsis ederek temel ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmıştır. Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin kitlesel göç hareketlerine yönelik geliştirdiği politikalar, Bulgaristan’dan gelen göçmenler özelinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti , Bulgaristan , Balkan Savaşları , Türkiye , Zorunlu Göç , Göç Politikaları , Sığınmacı

Kaynakça

• Ağanoğlu, H. Y. (2013). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların makûs talihi: Göç. İz Yayıncılık.
• Aksoy, E., & Kadıoğlu, A. (2023). Integration dynamics: The case of Iraqi refugees in Syria. Insight Turkey, 25(2), 209–229. https://doi.org/10.25253/99.2023252.12
• Arı, K. (1992). Cumhuriyet dönemi nüfus politikasını belirleyen temel unsurlar. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8(23), 409–420.
• Arslan, S. (2008). Balkan Savaşları sonrası Rumeli’den Türk göçleri ve Osmanlı Devleti’nde iskânları [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Aydın, M. (1996). Bulgaristan Komiserliği. Belgeler, 17(21), 71–120.
• Baytal, Y. (2018). Balkanlar’dan anayurda yapılan göçler ve Türkiye açısından sonuçları (1912–1925). Journal of Turkish Studies, 13(1), 13–28.
• Berker, A. (2016). Zorunlu göçün yol açtığı refah kaybının incelenmesi: Yaşam memnuniyeti yaklaşımı. ODTÜ Gelişme Dergisi, 43(3), 675–706.
• Bilecen, T. (2004). Balkan Savaşları sonrasında yaşanan göç harekâtlarının Osmanlı iç siyasetine yansımaları [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Cemal Paşa. (1996). Hatırat (M. Martı, Yay. haz.). Arma Yayınları.
• Ceylan, A. (2021). Bulgaristan’dan Türkiye’ye göç ve göçmenlerin iskânı (1923–1945) [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Çakmak, S. (2022). 1989 Bulgaristan zorunlu göçünün nedenleri ve sonuçları: Belene kampı. Academic Social Resources Journal, 7(39), 784–792.
• Çelik, G. (1999). Osmanlı Devleti’nin nüfus ve iskân politikası. Divan, 4(6), 49–110.
• Çil, A. E. (1994). Cumhuriyet’in ilk yıllarında nüfus sorunu ve iskân politikası [Yayınlanmamış doktora tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Dragostinova, T. (2006). Competing priorities, ambiguous loyalties: Challenges of socioeconomic adaptation and national inclusion of the interwar Bulgarian refugees. Nationalities Papers, 34(5), 549–574. https://doi.org/10.1080/00905990600952970
• Duman, Ö. (2009). Atatürk döneminde Balkan göçmenlerinin iskân çalışmaları (1923–1938). Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (43), 473–490.
• Dündar, F. (2008). Modern Türkiye’nin şifresi: İttihat ve Terakki’nin etnisite mühendisliği (1913–1918) (3. bs.). İletişim Yayınları.
• Ersan, M., & Karakuş, N. (2013). Osmanlı Devleti’nin dağılma sürecinde Trablusgarp ve Balkan Savaşları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Feyzioğlu, H. S. (2016). Hatıraların ışığında Balkan Savaşları. DTCF Dergisi, 56(2), 200–213. https://doi.org/10.1501/Dtcfder_0000001487
• Halaçoğlu, A. (1995). Balkan Harbi sırasında Rumeli’den Türk göçleri. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Halaçoğlu, A. (2024, Aralık 21). Balkan savaşları (1912–1913). https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=287814
• İnaç, H., & Yazıcı, B. (2018). Bulgaristan’dan Türkiye’ye göçler, Bulgaristan diasporası ve uluslaşma. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 4(4), 77–93.
• İpek, N. (1994). Rumeli’den Anadolu’ya Türk göçleri, 1877–1890 (C. 73). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İpek, N. (2013). Osmanlı coğrafyasında gerçekleşen göçler (1750–1918). In N. İpek & M. Taştemir (Eds.), Osmanlı’da iskân ve göç. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Jelavich, B. (2017). Balkan tarihi. Küre Yayınları.
