KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE TOPLUMSAL VE SİYASAL DEĞİŞMENİN KENTSEL TEMELLERİ VE SİMGELENİŞİ: TÜRKİYE’DE KÜRT KİMLİĞİ VE DİYARBAKIR İLİŞKİSİ ÖRNEĞİ

Yıl 2016, Cilt: 6 Sayı: 11, 156 - 174, 01.12.2016

Ahmet Vedat Koçal

Öz

Yerleşim yerlerinin, üstünde yaşayanların düşüncelerinin temsili ile ilişkilendirilmeleri ve onların simgeleri haline gelişleri, Tarih kadar eski bir gelenektir. İnsanların, yaşadıkları yerleri toplumsal ve siyasal gelişimleriyle ilişkilendirmeleri ve onlarla ifade etmeleri, günümüze dek devam eden tarihsel bir sürekliliktir. Bunun ilk nedeni, yaşanılan alanların coğrafî ve iklimsel özelliklerinden kaynaklanan üretim araçlarının, biçimlerinin ve ilişkilerinin, insanların yaşayışları ve dolaylı olarak düşünsel üretimleri üzerindeki etkileridir. Böylece, kentlerin geçmişleri ve kentleşme süreçleri, üzerlerinde yaşayan toplumların sosyo-ekonomik ve siyasal tarihçelerinin de izdüşümünü vermekte, kentsel geçmiş, toplumların siyasal tarihlerinin izlenebildiği bir belgeliğe dönüşmektedir. Kentlerin, toplumsal özelliklerin ve siyasal yapının simgeleri haline gelişine örnekler, Türkiye’de de görülmektedir. Bu çalışmanın konusu olarak Diyarbakır’ın bu özelliği, benzer örnekler içerisinde dikkat çekicidir. Antik dönemden günümüze ilerleyen tarihsel köklerinin uzantısı üzerinde, Diyarbakır, üzerinde yaşanan toplumsal ve siyasal tarihin ifadesi olan verileri barındırmayı sürdürmektedir. Günümüze gelindiğinde, Kürt kimliğinin Türkiye sınırları içinde yaşayan kesiminin siyasal algısının ve örgütlenişinin merkezi olarak görünürlük kazanmaktadır. Bu durumun tarihsel temelleri olmakla birlikte, güncelliğinin nedenlerinden ilki, göç, kentleşme, ticaret gibi sosyo-ekonomik etkenlere dayalı bölgesel demografik merkezîleşme ve metropolleşme eğilimi ile, Kürt kimliğinin sosyo-ekonomik ve siyasal değişiminin gözlem merkezini, bir nevi laboratuarını oluşturmasıdır. Sonuç olarak, Diyarbakır, Kürt kimliğinin siyasal tarihinin ve bu kapsamda güncel gelişiminin ve değişiminin merkezini ve simgesel odağını oluşturmaya devam etmektedir. Bu çalışma, Diyarbakır’ın, Türkiyeli Kürt kimliğinin siyasal gelişimini ve özellikle Küreselleşme sürecinde uluslaşmaya varan güncel dönüşümünü temsil etme ve simgeleme niteliğini, politik ekonomik analiz yöntemi altında, göç, kentleşme, sınır ticareti ve siyasal değişme etkenleri ışığında ele almak ve tartışmak amacıyla hazırlanmıştır

Anahtar Kelimeler

Kent, Siyasal Temsil, Türkiye, Kürt kimliği, Diyarbakır

URBAN BASES AND SYMBOLIZATION OF THE SOCIAL AND POLITICAL TRANSFORMATION DURING THE PROCESS OF GLOBALISATION: THE CASE OF RELATIONSHIP BETWEEN DIYARBAKIR AND KURDISH IDENTITY IN TURKEY

Öz

The connection between settlements representing the ideas of people living on them and their becoming iconized is a tradition as old as history. The association of people with their own social and political developments and expressing them through where they live is a historical continuity. Firstly, it is about the impacts of production tools, types and relationships, caused by geographical and climatic characteristics. The histories of cities and their urbanization processes, therefore, reveal the socio-economic and political history of communities living on them, and urban history subsequently becomes a documental archive through which the political history of a society can be found out. The cases in which cities become the icons of social characteristics and political structures can also be viewed in Turkey. This feature of Diyarbakır is especially noteworthy within this context. With its historical roots from ancient times to the present time, Diyarbakır continues to be a centre of the expression of social and political history. At present, it gains visibility due to its being the political and organizational centre of the Kurdish identity in Turkey. It is also a kind of laboratory functioning a centre of demographic centralization and metropolization based on socio-economic factors such as mass migration, urbanization and trade. As a result, Diyarbakır still continues to be the foci of the political history and scope of the recent developments and transformations of the Kurdish identity. In this respect, this study will discuss the example of Diyarbakır as a centre of the representation and symbolization of the political development of the Kurdish identity by considering the recent transformations and socio-economic circumstances like nationalization, urbanization, border trade and political change in the light of the globalization process