• Kale, B. (2015). Zorunlu göçün 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu üzerindeki etkileri. In M. M. Erdoğan & A. Kaya (Eds.), Türkiye’nin göç tarihi: 14. yüzyıldan 21. yüzyıla göçler (pp. 155–169). Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kanar, H. E., & Doğan, C. (2020). Göç ve göçmen kavramlarından hareketle, Bulgaristan’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne yapılan kitlesel göçler. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 6(3), 90–101.
• Karpat, K. H. (2003). Osmanlı nüfusu (1830–1914): Demografik ve sosyal özellikleri (B. Tırnakçı, Çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı’dan günümüze etnik yapılanma ve göçler (B. Tırnakçı, Çev.). Timaş Yayınları.
• Karpat, K. H. (2015). Balkanlar’da Osmanlı mirası ve milliyetçilik. Timaş Yayınları.
• Kaya, Ş. (1935). Cumhuriyet Halk Partisi IV. Büyük Kurultayı görüşmeler tutanağı. Ulus Basımevi.
• Mandić, D. (2021). What is the force of forced migration? Diagnosis and critique of a conceptual relativization. Theory and Society. https://doi.org/10.1007/s11186-021-09446-0
• Memişoğlu, H. (1990). Bulgaristan Türklerinin birinci milli kongresi (31 Ekim – 3 Kasım 1929). Belleten, 54, 309–330. https://doi.org/10.37879/belleten.1990.309
• Moore, W. H., & Shellman, S. M. (2004). Fear of persecution: Forced migration, 1952–1995. Journal of Conflict Resolution, 48(5), 723–745. https://doi.org/10.1177/0022002704267767
• Murray, N., & Strachan, H. (2013). The Balkan Wars. In The rocky road to the Great War: The evolution of trench warfare to 1914 (pp. 171–210). University of Nebraska Press. https://doi.org/10.2307/j.ctt1ddr7hs.12
• Necib, F., & Paşa, M. M. (2007). Rumeli’yi neden kaybettik. Örgün Yayınevi.
• Okur, M. (2017). Balkan savaşları. In A. G. Bilgehan & O. Karatay (Eds.), Balkanlar el kitabı. Akçağ Yayınları.
• Orhan, S. (2008). Balkan Savaşları’nda Türklere yapılan Bulgar mezalimi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Mustafa Kemal Üniversitesi.
• Öksüz, H. (2010). İkili ilişkiler çerçevesinde Balkan ülkelerinden Türkiye’ye göçler ve göç sonrası iskân meselesi (1923–1938). Atatürk Dergisi, 3(1).
• Önder, S. (1990). Balkan devletleri ile Türkiye arasında nüfus mübadeleleri (1912–1930) [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü.
• Özgür, G. (2008). Balkan savaşları ve sonrasında Bulgaristan ve Osmanlı Devleti arasında nüfus göçü [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Sarınay, Y. (2011). Cumhuriyet döneminde Balkan ülkelerinden Ankara’ya yapılan göçler (1923–1990). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 27, 351–388.
• Saydam, A. (1997). Kırım ve Kafkas göçleri, 1856–1876. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Seyfettin, Ö. (2016). Balkan Harbi hatıraları. In T. Yıldırım (Ed.), DBY Yayınları.
• Sotirović, V. B. (2009). Macedonia between Greek, Bulgarian, Albanian, and Serbian national aspirations, 1870–1912. Serbian Studies, 23(1), 17. https://doi.org/10.1353/ser.2009.0007
• Stankovic, S., Ecke, J., & Wirtz, E. (2021). Forced migration. Oxford Research Encyclopedia of Anthropology, 1–37. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190854584.013.468
• Şahin, M. C., & Salih, A. (2018). Zorunlu-kitlesel göç olgusuna sosyolojik bir yaklaşım: Türkiye’deki Suriyeli sığınmacılar örneği. Dini Araştırmalar, 21(53), 121–148.
• Tamer, M., & Birvural, M. (2018). Zorunlu göçün toplumlarda oluşturduğu problemler. In V. Özpolat (Ed.), Zorunlu göçler ve doğurduğu sosyal travmalar. HEGEM Yayınları.