Anahtar Kelimeler

City, Political Representation, Turkey, Kurdish Identity, Diyarbakir

Kaynakça

• Acar, Esma Karakurt (2007), Diyarbakır Örnekleminde Etnik Kimlik Tartışmaları: Bir Söylem Analizi Çalışması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Atlı, Mehmet (2014), “Kürt Orta Sınıfların Mekânsal Teşekkülü: Diyarbakır Diclekent’in Dönüşümü Örneği”, Birikim, Sayı 306, 2014.
• Aydın, Delâl (2005) Türkiye’de Kürtleri Mobilize Etmek: Bir Mit Olarak Newroz, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
• Balancar, Ferda (Der.) (2012), Sessizliğin Sesi-2, Diyarbakırlı Ermeniler Konuşuyor, Hrant Dink Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Beysanoğlu, Şevket (1998) Diyarbakır Tarihi, Cilt 1-2, Diyarbakır: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Braudel, Fernand (1990), Akdeniz Dünyası, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Braudel, Fernand vd., (2015), Akdeniz, Tarih Mekân, İnsanlar ve Miras, (Çev. Necati Erkurt), İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Çal, Gökhan (2014), Kürt Siyasal Hareketinde Devrimci Doğu Kültür Ocakları (DDKO) Deneyimi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirer, Yücel (2012) Tören, Simge, Siyaset, Türkiye’de Newroz ve Nevruz Şenlikleri, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Çiçek, Cuma (2013), “Devlet Kudretinin İnşası ya da Şark’ın Islahı: Kürt Bölgesinde Cumhuriyet’in İlk 10 Yılı”, içinde B. Doğan (Ed.) Diyarbakır ve Çevresi Toplumsal ve Ekonomik Tarihi Konferansı Tebliğleri, Hrant Dink Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 334-351.
• Gambetti, Zeynep (2010), “Decolonizing Diyarbakir: Culture, İdentity and the Struggle to Appropriate Urban Space”, [Kamran Asdar Ali and Martina Rieker (Ed.), Comparing Cities: The Middle East and South Asia, Karachi, Oxford University Press], s. 95-127.
• Genç, Fırat (2014), Beton Siyaseti: Mekânın Toplumsal Üretimi, 1999-2014, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılap tarihi Enstitüsü.
• Güldoğan, Vedat (2011) Diyarbakır Tarihi, Ankara: Kripto Kitaplar.
• Güneş, Cengiz, (2013), Türkiye’de Kürt Ulusal Hareketi, Direnişin Söylemi, Çev. Eflâ-Barış Yıldırım, Dipnot Yayınları, Ankara.
• Güvenç, Muna (2011), “Constructing Narratives of Kurdish Nationalism in the Urban Space of Diyarbakır, Turkey”, Traditional Dwellings and Settlements Review, 23/(1), s.25-40.
• Kaiser, Hilmar (2015), Diyarbakır’da Ermeni Kıyımı, Çev. Ayşen Gür, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Keçeli, Arif, Faruk Sarıusta (2013) “Medya Alışkanlıkları ve Kent Algısı İlişkisi Üzerine Bir Deneme: Diyarbakır Örneği”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6/(2), s.327-346.
• Kirişçi, Kemal, G. M. Winrow (2011), Kürt Sorunu, Kökeni ve Gelişimi, 6. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Koçal, Ahmet Vedat (2013), “Bir Siyasal Değişim Etkeni Olarak Göç: Kürt Kimliğinin Siyasal Evriminde Göç Dinamiğinin Etkileri”, Lisansüstü Göç Araştırmaları Sempozyumu Bildiri Özet Kitabı, s. 21-22, Ege Üniversitesi, İzmir, 19-23 Nisan 2013
• Koçal, Ahmet Vedat (2014a), “Osmanlı Modernleşmesinin Sosyo-Ekonomik Temelleri Bağlamında İttihatçılık: Jön Türklerden Cumhuriyet’e Türkiye’de Bürokratik Reform Geleneğinin Toplumsal Kaynakları”, İttihatçılık ve İttihat ve Terakki Uluslararası Sempozyumu, Bildiri Kitabı, VIII. Dizi, Sayı 17, 3. Cilt, s.163-226, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Koçal, Ahmet Vedat (2014b),“Osmanlı-Türkiye Modernleşmesinin Sosyo-Ekonomik Temelleri ve Aktörleri Bağlamında ‘Türk’-Kürt İkileminin Doğuşu ve Kaynakları”, Tarihte Türkler ve Kürtler Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı, s.111-127, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Koçal, Ahmet Vedat (2014c), “Kentsel Tarihin Turizm Potansiyeli Bakımından Değerlendirilmesi Bağlamında Çok Kültürlü Geçmiş ve Medeniyetler arası İletişim İlişkisi: Mardin ve Diyarbakır Örnekleri”, III. Disiplinlerarası Turizm Araştırmaları Kongresi Bildiri Kitabı, s.12-22.
• Koçal, Ahmet Vedat (2014d), “Çok Kültürlülük–Çok Kimliklilik Bağlamında Batı Merkezli Uygarlığın Çatışmacı Algısına Karşı Alternatif Bir Model Olarak ‘Doğu Uyumu’: Şark’a Şarktan Bakmak: Diyarbakır Örneği”, Uluslararası Medeniyet Kongresi, Medeniyet Üniversitesi, İstanbul, 17-19 Ocak.
• Koçal, Ahmet Vedat (2015a), “Bir Siyasal Değişme Etkeni Olarak Göç: Kürt Kimliğinin Siyasal Evriminde Göç Dinamiği Örneği- Nedenler ve Sonuçlar”, İdealkent Kent Araştırmaları Dergisi, Göç Özel Sayısı-II, s. 214-241.
• Koçal, Ahmet Vedat (2015b), “Aşiretten Uluslaşmaya Küreselleşme Sürecinde Türkiye’de Kürt Kimliğinin Toplumsal Evrimi: Göç, Sınır Ticareti, Kentleşme ve Siyasal Değişme, 14. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi Bildiri Kitabı, s.264 Türkiye Sosyal Bilimler Derneği, Ankara.
• Koçal, Ahmet Vedat (2016a), “Diyarbakır’ın Turizm Potansiyeli Bakımından Değerlendirilmesi Bağlamında Bir Kaynak Olarak Yerel Tarih Unsuru: Çok Kimlikli-Çok Kültürlü Medeniyet Mirası”, Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu, 2-5 Kasım, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
• Koçal, Ahmet Vedat (2016b), “Küreselleşme Sürecinde Toplumsal ve Siyasal Değişmenin Kentsel Temelleri ve Simgelenişi: Türkiye’de Kürt Kimliği ve Diyarbakır Örneği”, II. Uluslararası Kent Araştırmaları Kongresi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul, 11-13 Mayıs 2016.
• Koçal, Ahmet Vedat (2016c) “Bir Soylulaştırma Örneği Olarak Diyarbakır’da Toplumsal Değişme ve Kentsel Dönüşüm İlişkisi: Yerel Kapitalistleşme Süreçlerinde Sınıfsal Ayrışmanın Mekânsal Temsili”, 8. Ulusal Sosyoloji Kongresi, 1-3 Aralık, Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
• Koçal, Ahmet Vedat (2016d) “Küreselleşme Sürecinde Diyarbakır’da Sosyo-Ekonomik Değişim Süreçleri: Göç, Kentleşme ve Sınır Ticareti”, Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu, 2-5 Kasım, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi.
• Koçal, Ahmet Vedat (2016e) “İktisat-Siyaset Bütünlüğü Bağlamında Bir Toplumsal ve Siyasal Dönüştürücü Olarak Ekonomik Girişim: Türkiye’de Yerel Kalkınma ve Sosyal Sermayenin Ticarîleşmesi Süreci: Anadolu Kaplanları ve Muhafazakârlık İlişkisi Örneği”, Uluslararası İslâm Finansı ve Ekonomisi Kongresi Bildiri Özet Kitabı, s.78-79, Sakarya Üniversitesi ve Durham University, 1-3 Eylül, İstanbul.
• Koçal, Ahmet Vedat, Hakan Güzelsoy (2015) “Medya ve Siyaset İlişkileri Bağlamında Basının Bilinç Oluşturma İşlevi: Türkiye Ana Akım Medyasında Diyarbakır ve Dicle Üniversitesi İmajı”, 12. Ulusal Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Öğrencileri Kongresi, 13-15 Mayıs, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Tayanç, Mehmet (2015) “Kimlik Oluşturma Aracı Olarak “Nevruz-Newroz” Şenlikleri, Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (3), s.1-6.
• Tekeli, İlhan, Selim İlkin (2004), “İttihat ve Terakki Hareketinin Oluşumunda Selânik’in Toplumsal Yapısının Belirleyiciliği”, içinde, Cumhuriyetin Harcı: Modernitenin Altyapısı Oluşurken, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s.1-67.
• Toplum ve Kuram Dergisi, (2009), “Kürt Meselesinin tarihi ile Yüzleşmek: DDKO Dava Dosyasında Türk Milliyetçiliği-Irkçılığı”, Toplum ve Kuram, Sayı 2, s.239-247.
• Yeleser, Selin (2011), Türkiye’de Kürt Solunun Olusumunda Bir Dönüm Noktası: Devrimci Doğu Kültür Ocakları (1969 – 1971), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Zeydanlıoğlu, Welat (2013), “Diyarbakır Askeri Cezaevinde İşkence ve Türkleştirme”,Toplum ve Kuram, (8), s.183-200.