• Tayfur, K. (2002). Balkan göçü: 1912–2012 yüz yıllık sürgün. https://www.atlasdergisi.com/kesfet/kultur/balkan-gocu-1912-2012-yuz-yillik-surgun.html (E.T. 21 Aralık 2024)
• Temzer, A. (2014). İkinci Balkan Savaşında Romanya. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(31), 403–413.
• Vatansever, E. (2008). Osmanlı idaresinden sonra Bulgaristan Türklerinin sosyo-kültürel hayatı [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Vučković, V. (2023). The London Conference, the creation of the Albanian state in 1912 and the relations of the Balkan allies. Leskovački Zbornik, 63, 125–144. https://doi.org/10.46793/lz-lxiii.125v
• Vukov, N. (2015). Resettlement waves, historical memory and identity construction: The case of Thracian refugees in Bulgaria. In H. Vermeulen, M. Baldwin-Edwards, & R. Boeschoten (Eds.), Migration in the Southern Balkans (pp. 63–84). Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-13719-3_4
• Wood, W. B. (1994). Forced migration: Local conflicts and international dilemmas. Annals of the Association of American Geographers, 84(4), 607–634. https://doi.org/10.1111/j
• Yenilmez, M. İ. (2017). The impact of forced migration in the Middle East: Syrian and Palestinian refugees. Perceptions: Journal of International Affairs, 22(3), 183–202.
• Yıldırım, S. (2012). Balkan savaşları ve sonrasındaki göçlerin Türkiye nüfusuna etkileri. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 8(16), 75–93.
• Zeyrek, S., & Hakan, U. H. (2020). 1913–1917 yılları arasında Bulgaristan’dan yapılan göçler ve emlak-ı metruke sorunları. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4(18), 143–159.
• BOA, HR.SYS., 141/1, (19.01.1911)
• BOA, TFR.I..MN.., 40/3995 (12.06.1904)
• BOA. İ..MMS., 155/1 (15.10.1912)
• BOA. Y..PRK.ASK., 241/80 (10.10.1906)
• BOA., 272.0.0.11/İskân, 7/1/3 (7.09.1913)
• BOA., A.}MKT.MHM., 741/14 (15.10.1912)
• BOA., BEO., 4086/306378 (21.09.1912)
• BOA., DH.EUM.5.Şb, 16/12 (23.08.1915)
• BOA., DH.EUM.KLH., 5/133 (7.08.1917)
• BOA., DH.EUM.SSM., 47/32 (18.11.1921)
• BOA., DH.KMS. 31/6 (15-04-1333)
• BOA., DH.KMS., 62/78 (25.05.1923)
• BOA., DH.SYS., 25/18 (07.01.1912)
• BOA., HR.HMŞ.İŞO., 36/4 (15.05.1913)
• BOA., HR.İM.., 42/36 (15.09.1923)
• BOA., HR.İM.., 47/51 (20.06.1923)
• BOA., HR.SFR.04.., 278/22 (05.01.1912)
• BOA., HR.SFR.04.., 853/27 (19.02.1911)
• BOA., HR.SFR.1..., 171/42 (05.11.1912)
• BOA., HR.SFR.1…, 165/72, (20.08.1912)
• BOA., HR.SFR.4..., 944/60 (12.01.1913)
• BOA., HR.SYS., 147/27, (03.07.1911)
• BOA., HR.SYS., 149/19, (07.08.1911)
• BOA., HR.SYS., 1492/77 (20.02.1912)
• BOA., HR.SYS., 153/8, (08.05.1911).
• BOA., HR.SYS., 2012/1 (12.10.1912)
• BOA., HR.SYS., 2078/1 (27.10.1912)
• BOA., HR.SYS., 2078/12 (17.11.1912)
• BOA., HR.SYS., 2083/16 (10.02.1914)
• BOA., HR.SYS., 2961/11 (03.11.1912)
• BOA., MV., 153/41, (11.06.1911).
• BOA., MV., 227/239, (8. 10.1912)
• BOZ., MV., 169/75 (10.10.1912)